Model ve Teoriler Bölüm 14 İletişim ve İşbirliği Modelleri Ders Sorumlusu: Doç. Dr. Hakan TÜZÜN

Model ve Teoriler Bölüm 14 İletişim ve İşbirliği Modelleri

• Ders Sorumlusu: Doç. Dr. Hakan TÜZÜN

• Hazırlayan: Safiye OLGUN

• Hacettepe Üniversitesi 2011-2012 Bahar Dönemi

• BTÖ 611 İnsan-Bilgisayar Etkileşimi

Giriş

• İnsan-insan iletişim (tesirli)

• İşbirliği
• Uzaklığı destekleme (Bilgisayar temelli iletişim)

• Bilgisayar sistemleri

• Tek/çok kullanıcılı
• Etkiletişim: çalışma grubu/organizasyon

Bilgisayar temelli iletişim

• Computer-mediated communication(CMC)

• +2 bağlı bilgisayarın iletişim işlemi
• Sohbet odaları, e-posta, anlık mesajlaşma

Bilgisayar destekli işbirlikçi çalışma

• Computer-supported cooperative work (CSCW)

• Groupware sistemler
• İşbirliği/ortak çalışmanın etkileri

Groupware sistemler

• İletişim ve İşbirliği sistemleridir.

• Aynı amacı gerçekleştirme
• Eşgüdüm, eşeylem, işbirliği
• 1< kullanıcı katılımı sağlama
• İletişim ve işbirliği çözümleri geliştirme (yazılım geliştirme)

• E-posta, konferans sistemleri, Internet protokolleri

İletişim/işbirliği çatısı

Yüz yüze iletişim (Face-to-face communication)

• Yüz yüze iletişim (Face-to-face communication)

• Sohbet (Conversation)

• Metin tabanlı iletişim (Text-based communication)

• Grup çalışması (Group working)

• Kaynaklar

Yüz yüze iletişim

• Teknoloji yönünden basit

• Ama çoklu iletişim -> etkileşim

• Yüz yüze iletişim (insan-insan iletişimi)

• Konuşma, Duyma
• Yüz, göz, bakış (mimik)
• Vücut dili (jest)

• İletişim

• Haberleşme: duygu, düşünce, bilgi vb.

• Etkileşim

• Karşılıklı
• Çok yönlü
• Verimlilik

Hareket etkileri ve kişisel alan

• Varolan formları uygunluk

• Kuralları kesin değil

• Kurallara uyulmaması her zaman sorun değil

• Tedirginlik ve kabalık algısı

• Kültürel etki

• Ortamdan ortama, durumdan duruma değişme

Göz teması ve bakış

• Görsel temas

• Yüz ifadesi

• Konuşma esnasında göz teması

• Geniş
• Amaçsız

• Dinleyen hakkında bilgi verir

• Dağınık/sürekli direkt göz teması

• Sadece ses yerine Video kullanımı

Jestler ve vücut dili

• Bilinçsiz olarak anlatımda hareketlenen el ve vücut dili

• Deictic reference

• Videolardan tüm vücut dili okunamaz

Yan kanallar, doğrulama ve kesme

• Konuşma = bir dizi ifade

• Sıra alma(turn-taking)
• Karmaşık görüşme
• Etkiletişim
• Yan kanallar (back channel)

• Kafa sallama, yüz buruşturma, omuz silkme, burun hareketi, göz kapağı hareketi

Sırayı alma (turn-taking)

• Konuşma aktarımının kesilmesi ve konuşma sırası değişimi

• Bazı doldurucu sözler
• Öksürme vb.
• Vücut, göz hareketi (yan kanallar)
• Konuşmacının teklifi
• Konuşmaya kısa ara vermesi

Sohbet

• CSCW sohbet teorileri;

• Transkript analizi (analyze transcripts)
• Model kullanma (guide for design decisions)
• Tasarımı kullanma (drive design)

Temel konuşma yapısı

• Transkriptde () arasında yan kanallar ifade edilebilir

• Bitişik gruplar (Adjacency pairs) aynı konuda takip eden turn-taking ile elde edilen söz grupları

Örnek konuşma transkripti

• (Mehmet ve Fatma akşam bir lokantada)

• Mehmet: Bi buçuk iskender söyledim?

• Sende ister misin?

• Fatma: Yavvv… o biraz ağır olmaz mı?

• Mehmet: Haklısın yaaa…(güler)

• Fatma: Yanına ayran alsak acaba yenir mi ki?

• Mehmet: Ne yapacaksın ayranı?

• Zaten yanında yoğurt var.

• Fatma: Ayy doğru yaaavv. Unuttum ben.

• Mehmet: Neyse karar ver alıcak mı almayacak mısın?

• Fatma: Light kola var mıdır?(menüyü karıştırır)

• Mehmet: Vardır vardır.

• Fatma: Tamam. Bende bi iskender alıyım.

Bitişik gruplar

• (Mehmet ve Fatma akşam bir lokantada)

• Mehmet: Bi buçuk iskender söyledim ?

• Sende ister misin? [iskender]

• Fatma: Yavvv… o biraz ağır olmaz mı? [ağır]

• Mehmet: Haklısın yaaa…(güler) [ağır]

• Fatma: Yanına ayran alsak acaba yenir mi ki? [ayran]

• Mehmet: Ne yapacaksın ayranı? [ayran]

• Zaten yanında yoğurt var. [yoğurt]

• Fatma: Ayy doğru yaaavv. Unuttum ben. [yoğurt]

• Mehmet: Neyse karar ver alıcak mı almayacak mısın? [iskender]

• Fatma: Light kola var mıdır?(menüyü karıştırır) [kola]

• Mehmet: Vardır vardır. [kola]

• Fatma: Tamam. Bende bi iskender alıyım. [iskender]

Bağlam (context)

• Konuşmalar bağlam içinde anlamlı

• Kırpılan konuşma yanlış anlaşılabilir

• Fatma: Yavvv… o biraz ağır olmaz mı?

• Konuşmadaki bağlam

• İçsel bağlam(internal context)
• Yazılı konuşma kopyaları
• Dışsal bağlam(external context)
• Yan kanallar

İçsel bağlam

• Konuşmadan önceki ifadelere dayanma

• Yorumlama bağlamda olma

• Fatma: Yavvv… o biraz ağır olmaz mı?

• Sadece kelimeler (indexical)

Dışsal bağlam

• Çevresel etki, hareket

• Jest
• Bakış
• Yan kanallar
• Çevrenin betimlenmesi

• Sözel ifade ile birlikte yer alabilir

• Fatma: Light kola var mıdır?(menüyü karıştırır)

Başlık, odak ve konuşma şekli

• Konuşmanın başlaması

• Konunun değişmesi

• Değişimi kaçırma (breakdown)

• Konuya ilişkin düzeltme yapılması (dialog focus)

• Görev merkezli sohbette söz çeşitleri

• Substantive: ilişkili konu gelişmesi
• Annotative: açıklama, detay verilmesi
• Procedural: işbirliği işleminden bahsetme

Örnek transkript

• (Mehmet ve Fatma bir mağazada, Fatma elbise deneyecek)

• Fatma: Hangi pantolonu giyiyim? (elinde kot pantolon ve şalvar var)

• Mehmet: Hangisini istersen?

• Fatma: Aslında kotun modeli güzel.

• Mehmet: Tamam giy o halde.

• Fatma: Ama bu da son moda. (şalvarı gösterir)

• Mehmet: Kot mu? Yıllardır giyiyorum nasıl yeni?

• Fatma: Hayır. Şalvar son moda.

• Mehmet: Hımm.

Değişimi kaçırma ve düzeltme

• Değişimi kaçırma (breakdown)

• Yanlış anlaşılanın düzeltilmesi (repair)

• Indexial yapıda yanlış anlaşılma

• Yan kanallar, jest mimikler

Ortak bir anlayış oluşturma

• Konuşma dilinde yoğun yanlış anlama

• Konuşmacıların geçmişi/ön bilgileri

• Aynı olmaz

• Ama ortak zeminde birleşilebilir (grounding)

• Kısmen
• Kelime anlamlarında uzlaşma

• Kelimelerin temel ilkesi

• İlgili olma (relevant)
• Yardımcı olma(helpful)

Söylev sanatı teorisi

• Hem kabul görülüyor hem de itilaflı

• Bir ifade altındaki ima, derin anlama

• Analitik teknik

• Konuşma hareketi (conversation for action, CfA) deyişleri

• Açıklama
• İhtimal
• Yönlendirme

Konuşma hareketi şeması (CfA)

Coordinator tool

• Groupware tool olarak eleştirileri

• CfA’ya dayanır
• Kullanımı sevilmemiş
• Niyetinin ne olacağı ortada

Metin tabanlı iletişim

• Senkron/asenkron tüm groupware sistemler temelde metin tabanlı

• Groupware sistemlerde metinsel iletişim türleri

• Ayrık (discrete)
• Doğrusal (linear)
• Doğrusal olmayan (non-linear)
• Uzaysal (spatial)

Yan kanal ve etkileyici durum

• Metin tabanlı iletişimde

• Ayrıntılar eksik
• Yan kanallar yok
• Dilbilgisi daha kurallı
• Belli hız
• Kesintisiz
• Etkileyici durumlar smiley dili deyişi

Ortak zemin

• Ortak zeminin özellikleri

• Geçicilik (cotemporality)
• Senkron (simultaneity)
• Sıralı (sequence)

• Metin tabanlı iletişimin ortak zeminde buluşması zor

Sırayı alma (turn-taking)

• Yazışması sırasının dönmesi

• <2 iletişim daha da karışık

• Sırayı kim alır?

• Konuya odaklanan
• Konuşmacının teklif ettiği
• İlk konuşan

• Kesmeyi sağlayan yan kanal yok

• Round-robin protokol

Bağlam ve deixis

• İçsel bağlam var

• Dışsal bağlam yok

• Sıralamada karmaşa

• Düz sıralı, karşılıklı

• Indexial

• Deixis kullanılması problemli

Hız ve pürüzler

• Konuşma esnasında hız anındalıkta

• Metin tabanlı iletişimde daha yavaş

• Ağ hızı
• Yazarın klavye kullanma hızı
• İletişim ortamının kullanılma süresi

• Hız azalması

• Pürüzlerin artışı
• Etkileşimin düşüşü

Baş etme yolları

• Hipermetin tabanlı sistemlerde iletişim ağacı çok/doğrusal metin tabanlı iletişimde tek dallı

• Baş etme yolları (Coping strategies)

• İşbirliğin azalmasıyla iletişim azalması
• Etkiletişim sayısını azaltma mesaj kümesini genişlemesi
• Multiplexing: paralel çoklu konuşma
• Eagerness: muhtemal etkiletişimli iletişimler fark edilir, geriye dönüş zor, breakdown az

• Reviewability sağlıyor

Doğrusal metine karşı hipermetin

• Daha hızlı

• Multiplexed mesaj nedeniyle breakdown ve lost topicleri azaltır

• Yönlendirme düşük

• Müellif oluşturur (-)
• Statik (-)

Grup çalışması

• 2 taraftan fazla

• Davranışı karmaşık

• Dinamik sosyal ilişkiler hesaba katılmalı

Grup dinamikleri

• Değişiklik gösterir

• Yapısal
• Niceliksel

• Groupware sistemler açık rollere sahip

Fiziksel düzen

• Yüz yüze görüşme çevresel şartlar etkilenir

• Aracı yönlendiren ve sakin olan grup çalışmasını etkiler

• Görüşme odasında

• Güç farklı
• İç içe göz teması
• Görsellik etkisi azalması

Dağıtılık biliş (distributed cognitive)

• Geleneksel biliş psikolojisi insan aklına bakar

• Dağıtık biliş ise dışsal (dünya ve diğer insanlar) ilişkilere bakar

• Etkileşim gerçekleşir

• Diğer insanlar
• Fiziksel çevreyle

• Grup bilgisi önemli

Kaynaklar

• Dix, A. ve Findlay, J. (2004). Interaction design basics. Human-computer interaction (s. 475-508). Pearson: England.