Morfoloji dəyişikliklərin xarakterindən asılı olaraq endokarditlərin aşağıdakı formaları ayırd edilir

Endokardit
Ürəyin daxili qatının - endokardın iltihabına deyilir. Lokalizasiyasına görə qapaq, parietal (divarönü) və xordal endokarditlər ayırd edilir. Qapaq endo karditi və ya valvulit ürək qapaqlarında, xüsusilə də ikitaylı - mitral, üçtaylı və aortal aypara qapaqlarda; parietal endokardit endokardın parietal - divarönü hissəsində; xordal endokardit isə məməciyəbənzər əzələlərin və vətər tellərinin üzərini örtən endokardda inkişaf edir. Lakin praktikada ən çox qapaq endokarditləri rast gəlinir. Baş vermə səbəblərindən asılı olaraq birincili və ikincili endokarditlər olur.
Birincili endokarditlər sərbəst xəstəliklərdir. Bu qrupa əsas etibarilə 2 xəstəlik daxildir: septiki endokardit (buna bakterial endokardit də deyilir) və eozinofiliyalı fibroplastik parietal endokardit.
İkincili endokarditlər isə adətən hansısa digər infeksion və ya infeksion allergik təbiətli sərbəst xəstəliyin bir əlaməti kimi inkişaf edir. Məsələn, revma tizm, bronxo-pnevmoniya, tonzillit, skarlatina və sair.
Digər bütün iltihabi proseslər kimi endokardit də əvvəlcə endokardda alterativ dəyişikliklərlə başlanır. Bundan sonra isə qısa müddətli və zəif ekssu dasiyadan sonra proliferativ reaksiyalarla davam edir. Sağaldıqca isə endo kardit ocaqlarının yerində fibroz toxuma inkişaf edir, sklerozlaşır və əksər hallarda qazanılmış ürək qüsurlarının formalaşmasına səbəb olur.
Morfoloji dəyişikliklərin xarakterindən asılı olaraq endokarditlərin aşağıdakı formaları ayırd edilir.
1. Diffuz endokardit və ya valvulit. Buna sadə və ya başlanğıc endo kardit də deyilir. Diffuz şəkildə seroz ekssudativ toxuma reaksiyasından, bəzi yerlərdə isə qranulomatoz proliferativ dəyişikliklərdən (revmatik Aşoff qranu lomaları) ibarət olur. Bu zaman qapaqların üzərini örtən endotel hüceyrələr qatı zədələnməmiş olur.
2. Kəskin ziyilli endokardit. Buna trombozlaşan endokardit də deyilir. Qapaqların üzərini örtən endotel qat da zədələndiyi üçün qapaqların üzərində Xırda tromb kütlələri əmələ gəlir ki, bu da ziyili xatırladır. Proses ən çox qapaq ların kənarlarında, qapaq taylarının bir-biri ilə təmas xəttində inkişaf edir.
3. Fibroplastik endokardit. Diffuz və yaxud da kəskin ziyilli endokar ditlərlə əlaqədar qapaqların sklerozlaşması (fibrozlaşması) nəticəsində meyda na çıxır. Bu zaman qapaqda birləşdirici toxumanın inkişafı, hialinoz ocaqları və limfo-leykositar infiltrasiya qeyd edilir.
4. Qayıdan-ziyilli endokardit. Fibroplastik endokarditin kəskinləşməsi nəticəsində inkişaf edir. Bu zaman əvvəllər keçirilmiş endokarditlərlə əlaqədar artıq sklerozlaşmış qapaqda iltihabi proses yenidən başlanır, endotel qat zədələnir və qapağın üzərində ziyillər şəklində xırda tromb kütlələri də meyda na çıxır.
5. Polipoz-xorali endokardit. Endokarditlərin əvvəlki 4 forması ilə əlaqəli olmadan, adətən septiki endokardit xəstəliyi zamanı ikincili olaraq aortal qapaqlar prosesə qoşulur.
Miokardit
Grayin azale gatinin miokardın iltihabına deyilir. Infeksion, infeksion allergik, toksiki, metabolik, allergik (medikamentoz) va ya immun xarakterli ola bilirler. Lokalizasiyasına görə ocaqlı ve diffuz miokarditlər vardır. Baş verma sabeblerino göra isə ikincili və birincili miokardillor ayırd edilir.
ikincili miokarditlar daha çox rast gəlinir va nozolon vahid olmayıb, bir sira xostoliklərin alamat va ya ağırlaşması kimi inkişaf edir. Masalan, bazi virus Infeksiyalan (koskin respirator virus infeksiyalan, qizilca və sair), rikketsiozlar (sapkili yatalaq), bakterial infeksiyalar (sepsis, tonzilit, difteriyanın esnek forması, bazan ise hetta yuxan tanaffus yollan formasi, varam, skarlatina ve sair), gobelak xəstəlikləri, xüsusile de kandidozlar, parazitar xastaliklar, infek sion-allergik xestelikler (revmatizm, qırmızı qurdesanayi), endogen intoksika siyalar (uremiya, tireotoksikoz, yanıq xesteliyi, bəd xassəli şişler) və s.İltihab zamani miokardın hansı struktur elementlerinin zədələnməsindən daha doğrusu hansı struktur elementlərinin zədələnmələrinin üstünlük təşkil etmasindan asılı olaraq miokarditlərin parenximatoz va interstitsial (ara ve ya stromal) formaları ayırd edilir. Parenximatoz deyişiklikler kimi kardiomiositlarda parenximatoz zülal va ya piy distrofiyalannin inkişafı, nekrobiotik va nekrotik dayişiklikler, kardiomiositlarin destruksiyası ve mioliz, azala liflərinin fraqmen tasiyası (daha kiçik fraqmentler şeklinde qinimasi) va sair bu kimi paren ximatoz tipli proseslər baş verir. Stromal dəyişikliklərə isə miokardin stroma sında, yeni kardiomiositlerarası ve damarətrafı sahelerde ödem, limfo-leyko sitar ve ya limfo-histiositar infiltrasiya, xirda kalibril damarlarda kaskin dolugan. liq ve s. aiddirlar.
Çox vaxt isa miokarditler zamanı hem parenximanın, yani kardiomiosit larin, hem da interstitsiyanın, yani stromanın eyni zamanda prosesa calb olunmalan baş verir.
Praktikada isə miokarditler zamanı adətən prosesin interstitsiyada lokalize olunması ve üstünlük təşkil etmasi, yani interstitsial tipli miokarditlar rast gəlinir. Iltihabi prosesin xarakterindən asılı olaraq interstitsial miokarditlarin 2 növü ayırd edilir: ekssudativ va proliferativ. Ekssudativ interstitsial miokarditlar seroz və irinli olmaqla 2 xarakterda olurlar
Seroz ekssudativ miokarditlar en çox revmatizm, difteriya, endogen intoksikasiyalar və s. zamanı inkişaf edir, ocaqlı ve yaxud diffuz ola bilirlər. Bu zaman stromada ödem inkişaf edir və iltihabi ödem naticesinde kardiomiositlar biri-birindən aralanır, bazi qrup kardiomiositlərarası sahələrdə və damarətrafı sahələrdə limfosit, histiosit, eozinofil ve neytrofillardan ibarat hüceyre infil trasiyası görünür. Diffuz seroz ekssudativ miokardit en çox uşaq yaslarda revmatizm zamanı meydana çixir ve ürək dekompensasiyası neticesinda ölümlə nəticelana bilir.Irini okssudativ miokardit iso adotan müxtelif etiologiyabi sepsisler zama inkisal adir Irinli proses embolik xarakter daşıyır. Miokardin stromasinda go miqdarda neytrofillarin üstünlüyü o limfo-leykositar infiltrasiya görünür. Bu zaman kardiomiosiflorde bas voran dayişikliklor (parenximatoz) daha qabar va çox olur, nainki seroz ekssudativ miokarditlar zamanı, Irinli ekssaday miokardit yerli olaraq irinli perikarditdan, yaxud polipaz-xorali endokarditdan de bastana biler.
Proliferativ ve ya ara interstitsial miokardit zamanı miokardin stromasinda histiouttorin, monosit va limfositlerin proliferasiyası görünür, Prosesin toxu mada yayılmasindan asdı olaraq ocaqlı, yaxud diffuz proliferativ interstitsial miokarditlar ayırd edilir. Ocaqli proliferativ miokarditiere misal olaraq revmatizm xəstəliyi zamanı miokardda xarakter Asoff granulomalarinin emele galmasini göstermek olar (granulomatoz miokardit). Proliferativ interstitsial mickardtler adilan keskin, bezen iso xroniki gedisi de olurlar. Xroniki mio kanditlar on çox revmatizm, tireotoksiki zob, xroniki pnevmoniyalar va s zamani rast gəlinir.
Bütün miokarditler sağaldıqdan sonra onların yerində bu və ya digar derecede skleroz inkişaf edir. Buna miokarditik kardioskleroz və ya ikincil kardioskleroz deyilir.
Birincili miokardit serbest şəkildə inkişaf edir, sorbost nozoloji xastalik hesab edilir. Buna idiopatik miokardit, başqa adia isa gigant hüceyrali miokardit, izole edilmiş ve ya müstəqil miokardit, idiopatik bəd xasseli miokardil,infeksion-allergik miokardit, Fidlerin idiopatik miokarditi yaxud da Abramov Fidler miokarditi da deyilir.. Idiopatik miokardit yalnız miokardın zədələnməsi ilə xarakterizə olunur ve cox ağır klinik gadisa va proqnoza malikdir. Kəskin və ya xroniki-residvi formalan vardır. Etiologiyası dəqiq məlum deyildir. Patogenezinda isa asasen autoimmun proseslerin böyük rola malik olması qəbul edilmişdir. Ona görə de xestelik infeksion-allergik xastaliklar qrupuna daxil edilir.
Mikroskopik muayina zamani miokardda xırda ve ya iri ölçülü nekroz ocagian atrafinda qanşaq tipli limfo-leykositar elementlardan ibarət hüceyr Infiltrasiyas (leykositlar, makrofaqlar, B va T-limfositlar, makrofagal va ya kardiomiositar menşeli ginant hüceyralar) görünür. Idiopatik miokardit zamanı ittihabi proses diffuz şəkilde miokardin butin nahiyalarini shata edir Miokardda baş veren mikroskopik patohistoloji day sikliklerin xarakterindan asılı olaraq isa xesteliyin 4 morfoloji tipi ayırd edilir
a Destruktiv idiopatik miokardit. Bu zaman kardiomiositlerin sitoplaz malanında hidropik distrofiya üstünlük teşkil etdiyi üçün buna distrofik tipi idiopatik miokardit de deyilir. Bundan başqa asas dəyişikliklərə həmçinin kar diomiositlerin lizise uğraması və destruksiyası da aiddir.
b-tihabi-infiltrativ tipli idiopatik miokardit esas dəyişiklikler miokardin parenximasında deyil, stromasında gedir va stromanın ödeminden, limfo leykositar infiltrasiyasından ibarət olur.
-Qarsiq tipli idiopatik miokardit.
Perikardit
Ürəyin xarici qatının, daha doğrusu "ürək köynəyi"nin - perikardin iltiha bina deyilir. Ittihabi proses adətən perikardin daxili safhasindan - epikarddan başlanmasına baxmayaraq tez bir zamanda xarici safhaya de keçir və betalikla, har 2 safhade baş vermiş olur. Ona görə də buna epikardit yox, mahz perikardit deyilir. Demək olar ki, bütün hallarda perikarditlər ikincili olur va hansısa xəstəliyin əlaməti və ya ağırlaşması kimi inkişaf edir. Sərbəst xastalik kimi inkişaf eden perikarditlərə isə çox nadir hallarda tesadüf edilir.
Çox əksər hallarda perikarditlərin səbəbi infeksiya olur. Bezan isa endo gen intoksikasiyalar, masalan uremiya fonunda da inkişaf edə bilirler. Infeksion amillərdən en çox rast gəlinəni revmatizm, verem, sepsis va pnevmoniyadır. Klinik gedişine gore perikarditler keskin va xroniki ola bilirlər.
Iltihabın xarakterindən asılı olaraq perikarditlərin aşağıdakı növləri ayırd edilir
1. Seroz ekssudativ perikardit. Ürək kisəsində təxminən 50-200 ml becmda seroz ekssudatın toplanması ilə xarakterizə olunur. Perikardın qeyri infeksion mənşəli zədələnməsi üçün xarakterdir (masalan, revmatik xestelikler, endogen intoksikasiyalar, bəd xassəli şişlər və sair). Praktikada "tamiz" seroz perikardit demək olar ki, heç vaxt rast gəlinmir. Çünki, seroz ekssudatin tarkibinə çox qısa müddətdə çoxlu fibrin telləri də qarışır və seroz-fibrinoz perikardit inkişaf edir.
Perikard kisəsində bəzən seroz ekssudal deyil, çoxlu miqdarda şəffaf rengsiz duru maye transsudat da yığıla bilir. Buna hidroperikard deyilir ve müxtəlif mənşəli ümumi ödemler, miksedemalar və anemiyaların ağır formaları zamanı baş verə bilir. Hidroperikard perikardit deyildir ve ondan mikroskopik milayina ila diferensiasiya olunmalidir.
2. Seroz-fibrinoz perikardit. Perikard kisəsində tərkibində fibrin tela de olan müoyyan miqdar seroz mayenin olmasına deyilir. Perikarditin bu növ adatan bakterial ve ya virus mansali keskin infeksion xəstəliklər, həmçinin da perikarda şiş metastazlan zamani, perikardin ve ürəyin küt va ya iti altere travmatik zadalanmalari, perikardda ve ya ürakde carrahiyya amellyyatlarla alaqadar (taxminen 2 hafte sonra inkişaf edən bu prosesa postkardiotomik sindrom deyilir) inkişaf edir, Tedricon seroz mayenin de miqdan azala bir Lakin fibrin fellarinin intensivliyi çoxalır ve fibrinoz perikardit formalaşır
3. Fibrinoz perikardit. Perikard kisesinin her iki safhasinin dav sathlerinda limfo-laykosiltar infiltrasiya, doluqanlılıq ve az miqdar seroz maye la yanaşı çoxlu miqdarda fibrin tellari de görünür. Buna "quru" perikardit de deyilir. Seroz-fibrinoz perikarditden farqli olaraq bu zaman ekssudal mayesinin terkbinda seroz maye yox, fibrin tellar üstünlük təşkil edir. Çoxlu miqdarda fibrin feber diffuz şəkildə üst-üste toplanaraq ağımtil-boz rəngdə xırda tük maxmari şekilli nazik arp emala gətirirlar Bu zaman fibrin tellərinin esas kütlesi manz epicard üzerinde yerleşmiş olur. Buna tüklü ürək (Cor wil deyilir. Diffuz fibrinoz perikardit çox vaxt uremiyalar (xroniki böyrək çab mazló, revmatizm, qırmızı qurdesanayi va varam xəstəlikləri, plevritlar va in ocaqli pnevmoniyalar zamanı, ürəkdə cerrahiyyə əməliyyatlanından sonra inkişaf edir. Əksər hallarda diffuz olan fibrinoz perikardit bezen yerli xarakteri da ola bilir. Meselen, miokardin transmural ve ya subepikardial infarktlan za mani nekroz ocaqlarının etrafinda inkişaf eden demarkasiya zonasinin perikarddakı davamı kimi, Bezan isa yerli fibrinoz perikarditlar miokard infark indan bir neçe hafte sonra da rast gəlinir. Autoimmun proses kimi inkişaf eden bu patologiyaya Dresslerin infarktdan sonrakı sindromu deyilir. Yerli fitininst perikarditlar hemçinin ürəyin küt travması, azilməsi zamanı da inkişaf ede biler. Fibrinoz perikarditlar zamanı klinikada auskultasiyada "perikardin sürtün ma küyü eşidilir, hararatin yüksəlməsi, ürək nahiyəsində ağnlar və ürək çat marki elametleri müşahidə edilir.
4. İrinli perikardit. Ürək kisasində az və ya çox derecede (500 m qader) irinli ekssudatın toplanması ilə xarakterizə olunur. Bütün hallarda in perikardit ürek kisəsinə mikrobun düşməsi nəticəsində inkişaf edir. Orel kinesine mikrob ya hematogen, ya limfogen, ya da plevra və ağciyarlarda kontakt yollix düça bilir. Irinli perikarditlar an çox sepsis, varam, irinli plovat pnevmoniyalar, bed xassəli şişlər zamanı inkisaf edir. Orak kisasinde irinin e cümladan do diger tarkibli ekssudat mayesinin miqdan çox olarsa, bu zaman perikard sişarak şar formasini alir, Irinin tərkibinde ham de fibrin telleri olarsa buna fibrinoz-irinli perikardit, eritrositler de olarsa isa buna h5. Hemorragik perikardit. Ekssudatın tərkibində çoxlu miqdarda eritro sillerin, az miqdarda ise seroz mayenin va fibrin tellərinin olması ito musaiyat olunur. Çox nadir hallarda, xüsusilə de ürek kisəsində varam və ya bəd xassəli sis proseslarinin inkişafı zamanı rast gəlinir. Perikard boşluğunda qanlı ekssu dat deyil, tamiz qarın toplanması ise hemoperikard adlanır.
Əksər hallarda perikarditlər sağaldıqda birləşdirici toxumanın inkişafı va ürek kisəsinin parietal va visseral sahələrinin sklerotik qalınlaşması, onlann arasında ocaqli bitişmələrin əmələ gəlməsi ilə nəticələnir. Buna adgeziv peri kardit va ya restriktiv perikardit de deyilir. Adgeziv perikardit zamanı úrayin funksiyası pozulmur va ürak kisəsində belə bitişmələrə meyit müayinələri zamanı çox tez-tez rast gəlinir. Bitişmələr diffuz şəkildə olarsa isa perikard boşluğu tamamila sklerozlaşaraq obliterasiyaya uğrayır. Diastola zamanı üre yin sərbəst şəkildə genişlənmasina mane olan və ürək fəaliyyətinin pozulma sina sebeb olan bu prosesə ise konstriktiv perikardit deyilir. Çox vaxt konstriktiv perikarditin yuxarıda göstərilən perikarditlərlə əlaqəsi və mənşəyi bilinsa da, bezen ise onun səbəbi məlum olmur. Bitişmələr arasında bazan cib sakili boşluqlar da qala bilir ki, bunların da mənfazi müxtelif xarakterli möhtəviyyatla dolu olur.
Konstriktiv perikardit zamanı perikarddan keçən aşağı və yuxarı boş venalar sıxılır, hemodinamika pozulur, böyük qan dövranında xroniki durğunluq bas verir, ümumi ödem, hepatomeqaliya va splenomegaliya baş verir. Buna Pik sindromu deyilir. Obliterasiyaya uğramış perikardda sonradan distrofik kaisinoz da baş verə bilir va perikarda çoxlu miqdarda kalsium çökmesi naticəsində bərkiyərək daşlaşır. Kalsinoz perikardın böyük bir hissəsinde baş verersə, buna "zirehli ürək" (Cor testaceum), üreyi bütünlüklə əhatə edərsə iso, buna "das ürək və ya "ürəyin daşlaşması" (Concretio cordis) deyilir.
Bazen ürak kisasini açdıqda perikardin visseral sethesində, yeni epikard üzərində dəqiq hüdudlara malik, müxtəlif ölçülü və qeyri-müayyan oval formali, parlaq, ağımtıl ve süd renginde, nisbatan qalınlaşmiş şəkildə lekeler görünə blar. Buna "süd lakelari" (maculae lactocar) deyilir. Bu ləkələrin əmələ gəlmə səbəbləri dəqiq malum deyildir. Lakin yerli fibroz qalınlaşmalardan ibaret olan sud ləkələrinin yerli perikardit nəticəsində, yaxud da ürək döyünməsi ilə alaqadar hamin nahiyenin kontakt üzv va toxumalara sürtünmesi neticesinda diametrə malik olan "süd lekasi" çox vaxt sağ madəciyin ön-aşağı səthinda amala gələ bilməsi də istisna edilmir. Adatan bir ədəd olan va taxminan 2-3 sm yerleşir. Mikroskopik müayinə zamanı "süd lekeleri" nahiyəsində birleşdirici toxumanın inkişaf etmesi qeyd edilir. Bu isa hemosiderin toplantılan olub, əvvəllər nə vaxtsa ürək kisasinda qanın Bazen ise perikardda boz-qaramtıl ve ya pas rangli ləkələr görüne biler olmasını göstərir.emorragik-irinli perikardit deyilir.5. Hemorragik perikardit. Ekssudatın tərkibində çoxlu miqdarda eritro sillerin, az miqdarda ise seroz mayenin va fibrin tellərinin olması ito musaiyat olunur. Çox nadir hallarda, xüsusilə de ürek kisəsində varam və ya bəd xassəli sis proseslarinin inkişafı zamanı rast gəlinir. Perikard boşluğunda qanlı ekssu dat deyil, tamiz qarın toplanması ise hemoperikard adlanır.
Əksər hallarda perikarditlər sağaldıqda birləşdirici toxumanın inkişafı va ürek kisəsinin parietal va visseral sahələrinin sklerotik qalınlaşması, onlann arasında ocaqli bitişmələrin əmələ gəlməsi ilə nəticələnir. Buna adgeziv peri kardit va ya restriktiv perikardit de deyilir. Adgeziv perikardit zamanı úrayin funksiyası pozulmur va ürak kisəsində belə bitişmələrə meyit müayinələri zamanı çox tez-tez rast gəlinir. Bitişmələr diffuz şəkildə olarsa isa perikard boşluğu tamamila sklerozlaşaraq obliterasiyaya uğrayır. Diastola zamanı üre yin sərbəst şəkildə genişlənmasina mane olan və ürək fəaliyyətinin pozulma sina sebeb olan bu prosesə ise konstriktiv perikardit deyilir. Çox vaxt konstriktiv perikarditin yuxarıda göstərilən perikarditlərlə əlaqəsi və mənşəyi bilinsa da, bezen ise onun səbəbi məlum olmur. Bitişmələr arasında bazan cib sakili boşluqlar da qala bilir ki, bunların da mənfazi müxtelif xarakterli möhtəviyyatla dolu olur.

Konstriktiv perikardit zamanı perikarddan keçən aşağı və yuxarı boş venalar sıxılır, hemodinamika pozulur, böyük qan dövranında xroniki durğunluq bas verir, ümumi ödem, hepatomeqaliya va splenomegaliya baş verir. Buna Pik sindromu deyilir. Obliterasiyaya uğramış perikardda sonradan distrofik kaisinoz da baş verə bilir va perikarda çoxlu miqdarda kalsium çökmesi naticəsində bərkiyərək daşlaşır. Kalsinoz perikardın böyük bir hissəsinde baş verersə, buna "zirehli ürək" (Cor testaceum), üreyi bütünlüklə əhatə edərsə iso, buna "das ürək və ya "ürəyin daşlaşması" (Concretio cordis) deyilir.

Bazen ürak kisasini açdıqda perikardin visseral sethesində, yeni epikard üzərində dəqiq hüdudlara malik, müxtəlif ölçülü və qeyri-müayyan oval formali, parlaq, ağımtıl ve süd renginde, nisbatan qalınlaşmiş şəkildə lekeler görünə blar. Buna "süd lakelari" (maculae lactocar) deyilir. Bu ləkələrin əmələ gəlmə səbəbləri dəqiq malum deyildir. Lakin yerli fibroz qalınlaşmalardan ibaret olan sud ləkələrinin yerli perikardit nəticəsində, yaxud da ürək döyünməsi ilə alaqadar hamin nahiyenin kontakt üzv va toxumalara sürtünmesi neticesinda diametrə malik olan "süd lekasi" çox vaxt sağ madəciyin ön-aşağı səthinda amala gələ bilməsi də istisna edilmir. Adatan bir ədəd olan va taxminan 2-3 sm yerleşir. Mikroskopik müayinə zamanı "süd lekeleri" nahiyəsində birleşdirici toxumanın inkişaf etmesi qeyd edilir. Bu isa hemosiderin toplantılan olub, əvvəllər nə vaxtsa ürək kisasinda qanın Bazen ise perikardda boz-qaramtıl ve ya pas rangli ləkələr görüne biler olmasını göstərir.