Azerbaycan’da Müstakil Hanlıklar Devrine Umumî Bir Bakış

1 Norman Itzkowitz, Osmanlı İmparatorluğu ve İslâmî Gelenek, Şûle Yayınları: 54, Tarihî Gerçekler Dizisi: 4, 2. Baskı, İstanbul 1997, s. 27.

2 A. Caferoğlu, “İlk Anadolu Vatan Kültürü Kurucuları”, Türkiyat Mecmuası, Cild: XVII 1972, İstanbul 1972, s. 3.

3 Hasibe Mazıoğlu, “Selçuklular Devrinde Anadolu’da Türk Edebiyatının Başlaması ve Türkçe Yazan Şairler”, Malazgirt Armağanı, Türk Tarih Kurumu Yayınlarından XIX. Seri-Sa. 4, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1972, s. 297.

4 A. Caferoğlu, a. g. m., s. 3-4.

5 Hikmet İlaydın, “Anadolu’da Klasik Türk Şiirinin Başlangıcı”, Türk Dili, Cilt: XXX, Sayı: 274-279, 1974, s. 770.

6 İsmail Hakkı Uzunçarşılı, (1948), “XII. ve XIII. Asırlarda Anadolu’daki Fikir hareketleri ile İctimaî Müesseselere Bir Bakış”, III. Türk Tarih Kongresi, Ankara 15-20 Kasım 1943, Kongreye Sunulan Tebliğler, Türk Tarih Kurumu Yayınlarından IX. Seri-No. 3, Ankara 1948, s. 295.

7 İsmail Hakkı Uzunçarşılı, a.g.t., s. 288.

8 Muhammed Emîn Riyâhî, Osmanlı Topraklarında Fars Dili ve Edebiyatı, (Çeviren: Mehmet Kanar), İnsan Yayınları: 172, İnceleme-Araştırma Dizisi: 81, İstanbul 1995, s. 73.

9 İsmail Hakkı Uzunçarşılı, a.g.t., s. 288.

10 İbn Bîbî [El-Hüseyin b. Muhammed b. Ali el-Ca’feri er-Rugadi]; (1996), El Evamirü’l-ala’iye fi’l-umuri’l-ala’iye [Selçuk-name], (Çeviren: Mürsel Öztürk), Kültür Bakanlığı Yayınları: 1833, 1000 Temel Eser Dizisi: 164, Ankara 1996, C. II, s. 163.

11 İbn Bîbî, a.g.e., C. I, s. 79.

12 Ahmet Kartal, Osmanlı Medeniyetini Besleyen Kültür Merkezleri (XI. Asırdan XVI. Asrın Sonuna Kadar Türk Edebiyatı ve Fars Edebiyatının Münasebetleri), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 1999, [Basılmamış Doktora Tezi], s. 358.

13 Ahmet Kartal, a.g.dt, s. 361-62.

14 Ahmet Kartal, a.g.dt, s. 362.

15 Ahmet Kartal, a.g.dt, s. 365.

16 İbn Bîbî, a.g.e., C. I, s. 79-80.

17 İbn Bîbî, a.g.e., C. I, s. 41-44; Ahmet Kartal, a.g.dt, s. 363-64.

18 İbn Bîbî, a.g.e., C. I, s. 142-47.

19 İbn Bîbî, a.g.e., C. I, s. 221.

20 İbn Bîbî, a.g.e., C. I, s. 149; M. Fuad Köprülü,; (1986), Türk Edebiyatı Tarihi, Ötüken, Yayın Nu: 157, Kültür Serisi: 28, 4. Basım, İstanbul 1986, s. 209.

21 Ahmet Kartal, a.g.dt, s. 362.

22 Ahmet Kartal, a.g.dt, s. 362-63.

23 Ahmet Kartal, a.g.dt, s. 364.

24 Ahmet Kartal, a.g.dt, s. 374.

25 Ahmet Kartal, a.g.dt, s. 374-75.

26 Bu konuda geniş bilgi için bak. Adnan Karaismailoğlu, “Osmanlı Dönemi Türk Şiirinin İran Edebiyatı İle Münasebeti Üzerine Düşünceler”, Kuruluşunun 700. Yıldönümünde Bütün Yönleriyle Osmanlı Devleti Uluslararası Kongresi 7-9 Nisan 1999 Konya, Konya 2000, s. 607-14; Adnan Karaismailoğlu, “Selçuklu Devleti’nin Edebî Faaliyetlerdeki Etkinliği”, I. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi, 11-13 Ekim 2000, Selçuk Üniversitesi, Konya (Yayımlanmamış Tebliğ); Ahmet Kartal, “Farsça’da Türkçe Kelimeler ve Fars Edebiyatı’nda “Türk” Kavramı İle İlgili Unsurlar”, Bilig, Sayı: 11, Güz, Ankara 1999, ss. 31-54; Ahmet Kartal, “Karahanlı, Gazneli ve Selçuklu Saraylarındaki Edebî Faaliyetler Üzerine Düşünceler”, Bilig, Sayı: 17, Bahar, Ankara 2001, ss. 55-70.

27 İbn Bîbî, a.g.e., C. I, s. 80-81.

28 Harun Tolasa, Ahmet Paşa’nın Şiir Dünyası, Ankara 1973, s. 72.

29 Ali Nihat Tarlan, Necâtî Beg Divanı, İstanbul 1997, s. 59.

30 Halil Ersoylu, Cem Sultan’ın Türkçe Divan’ı, Türk Dil Kurumu Yayınları: 543, Ankara 1989, s. 25.

31 Sabahattin Küçük, Bâkî dîvânı [Tenkitli Basım], Türk Dil Kurumu Yayınları: 601, Ankara 1994, s. 8-9.

32 Bu devrede kurulan beylikler ve onlar hakkında geniş bilgi için bak.: İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, XIII. Dizi-Sa. 16a2, 4. Baskı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1988.

33 Zeynep Korkmaz, “Anadolu Beylikleri Devrinde Türk Dili ve Karamanoğlu Mehmet Bey”, Türk Dili Üzerine Araştırmalar, Birinci Cilt, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları: 629, Ankara 1995, s427.

34 Paul Wittek, Menteşe Beyliği, 13-15 inci Asırda Garbî Küçük Asya Tarihine Ait Tetkik, (Türkçeye Çeviren: O. Ş. Gökyay), Türk Tarih Kurumu Yayınlarından IV. Seri-No. 1, Ankara 1944, s. 115-16.

35 Beylikler dönemi Türk dili ve edebiyatı hakkında geniş bilgi için şu çalışmalara bakılabilir: Zeynep Korkmaz, “Anadolu Yazı Dilinin Tarihî Gelişmesinde Beylikler Devri Türkçesinin Yeri”, Türk Dili Üzerine Araştırmalar, Birinci Cilt, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları: 629, Ankara 1995, ss. 419-23; Zeynep Korkmaz, “Anadolu Beylikleri Devrinde Türk Dili ve Kara

manoğlu Mehmet Bey”, Türk Dili Üzerine Araştırmalar, Birinci Cilt, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları: 629, Ankara 1995, ss. 424-8.

36 Albert Hourani, Arap Halkları Tarihi, (Çeviren: Yavuz Alagon, Yayına Hazırlayan: Tanıl Bora), İletişim Yayınları: 428, Araştırma-İnceleme Dizisi: 65, İstanbul 1997, s. 119.

37 Hasibe Mazıoğlu, “Türk Edebiyatı, Eski” Mad., C. 32, Türk Ansiklopedisi, İstanbul 1982, s. 86.

38 Türk Dünyası El Kitabı, C. 3, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları: 121, Seri: 1, Sayı: A-23, İkinci Baskı, Ankara 1992, s. 111.

39 Kemâl Yavuz, “XIII-XVI. Asır Dil Yadigarlarının Anadolu Sahasında Türkçe Yazılış Sebepleri ve Bu Devir Müelliflerinin Türkçe Hakkındaki Görüşleri”, Türk Dünyası Araştırmaları, Sayı: 27, Aralık 1983, s. 10-14; Türk Dünyası El Kitabı, C. 3, s. 111.

40 Kemâl Yavuz, a.g.e, s. 14.

41 Türk Dünyası El Kitabı, C. 3, s. 111.

42 Bu yüzyılın başlarında Yıldırım Bâyezîd’in oğlu olan Emîr Süleyman’ın Türkçeye verdiği önem dikkat çekicidir. Türk diline kazandırılmasını istediği eserleri bizzat kendisi seçmiş; ayrıca yanındakilere Türk dili ile yazmalarını tavsiye etmiştir. Bak. Muhammed Nur Doğan, “XV. Yüz Yıl Anadolu-Osmanlı Edebiyatının Tekâmülüne Toplu Bir Bakış”, Türk Dünyası Araştırmaları, S. 56, Ekim-1988, s. 107.

43 İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, C. II, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, TürkTarih Kurumu Yayınları, XIII. Dizi-Sa. 16a4, 5. Baskı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1988, s. 535.

44 Ramazan Şeşen, “Onbeşinci Yüzyılda Türkiye Tercümeler”, XI. Türk Tarih Kongresi Bildirileri, C. III, Ankara 1994, s. 899-919.

45 Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi, Çağ Yayınları, Cilt: 14, s. İstanbul 1993. Fatih Sultan Mehmed dönemi Türk dili ve edebiyatı hakkında geniş bilgi için şu çalışmalara bakınız: Mehmed Fuad Köprülüzâde, “Fâtih Devrinde Edebî Hayat”, Yeni Mecmua, Numara: 46, 30 Mayıs 1918, ss. 389-91; Alî Emîrî, “Mekteb-i İ’dâdîTalebe-i Sâbıkasından, Sâbık Köprülüzâde Fuad Bey’in Evvelâ 6949 Numaralı İkdâm Gazetesi’nde ve Sonra da 46 Sayılı Yeni Mecmua’da Neşreylediği-Fâtih Devrinde Edebî Hayat-Makalesi Hakkında Dördüncü Nushamızdan mâ-ba’d”, Târîh ve Edebiyât, Aded: 6, 31 Ağustos 1334, ss. 109-16; A. İnan, “Fatih Devrinde Türkçe”, Türk Dili, Cilt: 2, Sayı: 20, 1 Mayıs 1953, Ankara, ss. 506-9; Agâh Sırrı Levend, “Fatih Devrinde Türk Dili ve Edebiyatı”, Türk Dili, Cilt: 2: Sayı: 20, Mayıs 1953, ss. 495-505; Gönül Tekin, “Fatih Devri Türk Edebiyatı”, İstanbul Armağanı, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları No: 17, İstanbul 1995, ss. 161-233.

46 Mustafa İsen, “Yürü Var Gel Araptan Ya Acemden”, Ötelerden Bir Ses, Divan Edebiyatı ve Balkanlarda Türk Edebiyatı Üzerine Makaleler, Akçağ Yayınları: 200, Kaynak Eserler: 34, Ankara 1997, s. 305-6.

47 Ramazan Şeşen, “İstanbul’un Fethine Kadar Osmanlılardaki İlmî Durum, İstanbul’un Fethi’nin Türk İlim ve Kültürüne Katkısı”, Kuruluşunun 700. Yıldönümünde Bütün Yönleriyle Osmanlı Devleti Uluslararası Kongresi 7-9 Nisan 1999 Konya, 2000, s. 242-43.

48 Gönül Tekin, a.g.e., s. 185-89.

49 Agâh Sırrı Levend, a.g.e., s. 497; Gönül Tekin, a.g.e., s. 184-85.

50 Gönül Tekin, a.g.e., s. 164.

51 Fâtih döneminde İstanbul’a gelen veya davet edilen ilim adamlarının bir kısmı Anadolu’da yetişmiş, bir kısmı da Mısır ve diğer İslâm memleketlerinin o asırda en maruf şehirlerinden gelmişlerdir. Fâtih bunları tanıyanların tavsiyelerine uyarak ve temas ettiklerinden memnun kalarak buraya gelmelerini ve kalmalarını istemiş ve onları maddî refaha kavuşturmuştur. Bu ilk gelenler arasında Mollâ Hüsrev ve Mollâ Zeyrek’ten başka Hocazade ve Mollâ Alâüddîn-i Tûsî vardı. Fâtih zamanında bu alimler iki şekilde görülür. Bir kısmı esasen yetişmiş hâlde bu genç hükümdarın yanında bulunmuştur. Meselâ Mollâ Hüsrev ve Mollâ Gürânî babalarının devrinden intikal etmiştir. Bir kısmı da henüz yetişmektedir; ancak o devrin sonlarına doğru ilmî bir mevki ve payeye nail olmuşlardır ki, Mollâ Manisaoğlu Mehmed bunlardandır (Ünver, 1953: 6).

52 Meselâ, Fâtih Sultân Mehmed’in hazır bulunduğu bir ulema meclisinde vahdet-i vücûd felsefesi üzerine bir anlaşmazlık çıkmış ve zamanın kazaskeri, bu meseleyi ancak Mollâ Câmî’nin çözebileceğini söylemiştir. Fâtih Sultân Mehmed bu söz üzerine, Câmî’ye hediyeler göndererek bu meselenin çözülmesini ondan rica etmiştir. Bu rica üzerine Câmî Risâle fi’l-vücûd adlı eserini yazarak Fâtih’e göndermişse de, bu risale İstanbul’a varmadan sultan vefat etmiştir. Bak. Gönül Tekin, a.g.e., s. 163.

53 Mollâ Câmî’nin Fâtih Sultân Mehmed’e teşekkür için yazdığı mektup için bak. A. Süheyl Ünver, İlim ve Sanat Bakımından Fatih Devri Notları, Fasikül: I, İstanbul 1947, s. 90-92.

54 Yaşar Yücel-Ali Sevim, Klâsik Dönemin Üç Hükümdarı, Fatih-Yavuz-Kanuni, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları VII. Dizi-Sa. 134, Ankara 1991, s. 93.

55 Alî Emîrî, Karaman Tarihi’nden naklen Fâtih Sultân Mehmed’in yanında 685 şairin bulunduğunu söylemektedir. Bak. Alî Emîrî, a.g.e., s. 109.

56 Mustafa İsen, “Klasik Şiirin Merkezi Olarak İstanbul”, Bilig, Sayı: 13, Bahar, Ankara 2000, s. 3.

57 Bu konuda geniş bilgi için bak. Alî Emîrî, a.g.e., s. 111-13; Mustafa İsen, “Yürü Var Gel Araptan Ya Acemden”, s. 313-14.

58 Reşid Rahmeti Arat, Kutadgu Bilig I, Tıpkıçekimle Yapılmış İkinci Baskı, Türk Dil Kurumu Yayınları: 458, Ankara 1979, s. 28.

59 Ahmed Nizâmî Arûzi-yi Semerkandî, Çehâr Makâle, (be-Sa’y u İhtimâm u Tashîh: Allâme Muhammed-i Kazvînî), Tehrân 1368, s. 62.

60 Aynı düşünceleri destekler mahiyette olan görüşlere Râvendî tarafından Konya’da Keyhüsrev bin Kılıç Arslan’a ithaf ve takdim edilen Râhatu’s-sudûr ve Âyetü’s-sürûr (tlf. 599/1203’te başlamış, iki üç yıl sürmüştür) adlı eserde de rastlanmaktadır. Bu konuda bak. Muhammed b. Ali b. Süleyman er-Râvendî; (1957), Râhat-üs-sudûr ve Âyet-üs-sürûr [Gönüllerin Rahatı ve Sevinç Alâmeti] I. Cilt, (Muhammed İkbal’in 1921’de G. M. S., H’de bastırdığı Farsça metinden Türkçeye çeviren Ahmed Ateş), Türk Tarih Kurumu Yayınlarından II. Seri, No. 14, Ankara 1957, s. 43, 60-61; Ahmet Kartal, “Türk Yazı Dilinin Gelişme Çağları”, Türk Yurdu, Türkçeye Saygı Özel Sayısı, Cilt: 21, Sayı: 162-163, Şubat-Mart 2001, Ankara, s. 227.

61 Reşid Rahmeti Arat, a.g.e., s. 314.

62 Agâh Sırrı Levend, “Fatih Devrinde Türk Dili ve Edebiyatı”, s. 497.

63 Büyük İslâm Tarihi, C. 14, s. 552.

64 Türk Dünyası El Kitabı, s. 131. Ayrıca Yavuz Sultan Selim’in İran ve Mısır’dan getirdiği sanatkârlar hakkından bilgi için bak. Ertan Gökmen, “Yavuz Sultan Selim’in İran’dan ve Mısır’dan Getirdiği Sanatkarlar”, Türk Kültürü, Sayı: 407, Mart 1997, ss. 15-23.

65 Mustafa İsen, “Yürü Var Gel Araptan Ya Acemden”, s. 306.

66 M. Fuad Köprülü, “Türkler (III. Edebiyat) ” mad., İslâm Ansiklopedisi, Cilt: 12/II, İstanbul 1993, s. 551; Türk Dünyası El Kitabı, C. III, s. 135.

67 Büyük İslâm Ansiklopedisi, C. 14, s. 552; Türk Dünyası El Kitabı, C. III, s. 143.

68 Türk Dünyası El Kitabı, C. III, s. 143-44.

69 Mehmed Mecdî Efendi, Şakaik-ı Nu’maniye ve Zeyilleri, Hadaiku’ş-kakaik, (Hzr. Abdülkadir Özcan), Çağrı Yayınları: 50, Tıpkı Basımlar: 3/2, İstanbul 1989, s. 381.

70 Alî Emîrî, “Türk Edebiyatı’nın İran Edebiyatı’ndaki Tesiri”, Târîh ve Edebiyât, Aded: 2, 30 Nisan 1334, s. 24.

71 Alî Emîrî, a.g.e., s. 24-27.

72 Alî Emîrî, a.g.e., s. 31-34.

73 Alî Emîrî, a.g.e., s. 34; Hoca Sadettin Efendi, Tâcü’t-tevârîh, (Hzr. İsmet Parmaksızoğlu), Cilt: IV, Kültür Bakanlığı Yayınları: 301, Başvuru Kitapları: 5, Eskişehir 1992, s. 363.

74 Alî Emîrî, a.g.e., s. 27.

75 Alî Emîrî Efendi, a.g.e., s. 27-28.

76 Alî Emîrî, a.g.e., s. 29.

77 Ahmet Kartal, “Klâsik Türk Edebiyatının İran Edebiyatı İle Münasebeti Üzerine Düşünceler”, Türk Yurdu [700. Yılında Osmanlı Özel Sayısı], Cilt: 19-20, Sayı: 148-149, Aralık 1999-Ocak 2000, Ankara, s. 258.

78 Yavuz Sultân Selîm’in Doğu (İran) siyaseti hakkında bilgi için bak. Selâhattin Tansel, Yavuz Sultan Selim, İstanbul 1969, s. 31-100.

79 Ali Nihad Tarlan, Yavuz Sultan Selim, Türk Klasikleri Serisi: 8, Ahmet Halit Kitabevi, İstanbul 1946, s. 214.

80 Coşkun Ak, Muhibbî Divanı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları: 712, 1000 Temel Eser Dizisi: 129, Ankara 1987, s. 562.
81 Ramazan Şeşen, “İstanbul’un Fethine Kadar Osmanlılar’daki İlmî Durum, İstanbul’un Fethi’nin Türk İlim ve Kültürüne Katkısı”, s. 243.

82 Şeyh Fahruddîn İbrâhîm Hemedânî, Külliyât-i Dîvân [Kasâyid, Gazeliyyât, Terci‘iyyât, Terkîbât, Mukatte‘ât, Musellesât, ‘Uşşâk-nâme yâ Deh-nâme, Rubâ‘iyyât, Leme‘ât ve İstilâhât-i ‘İrfânî-yi ‘İrâkî], (Mukaddime: Sa‘îd Nefîsî), Tehrân 1373.

83 Mevlânâ Celâleddîn Muhammed-i Mevlevi-yi Rûmî, Kulliyât-i Dîvân-i Şems-i Tebrîzî [be-inzimâm: Seyri der-Dîvân-i Şems be-kalem-i Alî Deştî-Şerh-i Hâl-i Mevlevî be-kalem-i Bedîuzzamân Furûzanfer], Çâp-i sevvum, Tehrân 1345; Abdülbaki Gölpınarlı, Mevlânâ Celâleddin, Dîvân-ı Kebîr, 7 Cilt, Kültür Bakanlığı Yayınları: 1383-9, Klâsik Türk Eserleri: 17, Eskişehir 1992.

84 F. Nafiz Uzluk, Divanı Sultan Veled, Anadolu Selçukileri Gününde Mevlevi Bitikleri: 3, Uzluk Basımevi, Ankara 1941.

85 Mehmet Vanlıoğlu, Ulu Ârif Çelebi ve Dîvânının Tenkitli Metni, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doğu Dilleri ve Edebiyatları Anabilim Dalı, Erzurum 1991, [Basılmamış Doktora Tezi].

86 İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi FY 448; Süleymaniye Kütüphanesi, Kadı-zâde Kısmı, Nu. 395/2.

87 Kütühya Vahid Paşa Kütüphanesi, Nu. 1575; İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi FY 171. Topkapı Sarayı, Revan Köşkü Kütüphanesi Nu. 894.

88 Tulga Ocak, Ahvâl ve Âsâr ve Tahlîl Eş’âr-i Dîvân-i Fârisi-yi Ahmed-i Dâ’î, Dânişgâh-i Tehrân 1352, [Basılmamış Doktora Tezi]; İsmail Hikmet Ertaylan, Ahmed-i Dâ’î, Hayatı ve Eserleri, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınlarından, Türk Dili ve Edebiyatı Zümresi No: 518, İstanbul 1952, [Faksimile Metin], ss. 273-88.

89 İsmail Hikmet Ertaylan, Sultan Cem, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınlarından, Millî Eğitim Basımevi, İstanbul 1951; Abdurrahman Naci Tokmak, Şerh-i Hâl-i Sultân Cem ve Tahkîk ve Tahlîl-i Dîvân-ı Fârisi-yi Û, Tehrân 1976, [Basılmamış Doktora Tezi].

90 Ebrahim Farzan, Gulşen-i Saruhânî, Hayatı, Farsça Dîvânı ve Râz-nâme’si, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, İstanbul 1980, [Basılmamış Doktora Tezi].

91 İsmail Hikmet Ertaylan,; (1949), Külliyyât-ı Dîvân-ı Mevlânâ Hâmidî, İstanbul fethinin beşyüzüncü yıldönümü münasebetiyle yapılan İ. Ü. Edebiyat Fakültesi Yayınlarından; Seri: 3-Sayı: 2, Millî Eğitim Basımevi, İstanbul 1949, ss. 57-530.

92 İsmail Hikmet Ertaylan, İlâhî Dîvânı, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınlarından, İstanbul 1960.

93 İsmail Hikmet Ertaylan, Külliyyât-ı Dîvân-ı Mevlânâ Kabûlî, İstanbul fethinin beşyüzüncü yıldönümü münasebetiyle yapılan İ. Ü. Edebiyat Fakültesi Yayınlarından; Seri: 3-Sayı: 1, Millî Eğitim Basımevi, İstanbul 1948.

94 Ahmet Kartal, a.g.dt., s. 409.

95 Süleymaniye Kütüphanesi, Âşir Efendi Kısmı, Nu. 292, vr. 229b-281a; Fikret Sarısoy, Basîrî’nin Farsça Divanı, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırıkkale 2001 [Basılmamış Yüksek Lisans Tezi].

96 Ahmet Kartal, a.g.dt., s. 422.

97 Fâtih Kütüphanesi, Nu. 3866.

98 Ahmet Kartal, a.g.dt., s. 439.

99 Ahmet Kartal, a.g.dt., s. 444.

100 Coşkun Ak, Muhibbî’nin Farsça Divan’ı [Metin-Çeviri], Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları, Bursa 1995; Kasım Gelen, Kanunî Sultan Süleyman’ın Farsça Divan’ı, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Fars Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, İstanbul 1989 [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi].

101 Ahmet Kartal, a.g.dt., s. 447.

102 Ahmet Kartal, a.g.e., s. 449.

103 Ali Nihad Tarlan, Yavuz Sultan Selim, Türk Klasikleri Serisi: 8, Ahmet Halit Kitabevi, İstanbul 1946.

104 Ahmet Kartal, a.g.dt., s. 461.

105 Fuad M. Köprülü, “Anadolu Selçukluları Tarihi’nin Yerli Kaynakları”, Türk Tarih Kurumu Belleten, Cilt: VII, Sayı: 27, Temmuz 1943, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1943, s. 396-97.

106 Kâni’-i Tûsî, Kelîle ve Dimne-i Manzûm, (be-Tashîh: Magali Tudova), Bunyâd-i Ferheng-i Îrân, 1358.

107 Şeyh Fahruddîn İbrâhîm Hemedânî, Külliyât-i Dîvân [Kasâyid, Gazeliyyât, Terci‘iyyât, Terkîbât, Mukatte‘ât, Musellesât, ‘Uşşâk-nâme yâ Deh-nâme, Rubâ‘iyyât, Leme‘ât ve İstilâhât-i ‘İrfânî-yi ‘İrâkî], (Mukaddime: Sa‘îd Nefîsî), Tehrân 1373, ss. 297-357.

108 Fuad M. Köprülü, a.g.e., s. 459-521; Dâvud İbrâhimî “Enîsü’l-kulûb”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt: 11, İstanbul 1995, s. 242-43.

109 Mesnevi-yi Ma‘nevî, Te’lîf: Celâleddîn Muhammed bin Muhammed bin el-Huseyn el-Belhî er-Rûmî, (Hzr. Reynold A. Nicholson), Çâp-i Heftum, Si Cild, Tehrân 1370; Mesnevî, (Çeviren: Veled İzbudak, Gözden Geçiren: Abdülbaki Gölpınarlı), Millî Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı Yayınları: 770, Şark-İslâm Klasikleri: 98, 6 Cilt, İstanbul 1988; Mevlânâ Calâleddîn-i Rûmî, Mesnevî (Faksimile Basım), Kültür Bakanlığı Yayınları: 1667, Türk Klasikleri Dizisi: 34, Ankara 1993.

110 Abdülbâki Gölpınarlı, “İslâm ve Türk İllerinde Fütüvvet Teşkilâtı ve Kaynakları”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, Cilt: XI, Sayı: 1-4, İstanbul 1949-1950, ss. 181-203.

111 İbn Bîbî, a.g.e., C. I, s. 41-42.

112 Behâe’d-dîn Mevlânâ Celâle’d-dîn Muhammed bin Huseyn-i Belhî, Veled-nâme [Mesnevi-yi Veledî], (Bâ-Tashîh u Mukaddime: Celâl Humâî), Tehran 1315; Abdülbâki Gölpınarlı, Sultan Veled, İbtidâ-nâme, Konya Turizm Derneği Yayını, Güven Matbaası, Ankara 1976.

113 Veyis Değirmençay, Sultan Veled ve Rebabnâme, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doğu Dilleri ve Edebiyatları Anabilim Dalı, Erzurum 1996 [Basılmamış Doktora Tezi].

114 İstanbul Üniversite Kütüphanesi FY 1009 (=Halis Efendi 1905); FY 1009 (=Halis Efendi 3292; Konya Mevlânâ Müzesi İhtisas Kitaplığı Nu. 2122/3; 2123; 2124; 2127; 2128/3.

115 Fuad M. Köprülü, a.g.e., s. 396, 399-401.

116 İ. Hikmet Ertaylan, “Yûsufî-i Meddâh Yeni İki Varaka ve Gülşah Nüshası-Hâmûş-nâme, Dâsitân-ı İblîs-i ‘Aleyhi’l-la’ne ve Maktel-i Huseyn”, İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 1, İstanbul 1946, ss. 105-21.

117 Saadettin Kocatürk, Gülşehrî ve Feleknâme, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları: 511, 1000 Temel Eser Dizisi: 90, Ankara 1982; Saadettin Kocatürk, Gülşehrî ve Felek-nâme [İnceleme ve Metin], A. Ü. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları, No: 347, Ankara 1984.

118 Ebrahim Farzan, Gulşen-i Saruhânî, Hayatı, Farsça Dîvânı ve Râz-nâme’si, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, İstanbul 1980 [Basılmamış Doktora Tezi].

119 İsmail Hikmet Ertaylan, Külliyyât-ı Dîvân-ı Mevlânâ Hâmidî, İstanbul fethinin beşyüzüncü yıldönümü münasebetiyle yapılan İ. Ü. Edebiyat Fakültesi Yayınlarından; Seri: 3-Sayı: 2, Millî Eğitim Basımevi, İstanbul 1949, ss. 3-56.

120 Ahmet Kartal, a.g.dt., s. 268.

121 Robert Anhegger, “Fâtih Devrinde Yazılmış Farsça Manzum Bir Eser: Mu’âlî’nin Hünkârnâme’si”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi 1949-1950, Cilt: 1, Sayı: 1-2, İstanbul 1950, ss. 145-66.

122 Ahmet Kartal, a.g.dt., s. 408.

123 Osmanlılar hakkında tam bir Farsça şehnâme yazan şair Ârifî’dir. Beş cilt olarak planlanan eser son derece güzel minyatürlerle süslenmiştir. Şehnâme-i Âl-i Osmân’ın I. cildi peygamberlere, II. cildi İslâmiyetin doğuşuna, III. cildi eski Türk devletleri ve Selçuklular’a, IV. cildi Osmanlı Devleti’nin kuruluşuna, V. cildi ise Kânûnî döneminin bir kısmına (1520-1555) ayrılmıştır. Bunlardan günümüze I ve V. ciltlerin tamamı, diğerlerinden sadece son bölümü eksik IV. İle II. ciltten birkaç minyatür gelebilmiş, III. Cilt ise bütünüyle kaybolmuştur. 60. 000 beyit tuttuğundan söz edilen Şehnâme’nin en büyük bölümünü (yaklaşık 36. 000 beyit) “Süleymânnâme” adını taşıyan V. cilt oluşturmaktadır. Eser, on beş satırlık dört sütun halinde güzel bir nestalikle yazılmış ve altmış dokuz minyatürle süslenmiştir. Eser Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, Hazine, Nu. 1517’de bulunmaktadır. Bak. Ahmet Kartal, a.g.dt., s. 410.

124 Abdüsselam Bilgen, Adâ’î-yi Şîrâzî ve Selîm-nâmesi [Araştırma, Metin ve Çeviri], Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doğu Dilleri ve Edebiyatları Anabilim Dalı (Fars Dili ve Edebiyatı), Ankara 1987 [Basılmamış Doktora Tezi].

125 Huseyn Nahcivânî, “Nufûz-i Zebân u Edebiyyât-i Fârisî der-Turkiye Dovre-i Âl-i Osmân”, Neşriyye-i Dânişgede-i Edebiyyât-i Tebrîz, Şumâre-i Devvum, Sâl-i Çihârdehum, Tebrîz 1341, ss. 176-91; Ahmet Kartal, a.g.dt., s. 423-24.

126 Süleymâniye Kütüphanesi, Hekimoğlu Ali Paşa Kısmı, Nu. 764; Manisa İl Halk Kütüphanesi Muradiye Kitapları Nu. 1346.

127 Süleymâniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi Kısmı, Nu. 3830; Manisa İl Halk Kütüphanesi Muradiye Kitapları Nu. 2715.

128 Bayezit Devlet Kütüphanesi, Nu. 3588.

129 İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, Farsça Yazmalar Bölümü Nu. 823; Süleymaniye Kütüphanesi, Lâlâ İsmail Kısmı Nu. 30.

130 Nuruosmaniye Kütüphanesi, Nu. 3383.

131 Nuri Şimşekler, Şâhidî İbrâhîm Dede’nin Gülşen-i Esrâr’ı [Tenkitli Metin-Tahlil], Selçuk Üniversitesi, Soyal Bilimler Enstitüsü, Doğu Dilleri ve Edebiyatları Anabilim Dalı, Fars Dili ve Edebiyatı Bilim Dalı, Konya 1998 [Basılmamış Doktora Tezi].

132 Sultan Veled, Bahâeddin, Şerh-i Aşk-nâme-i Hazret-i Bahâeddin Veled, (Şârihi: Hâlid), Mihran Matbaası, İstanbul 1305.

133 Süleymaniye Kütüphanesi, Kadı-zâde Mehmed efendi Kısmı, Nu. 415; Mehmet Kanar, Fehmî ve Şebisterî’den Şem ve Pervane, İnsan Yayınları: 106, İrfan Dizisi: 1, İstanbul 1995.

134 Nuruosmaniye Kütüphanesi, Nu. 4337; Ahmed Ateş, İstanbul Kütüphanelerinde Farsça Manzum Eserler I [Üniversite ve Nuruosmaniye Kütüphaneleri], Millî Eğitim Basımevi, İstanbul 1968, s. 471-72.

135 Adnan Karaismailoğlu, “Gecikmiş Bir Tenkit: Osmanlı Topraklarında Fars Dili ve Edebiyatı Kitabı”, Yedi İklim, Sayı: 137, İstanbul 2001, s. 55-56.

136 Doktora tez çalışmamızda, XI-XVI. asırlarda Anadolu’da Farsça şiir söyleyen şairlerin sayısını “XI-XIII. asırlarda 20”, “XIV. asırda 10”, “XV. asırda 40”, “XVI. asır 152” olmak üzere toplam 222 olarak tespit etmiştik. Daha sonraki araştırmalarımız neticesinde bu sayı “XI-XIII. asırlarda 33”, “XIV. asır 24”, “XV. asır 49”, “XVI. asır 196” olmak üzere 302’ye çıkmıştır. Bu listeye sadece kaynaklarda “Farsça şiir söylediği belirtilenler” ile “Farsça şiirlerinden örnek verenler” alınmıştır.

137 Bu tabloda yer alan ve sayfa numaraları verilen şairler doktora tezimizde yer almaktadır. Bu sayfa numaraları ise doktora tezimizden verilmiştir. Bak. Ahmet Kartal, Osmanlı Medeniyetini Besleyen Kültür Merkezleri (XI. Asırdan XVI. Asrın Sonuna Kadar Türk Edebiyatı ve Fars Edebiyatının Münasebetleri), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 1999 [Basılmamış Doktora Tezi]. ve doktora tezimizde geçen şairlerin geçtiğişairlerden doktora tezimizde geçenlerin geçtiği.

138 Muhammed Emîn Riyâhî, a.g.e., s. 136-37.

139 Ahmed Ateş, a.g.e., s. 105-7.

140 İbn Bîbî, a.g.e.

141 M. Fuad Köprülü, “Anadolu Selçukluları Tarihi’nin Yerli Kaynakları”, s. 459-521; Dâvud İbrâhimî, a. g. an. m, s. 242-43.

142 Muhammed Emîn Riyâhî, a.g.e., s. 93-96.