MüƏLLİFDƏN

Müəllif: 
Qiraətdə olan ixtilaf yalnız kəlmələrin quruluşunda və 
ya onun tələffüzündə nəzərə çarpır və kəlmənin özünün və 
Quranın mütəvatirliyinə heç bir xələl gətirmir. Belə bir məntiqə 
əsaslanaraq, bütün qiraətləri mütəvatir hesab etməliyik, lakin 
bunun sübuta yetməsi üçün heç bir dəlil yoxdur. 
Alimlərdən bəzilərinin yeddi və ya on qarini digər qarilərdən 
üstün tutmasını isə xüsusilə qeyd etmək lazımdır. Fərz edək ki, 
doğrudan da yeddi məşhur qari digər qarilərdən daha mötəbər və 
Quran elmlərinə onlardan daha yaxşı yiyələnmişlər. Lakin buna 
baxmayaraq, yeddi qarinin mötəbər olduğunu bilavasitə Quranın 
mütəvatirliyinə də meyar olaraq qəbul edə bilmərik. Bəli, yeddi 
qarinin üstün xüsusiyyətlərini nəzərə alaraq, onları digər qarilərdən 
daha mötəbər hesab etmək olar. Quranın mütəvatirliyinə gəldikdə 
isə, bir-birindən fərqli olan bu iki şeyi əsla əlaqələndirmək olmaz. 
Nəticə: 
Yuxarıda qeyd olunan dəlilləri nəzərə alaraq, yeddi qarini 
digər qarilərdən daha mötəbər hesab edə bilmərik. O ki qaldı digər 
qiraət üsullarına, onların mütəvatir olduqlarına kimsə əsaslanmır. 
ARAŞDIRMA 
Belə bir nəticəyə gəlirik ki, Quranla qiraətlər arasında 
mütəvatirliyin bərqərar olunmasına heç bir lüzum yoxdur. Bunu 
alimlərdən bir çoxu təsdiq etmişlər. O cümlədən Zərqani deyir: 
«Alimlərdən bəziləri bu məsələni daha da şişirdərək, yeddi qarinin 
mötəbərliyini qəbul etməyən şəxsləri küfrdə ittiham etmişlər. Çünki 
onlar, qiraətləri mütəvatir hesab etməyən şəxsləri Quranı da 
mütəvatir hesab etməməkdə günahlandırır və bu səbəbdən də, belə 
şəxsləri küfr etməkdə suçlayırlar. Bir zamanlar Əndəlosun 
(İspaniyanın) müftisi olmuş Əbu Səid Fərəc ibni Ləb, bu əqidənin 
bünövrəsini qoymuş ilk şəxslərdən olmuşdur. O, öz əqidəsini 
sübuta yetirmək üçün böyük səy göstərmiş, hətta bu sahədə kitab 
da yazmışdır. Lakin bütün bunlar bir nəticə verməmiş və Əbu Səid 
öz əqidəsini sübuta yetirə bilməmişdir. Bir qədər əvvəl qeyd etdik 
ki, qiraətlə Quranın mütəvatirliyi arasında olduqca böyük fərq 
vardır. Məgər Quran qiraətlər olmadan mütəvatir ola bilməzmi? 

---

153 
Necə ki, bütün qarilərə gəldikdə, onlar hamılıqla mütəvatir hesab 
olunurlar. 
Alimlərin bəziləri deyirlər: «Qiraətlərlə Quranın mütəvatir 
olması arasında heç bir əlaqə yoxdur. Üsul alimlərindən kimsə bu 
haqda heç bir nəzər irəli sürməmişdir. Bu barədə, sayı həddindən 
artıq az olan şəxsi nəzər sahiblərindən biri də İbni Hacibdir.» 
Zərkeşi «Burhan» kitabında yazır: «Quran və qiraət bir-
birlərindən fərqlənən iki müxtəlif həqiqətlərdir. Onların arasında 
olan müştərəklikdən danışa bilmərik. Çünki Quran həzrət 
Məhəmmədə (s) nazil olmuş ilahi vəhy, qiraət isə tələffüz və yazılış 
baxımından bir-birindən fərqlənən özünəməxsus bir elmdir. 
Bununla yanaşı bəziləri qiraətləri mütəvatir, bəziləri isə sadəcə 
olaraq mötəbər hesab edirlər. Bunu da qeyd etmək lazımdır ki, bizə 
gəlib çatan qiraətlər qarilər tərəfindən mütəvatir olaraq nəql 
olunmuşdur. Lakin qarilərin özlərinin Peyğəmbər (s) tərəfindən 
mütəvatir olaraq nəql olunmaları, yəni mötəbər olduqlarına dəlalət 
edən hədisin nəql olunması kimsəyə məlum deyildir. Çünki, 
qiraətlər Peyğəmbər (s) tərəfindən vahid xəbər formasında nəql 
olunmuşdur və onlara yalnız qiraət kitablarında rast gəlmək olar. 
(Əl-itqan. 1-ci cild, 138-ci səh).