Anadolu üNİversitesi yayini no: 2900 AÇIKÖĞretim faküLtesi yayini no: 1857

İİLETMELERDE SAĞLIKLA İLGİLİ SORUNLAR, NEDENLERİ VE KORUNMA YOLLARI

İİgörenler, çalıİma hayatında sağlık ve güvenliklerini tehdit eden birçok sorunla karİı karİıyadır. Sağlık ve güvenlik programlarının temel amacı, sağlık ve güvenlik sorunlarını gidermekten önce bu sorunlar henüz ortaya çıkmadan önlemektir. Bu- nu baİarabilmek için sağlık ve güvenlikle ilgili sorunların neler olduğunun ve ne- denlerinin çok iyi teİhis edilmesi gerekmektedir. Bu sorunlar, iİletmelerin kullan- dıkları teknoloji, üretim sistemi, çalıİanların niteliği gibi çeİitli faktörlere bağlı ola- rak değiİmekle birlikte; genel olarak bütün iİletmelerde ortaya çıkan sağlık ve gü- venlik problemleri ortak baİlıklar altında toplanabilir.

Sağlıkla İlgili Sorunlar

İnsanlar kaçınılmaz olarak hayatlarının belirli dönemlerinde bazı sağlık problem- leriyle karİı karİıya kalır. Bu sorunlar İzyolojik ve kiİisel özelliklerden kaynakla- nabileceği gibi iİle ilgili faktörlere bağlı olarak da ortaya çıkabilir. Nedeni ne olur- sa olsun sağlık problemleri iİgörenlerin hem sosyal yaİamını hem de çalıİma ya- İamını olumsuz etkiler. İİletme faaliyetlerinin aksamasına ve verimliliğin düİmesi- ne neden olur. Bu nedenle sağlıkla ilgili sorunların çözümü ve sağlıklı bir çalıİma ortamı yaratılması iİletmelerin en önemli amaçları arasındadır.

İİletmelerde iİgörenlerin performansını etkileyen sağlık problemleri genel ola- rak dört baİlık altında toplanabilir: Bunlar meslek hastalıkları, stres, alkol ve uyuİ- turucu bağımlılığıdır.

Meslek Hastalıkları

Meslek hastalıkları, mesleki etkilere bağlı olarak ortaya çıkan ve bu etkinin deva- mı hâlinde gittikçe artan ve bu nedenle belirli mesleklerde ya da çalıİma grupla- rında görülen hastalıklardır. 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu’nun 11. maddesin- de meslek hastalığı İöyle tanımlanmaktadır: “Meslek hastalığı sigortalının çalıİtı- rıldığı iİin niteliğine göre tekrarlanan bir sebeple ya da iİin yürütüm İartları yüzün- den uğradığı geçici ya da sürekli hastalık, sakatlık ya da ruhi arıza hâlleridir.” Mes- lek hastalıklarının ne zaman baİladığının kesin olarak belirlenmesi güçtür. Bazı hastalıklar iİgörenler emekli olduktan sonra bile ortaya çıkabilmektedir. Ayrıca iİ- görenlerin çeİitli iİlerde çalıİması durumunda hangisinin hastalığa sebep olduğu- nun belirlenmesi gerekmektedir. Buna bağlı olarak, iİletmelerin iİ yerinin koİulla- rına bağlı olarak ortaya çıkan meslek hastalıklarını tespit etmeleri zor olabilir. İİlet- meler bunu belirleseler bile hastalığın iİ ortamı ve yapılan iİle ilgili hangi özellik- lerden kaynaklandığının ortaya çıkarılması gerekmektedir. Bunun için medikal araİtırmalar yapılmaktadır (İsher vd., 1996, ss. 637- 638).

İİ sağlığı ve güvenliği sorunları, iİgörenler, iİletmeler ve ülke ekonomisi açısından önem taİımaktadır.

İİ sağlığı ve güvenliği programlarının uygulanması iİletmeler açısından sadece yasal zorunlulukların yerine getirilmesi değil; iİgörenlerin ve iİletmelerin maddi ve manevi kayıplarının önlenmesi anlamına gelmektedir.

Meslek hastalığı:

İİgörenlerin çalıİmaları sırasında karİılaİtıkları, üretimden kaynaklanan çeİitli faktörlerle iyilik hâlinin bozulmasıdır.

Meslek Hastalıklarının Nedenleri

Meslek hastalıkları, iİyerlerinde ortaya çıkan zararlı kimyasal faktörlerin, tozların vb., çeİitli yollardan vücuda girmesi ve kısa ya da uzun bir süreç sonunda insanın sağlığını olumsuz yönde etkilemesiyle belirir. Çalıİma ortamında gaz, duman, or- ganik mamuller gibi zararlı maddeler varsa meslek hastalıkları iİ kazalarından fark- lı olarak tüm çalıİanları etkilemektedir. Yapılan son araİtırmalara göre, AB ülkele- rinde çalıİan 150 milyon iİçinin yaklaİık dörtte biri tehlikeli maddelerden etkilen- mektedir. 32 milyon kiİi benzen gibi kansorejenlere maruz kalmaktadır. Çalıİan- lardan % 22’si ise çalıİma sürelerinin en az dörtte birinde zehirli buharı teneffüs et- mektedir. Yine üye ülkelerde çalıİanların % 16’sı direkt ya da bulaİıcı yüzeyler va- sıtasıyla boya, böcek ilacı gibi tehlikeli maddelerle temas etmektedir (Gürses, 2003, s. 13).

Meslek hastalıklarının nedenleri dört grupta incelenebilir (Aldemir, vd., 2001, s.241; Bingöl, 2003, s. 462):

Kimyasal Ettkenler: Kimyasal etkenler, endüstrilerde meslek hastalığına en faz-

la neden olan etkenlerdir. Endüstrinin çeİitli sektörlerinde üretimin türü ve süreci gereği kullanılan kimyasal maddeler iİgörenlerin sağlığını tehdit edici ve çeİitli meslek hastalıklarına yol açıcı niteliktedir. İİgörenlerin sağlığını tehdit eden kim- yasal etkiler ve yol açtığı hastalıklar Tablo 8.1’de gösterilmiİtir.

İziksel Ettkenler: Radyasyon, çeİitli tozlar, aİırı ıİıklandırma, titreİimler, sarsın-

tı, yüksek gürültü düzeyi, yüksek atmosfer basıncı gibi etkenler de Tablo 8.1’de görüldüğü gibi çeİitli meslek hastalıklarının ortaya çıkmasına yol açmaktadır.

Biyolojik Ettkenler: Virüsler, bakteriler, mantarlar vb. biyolojik maddeler özel-

likle yiyecek ve içecek endüstrisinde çalıİanların sağlığını tehdit etmektedir. Ayrı- ca tarım ve hayvancılıkta çalıİanlar ile hastane personeli de bu maddelerin tehdi- di altındadır.

Sosyo-Psikolojik Ettkenler: Bu etkenler, çalıİma ortamına ve iİin niteliğine bağlı

olarak ortaya çıkan etkenlerdir. Yönetimin katı denetim ve disiplin anlayıİı, iİçi-iİ- veren iliİkileri, endüstriyel yorgunluk, çalıİma saatlerinin düzensizliği gibi etken- ler de bu grupta sayılabilir. Sosyopsikolojik etkenler özellikle uzun dönemde çalı- İanların davranıİ bozukluklarına ve çeİitli psikolojik sorunlara sahip olmalarına neden olmaktadır.

Tablo 8.1

HASTALIKLAR	NEDENLER‹
Radyasyon	Tiroid, kemik ve ci¤er kanserleri, genetik hastal›klar, düflükler
Asbest	Akci¤er ve di¤er organ kanserleri
Benzen	Kan kanseri, anemi
Kurflun	Çeflitli böbrek hastal›klar›, merkezi sinir sistemi bozukluklar›, k›s›rl›k, ölü do¤umlar
Kömür tozu	Karaci¤er kanseri ve karaci¤er hastal›klar›
Pamuk tozu	Kronik bronflit, amfizemi
Arsenik	Akci¤er ve lenf kanserleri
Vinil Klorit	Karaci¤er ve beyin kanserleri
Kok f›r›n› ifrazat›	Akci¤er ve böbrek kanserleri
Biklorametileret (BCME)	Akci¤er kanseri
Ofis teknolojisi (PC, vd.,)	Görme bozukluklar›
Yüksek gürültü seviyesi	‹flitme kayb›
Kimyasal dumanlar	Görme bozukluklar›

Meslek Hasttalıkları ve Nedenleri
Kaynak: Sabuncuoğlu, 2000, s.269; İsher, vd., 1996, s.638.

Meslek Hastalıklarının Önlenmesi

Meslek hastalıklarının önlenmesi bu hastalıklara neden olan faktörlerin tespit edi- lip ortadan kaldırılmasına bağlıdır. Bunun için sorumluluğun çoğu yönetime düİ- mektedir. Yönetim iİletmelerde risk taİıyan faktörleri tespit etmek için gerekli uz- man desteği sağlamalı ve özellikle meslek hastalıkları bir sürece bağlı olarak or- taya çıktığı için rutin sağlık kontrolleri yapmalıdır. Ayrıca risklerin etkisini en aza indirgeyecek gerekli araç ve gereci sağlayarak bunların kullanılıp kullanılmadığı- nı kontrol etmelidir. Bunlar dıİında hijyen koİullarını sağlamalı ve havalandırma gibi İziksel çevreyi iyileİtirici tedbirlerden yararlanmalıdır. Bazı iİletmelerde risk faktörlerini tamamen ortadan kaldırmak mümkün olmayabilir. Bu durumda risk taİıyan bölümleri iİletmenin diğer bölümlerinden izole etmek ve buralarda çalı- İan iİgörenleri koruyacak özel önlemleri almak gerekmektedir. İİgörenleri mes- lek hastalıkları konusunda eğitmek ve gerekli uyarıları iİletmenin görülür yerleri- ne yerleİtirmek de önemli tedbirler arasındadır (Aldemir vd., 2001, s. 253; French, 1994, s. 538).