MüƏSSİSƏNİn gəLİR, XƏrclər və MƏNFƏƏTİn formalaşmasinin təKMİLLƏŞDİRİLMƏSİNİN Əsas iSTİqaməTLƏRİ Anar Əlizadə

MÜƏSSİSƏNİN GƏLİR, XƏRCLƏR VƏ MƏNFƏƏTİN FORMALAŞMASININ TƏKMİLLƏŞDİRİLMƏSİNİN ƏSAS İSTİQAMƏTLƏRİ
Anar Əlizadə
Azərbaycan Universiteti II Magistrantı
[e-mail]

Əşrəf Həsənov
Azərbaycan Universiteti müəllimi
[e-mail]

Ölkəmizdə mövcud iqtisadi şəraitdə, o cümlədən iqtisadi və siyasi sanksiyalarda, böhran hadisələrində, yüksək inflyasiyanın mövcud olduğu şəraitdə müəssisədə maddi, əmək və maliyyə resurslarına qənaət və səmərəli istifadə rejimi, habelə yeni müəssisənin gəlirlərinin artırılması yolları, son dərəcə mühüm rol oynamağa başlayır.

Xərclər müəssisənin kommersiya fəaliyyətinin nəticələrini əks etdirən, məsrəflərin idarə edilməsi proseslərinin təşkilində nailiyyətləri və çatışmazlıqları göstərən keyfiyyət göstəricilərindən biridir. Bu baxımdan, xərclərin sistemli təhlilinin aparılması müəssisədə xərclərin idarə edilməsi sisteminin səmərəliliyinin artırılması üçün mühüm ilkin şərtdir.
Hər hansı bir müəssisənin satışından əldə olunan mənfəətdə müəssisənin məsrəflərinin mühüm yer tutmasını əsas götürərək onların azaldılması səmərəliliyin artırılmasında mühüm amildir.
Müəssisənin səmərəliliyinin artması üçün gəlir və mənfəətin artırılması üçün ehtiyatların axtarışı böyük əhəmiyyət kəsb edir. Mənfəəti artıran amillərə aşağıdakılar aiddir [2]:

• 
  istehsal, istehsal ehtiyatlarının mövcudluğunun, istifadəsinin müəyyən edilməsi;
  
• 
  qeyri-məhsuldar, qeyri-istehsal ehtiyatlarından istifadəyə vasitəçilik edən və s.
  

Müəssisənin gəlirliliyini artırmaq üçün əlavə tədbirlər ola bilər [4]:

• 
  artıq avadanlığın, başqa əmlakın satışı, onun icarəyə verilməsi;
  
• 
  istehsalın şaxələndirilməsi;
  
• 
  iqtisadi resurslardan səmərəli istifadə;
  
• 
  satış bazarının genişləndirilməsi;
  
• 
  istehsalın texniki səviyyəsinin yüksəldilməsi;
  
• 
  qeyri-istehsal xərclərinin, itkilərin aradan qaldırılması.
  

Bundan əlavə, istehsal olunan məhsulların çeşidi (nomenklaturası) müəssisənin gəlirliliyinin artmasına təsir göstərir, çünki onların hər biri ona xas olan gəlirlilik səviyyəsi ilə xarakterizə olunur.
Bu gün müəssisənin rentabelliyini artırmaq müştərilər üçün əlavə biznes dəyəri, məhsullar, xidmətlər yaratmaqla da mümkündür [3]:

• 
  müştəriyə diqqət, istehlakçı loyallığının formalaşması, idarə edilməsi;
  
• 
  gəlirliliyi artırmaq üçün bir yol kimi müştəri diqqəti;
  
• 
  müştəri məyusluğunun səbəblərinin aydınlaşdırılması, təhlili: marketinq həlləri, müştərilərlə etibarlı münasibətlərin qurulması, müştəri loyallığının inkişafı;
  
• 
  marketinq fəaliyyətinin effektivliyinin qiymətləndirilməsi:
  
• 
  biznes fəaliyyətinin əsas göstəricilərinin müəyyən edilməsi;
  
• 
  Marketinqin gəlirlilik göstəricilərinin müəyyən edilməsi.
  

Biznes planının işlənib hazırlanması, əsaslandırılması, müəssisənin maliyyə büdcələri həmişə müəssisənin rentabelliyinin artırılması imkanlarını, o cümlədən təhlillərin nəticələrinə əsasən mənfəət və zərər haqqında proqnoz hesabatını, digər iqtisadi hesablamaları əks etdirməlidir [5].
Beləliklə, müasir iqtisadi şəraitdə və yüksək rəqabət şəraitində təşkilatın uğurlu fəaliyyətini şərtləndirən əsas amillər biznesin səmərəli idarə edilməsi, resurslardan səmərəli istifadə üçün ehtiyatların axtarışı və fəaliyyətin genişləndirilməsidir. Hər bir kommersiya təşkilatının əsas məqsədi qazanc əldə etməkdir. Təşkilatın fəaliyyətinin effektivliyini xarakterizə edən göstəricilər mənfəət və gəlirlilikdir. Eyni zamanda, hər bir müəssisə maksimum mənfəət əldə etməyə və gəlirlilik səviyyəsini yüksəltməyə çalışır.
ƏDƏBİYYAT SİYAHISI

1. 
   Kovalev, V. V. Analysis of the economic activity of the enterprise: textbook. allowance / V. V. Kovalev, O. N. Volkova. – M.: Velby, 2014. – 424 p.
   
2. 
   Sheremet, A.D. Comprehensive economic analysis of the enterprise: textbook. allowance / A.D. Sheremet. – M.: Economics, 2014. – 124 p.
   
3. 
   Sheremet, A.D. Methods of financial analysis: textbook. allowance / A.D. Sheremet. – M.: INFRA-M, 2014. – 348 p.
   
4. 
   Shishkin, A.K. Accounting, analysis, audit at the enterprise: textbook. allowance for universities / A.K. Shishkin. – M.: Audit, UNITI, 2015. – 170 p.
   
5. 
   Zhulega, I.A. Methodology for analyzing the financial condition of an enterprise: Monograph / I.A. Zhulega. - St. Petersburg: GUAP, 2014. - 235 p.