Министерство высшего и средне-специального образования республики узбекистан

7-jadval. Asosiy qo’rg’oshin minerallarining tavsifi

Mineral	Formulasi	Qo’rg’oshin miqdori %	Zichligi g/sm^3	qattiqligi
Galenit	‘bS	86,6	7,4 – 7,6	2-3
TSerussit	‘bCO3	77,5	6,4 –6,6	2,5-3
Anglezit	‘bSO4	68,3	6,1 – 6,4	2,5-3
Vulg’fenit	‘bMoO4	55,8	6,3 –7	3
Piromorfit	‘B5(‘O)3Cl	76,1	6,7 –7,1	3,5-4

Galentit yoki qo’rg’oshinsimon yaltirash, ‘bS – qo’rg’oshinga oid sanoatdagi barcha qo’rg’oshin saqlovchi rudalar ichidagi eng asosiy mineral. Galenitning birikishi takomillashgan – kubsimon (4-rasm). SHuning uchun galenit kristallarining buzilishi ulanish yuzasidan ion bog’lanishning uzilishisiz borib, buning oqibatida yangi ochilgan galenitning yuzasi gidrofob, yahni suvda namlanuvchi bo’lib qoladi. Galenit solishtirma karshiligi qiymati keng ko’lamli bo’lgan yarim o’tkazgichli mineral. Tok o’tkazuvchanligining turi asosan qazilma joyining paydo bo’lishiga bog’lik bo’lib, u o’z navbatida stexeometrik tarkibga nisbatan oltingugurtning tanqisligi yoki yetishmovchiligini aniqlaydi. Galenit ko’pincha n-turga mansub.
‘-turdagi galenit ko’pincha karbonatli qo’rgoshin-ruxli yoki qo’rgoshin-kumushli gidrotermal konlarga taalluqli.

4-rasm. Galenitning kristal strukturasi.
Galenit tarkibidagi uning elektr o’tkazuvchanlik qobiliyatini va flotatsion xossalarini o’zgartiruvchi bir qator, jumladan kumush, vismut, kadmiy, surma, mis, kalay, indiy, temir, marganets, rux kabi zararli qo’shimchalari bor.
TSerrusit RbSO₃ sulfidli minerallar oksidlanishi sohasida odatda anglezit va limonit bilan birikib keladi. Kristallari jadval shaklidagi rombsimon strukturaga ega. Takomillashmagan birikishga ega va oq bahzida sariq yoki kulrangli tuproqsimon va birikkan agregatlar hosil qiladi. Tarkibida kam miqdorda kaltsiy, rux, strontsiy, magniy qo’shimchalari bor.
Anglezit ‘bSO₄ asosan kurgoshin-ruxli sulfid konlapHing oksidlanish soxalarida, shuningdek, gidrotermal yul bilan rudatashuvchi eritmalapHing kislorod bilan tuyingan yuzaki suvlar bilan tahsirlashishi natijasida paydo buladi. Anglezit odatda ok randan kulranggacha, sarikdan malla ranggacha bulgan donsimon yoki qumsimon zich massalapHi xosil kiladi. Anglezit murt bulib maydalanganda shlamlanadi.
Piromorfit Pb₂(CO₄)₃CI geksagonal yo’nalishda kristallanadi. Yirik tuplamlapHi xosil kilmaydi, sulfidli konlapHing oksidlanish soxasida anglezit, mimetizit, vulg’fenit bilan birga uchraydi. Rangi yashildan mallaga kadar uzgaradi. Kushimcha sifatida kaltsiy, mishhyak, xrom, vanadiyni saklaydi. Piromorfit strukturasidagi fosfopHi mishhyak bilan almashtirsak mimetizit ‘b(AsO₄)₃CI vanadiy bilan – vanadinit ‘b(VO₄)₃CI xosil buladi.
Kurgoshin rudalarini saklovchi konlar 5 turga bulinadi: skapHli, metasomatik, kolchedanli va tomirli. Jami qazib olinadigan kurgoshin rudalarining uchdan ikki kismi kalchedanli turidagi konlarda uchraydi.
SkapHli rudalarda bo’sh tog’ jinsi skapHhosilqiluvchilar ko’rinishida uchraydi. Bu rudalar tarkibidagi kurgoshin bilan ruxning mikdori 1:1,4 nisbatda. Bu rudalar tarkibida asosan galenit, sfalerit, pirrotin kabi sulfidli minerallar uchraydi. Bu kabi konlar juda keng tarkalgan. SNG davlatlarida bu Altqntopkan va Konsay konlari, Dalg’nogorsk rudali dalasi, Yugoslaviyada-Trepcha, AKSH da Lourene, Bingem, Yaponiyada-Oxori, Kamioka, SHvetsariyada–Ammaberg. Metasomatik konlariningrudalarida kurgoshin bilan ruxning mikdori 1:0,8 nisbatda. Bu ruda zaxirasi asosan AKSH ( Ledvill, Tinik, Yurka) da tuplangan. Rudalar tarkibida bush jins kvarts yoki dolomit sifatida kursatilgan, shuningdek kaltsit, ankerit va sidirit (FeCO₃) xam bor.
Kolchedanli rudalar piritning (FeS₂), bahzida pirrotinning yukori mikdori bilan, mineral tarkibining murakkabligi bilan, bir biriga birikkanligi bilan fark kiladi. Kolchedanli rudalar polimetalldir: ular tarkibiga kurgoshindan tashkari sanoatda axamiyatli rux,mis, oltin, kumush, kadmiy kiradi. kurgoshin bilan ruxning mikdori 1:2,4 nisbatda.
Stratimorf turidagi konlapHing rudalari kurgoshin va ruxning yukori mikdori bilan fark kiladi. Sallivan 83% kurgoshin va 6,5 % rux saklaydi. Rudalar tarkibida bush jins kvarts, dolomit yoki barit (BaSO₄) sifatida kursatilgan, rudali minerallar – galenit, soralit bilan, Oksidlanish soxasida shuningdek anglezit, tserrusit, smitsonit ( ZnCO₃) uchraydi. Bu turdagi kon namoendalari SNGda Mirgalimsoy va Gorevskdir, Kanadada – Payn-Poyit, AKSH da Missisuri daryosi vodiylarida.
Jilg’noy turdagi konlarda kurgoshin bilan ruxning mikdori 1:1,5 nisbatda. SNG da bu turdagi konlarga rudalari Mazur fabrikasida kayta ishlanadigan Zagid koni kiradi. AKSH da Bingem koni. Asosiy jins xosil kiladigan minerallari – kvarts bilan kaltsit, rudali minerallari – galenit bilan sfalerit.
Oksidlanish darajasiga karab kurgoshin rudalari sulfidli, aralash va oksidli buladi.
Kurgoshin kontsentratlari kuyida 8-jadvalda keltirilgan talablapHi kondirishi kerak