Bibliyografya : 8 el-mevahibu'1-ledunnlyye 8

MEYDANI, AHMED B. MUHAMMED

Ebü'1-Fazl Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm el-Meydânî en-Nîsâbûrî (ö. 518/1124)

Arap dili ve edebiyatı âlimi.

Nîşâbur'un Meydân-ı Ziyâd mahalle­sinde doğdu, bu sebeple Meydânı nisbe-siyle tanındı. Tahsilini Nîşâbur'da yaptı. Vahidî ve Ya'küb b. Ahmed en-Nîsâbûrî gibi âlimlerden tefsir, hadis, fıkıh, lügat, nahiv dersleri aldı. Ayrıca 470 (1077) yı­lında Gazne'den Nîşâbur'a gelen Ali b. Faddâl el-Mücâşiî'den yararlandı.⁷²⁴ Tahsilini bitirdikten sonra öğretim hayatına başlayan Meydânî oğlu Ebû Sa'd Saîd'den başka Ebû Ca'ferekel-Beyhaki, Abdülkerîm b. Muhammed es-SenVânî ve Ebû Ya'küb Yûsuf b. Tâhir el-Hûyî gibi şahsiyetler yetiştirdi. Arap atasözlerine dair kaleme aldığı Mecmahı'l-emşal'ı sebebiyle kendisini kıskananlar­dan birinin de Zemahşerî olduğu ve ara­larında bazı olayların cereyan ettiği kay­dedilir.⁷²⁵ Aynı za­manda şair olan Meydânî, hayatının hemen tamamını geçirdiği Nîşâbur'da 25 Ramazan 518 ⁷²⁶ tarihinde vefat etti ve doğduğu mahalledeki me­zarlığa defnedildi.

Eserleri.

1. MecmaSı'l-emşâl. Arap atasözlerine dair en iyi ve en kapsamlı ça­lışma olup alfabetik sıralanan 6000'den fazla atasözünün ortaya çıkışı, kullanılışı ve bunların taşıdığı dille ilgili güçlüklerin giderilmesine dair doyurucu bilgiler içer­mektedir. Eserde eyyâmü'1-Arab, muh­telif hadisler, dört halife ve bazı önemli şahsiyetlerin vecizeleri iki bölüm halinde (29 ve 30. babiar) ele alınmaktadır. Ata­sözlerinin ortaya çıkışı incelenirken İs­lâm'dan önceki bazı olayların anlatılması esere aynı zamanda tarihî bir değer ka­zandırmıştır. Kitabı Yûsuf b. Tâhir el-Hûyî Kasım b. Muhammed Ali el-Bakracî ⁷²⁷ ve Akşemseddin ihti­sar etmiştir. Ayrıca bir Osmanlı müellifi tarafından Nazmü'l-emşûl adıyla nazma çekilmiştir.

Eser. İbrahim el-Ahdeb'in manzum şerhiyle birlikte Ferâ'idü'l-Ie'âl nazmü Mecmcfİ'I-emsâl adıyla ya­yımlanmıştır. ⁷²⁸Kitap Ge-orge VVİlhelm Freytag tarafından Latince'­ye ⁷²⁹ Muhammed Şâkir b. İbrahim Hilmî Ayın: tabî tarafından dört cilt halinde Türkçe'­ye [mütercim nüs­hası çevrilmiştir. Diyarbekirli Said Paşa da eseri ihtisar ederekNuhbetü'l-emsâl adıyla Türkçe'ye tercüme etmiştir. Mec-macu'l-emşâî"ın değişik baskıları mevcuttur.⁷³⁰ İlmî neşirleri ise Muhammed Muhyiddin Abdülhamîd ⁷³¹ Muhammed Ebü'l-Fazl İbrahim ⁷³²Naîm Hüseyin Zerzûr ⁷³³ veÂsitân-i Kuds-i Muâvenet-i Ferhengî müessesesi ⁷³⁴ tarafından gerçekleştirilmiştir.

2. es-Sâmî fi'1-esâmî.⁷³⁵ 497 (1104) yılında yazılan eser Arapça'­dan Farsça'ya bir sözlük olup dinî tabir ve kelimeler (şer'iyyât), canlılar (hayvanât), se­mavî varlıklar (el-âsârü'1-ulviyye) ve dünyevî varlıklar (el-âsârü's-süfliyye) olmak üzere dört bölüm halinde düzenlenmiştir. Eseri Muhammed Mûsâ Hindâvî ⁷³⁶ ve Muhammed Debîr ⁷³⁷ yayımlamıştır. Meydânî'nin oğlu Ebû Sa'd Saîd'in el-Esmâ 'İ-esâmf sinin bu kita­bın Cevherî'nin eş-Şıhah'ına göre tertip edilmiş- bir özeti olabileceği ifade edil­mektedir.⁷³⁸

3. Nüzhetü't-tarf fîcilmi'ş-şarf. Zemahşerîve İbn Hişâm en-Nahvî'nin aynı konudaki eserleriyle bir arada basılmış ⁷³⁹ayncailmî neşri de yapılmıştır.⁷⁴⁰

4. el-Hâdî H'ş-şâdî. Nahiv ilmine dair Fars­ça bir kitap olup İzzeddin ez-Zencânî tara­fından şerhedilmiştir. Leiden Kütüphane-si'nde mevcut ⁷⁴¹ müellifi bilinme­yen şerhin Meydânîye ait olması muhte­meldir. Zemahşerî eserle ilgili bir tenkit kaleme almıştır. ⁷⁴²

5. Kaydü'l-evâbid mi-ne'I-fevâ'id. Cevherî'nin eş-Şihâh'ı ile Ezherî'nin Tehzîbü 'i-iuğa'sının karşılaş­tırılması ve kısmen eleştirilmesi amacıyla yazılmış olup eş-Şıhâh'\n tertibine göre düzenlenmiştir. Sâmiye Abdurrahman Sindî'nin yüksek lisans çalışması olarak neşre hazırladığı eseri ⁷⁴³ M. Sadi Çöğenli neşretmiştİr. ⁷⁴⁴

Meydânî'nin diğer eserleri de şunlardır: Münyetü'r-Râdî bi-resâ'ili'1-Kâdî [He-rat kadısı Ebû Ahmed Mansûr el-Ezdî'nin risalelerinin toplandığı bir eserdir), Şer-hu kaşîdeti'n-Nâbiğa,⁷⁴⁵ Şerhu'l-Muîaddaliyyât, en-Nahvü'I-Meydânî (el-ünmûzec fi'n-nahu), Ganbü'1-luğa, Me\a'l-ğarîb ve mer'a'1-edîb, Kitâb fi'1-meşâdir, Nahvü'l-fukahâ.

Bibliyografya :

Ahmed b. Muhammed el-Meydânî, Mec-ma(Bârûdî]. V, 429; Kemâleddin el-Enbârî, Nüzhetü'l-elib-bâ* (nşr. Muhammed Ebü'1-Fazl). Kahire 1386/ 1967, s. 390; Yâküt, Mu'cemü'!-üdebâ\ V, 45 vd.; İbnü'l-Kıftî, İnbahü'r-ruuat, I, 156-159; İbn Hallikân, Vefeyât, I, 57; Brockelmann. GAL, \, 289; SuppL, 1, 155, 506-507; Sezgin, GAS, VİN, 217-218; Fîrûz Harircî, "Taşhîh ve Macrİfî ve Nakd-İ Kİtâbü'1-Hâdî li'ş-Şâdî", Mecelle-i Dâ-nişkede-i Edebiyyât u cÜİCtm-i İnsanî, XXIII/3, Tahran 1976, s. 62-80; Semîr Kâzım Halil. "Mec-macui-emşâl", Meceiletü Âdâbi'l-Müstanşıriy-ye, VII, Musul 1983, s. 43-84; Nihad M. Çetin. "Meydânı", İA, VIII, 177-179; R. Sellheim, "al-Maydâni", El2 (İng.). VI, 913-914; Ahmed Mu­hammed ed-Dabîb, "el-Meydânî", Meusîfatü'l-hadâreti'l-İsiâmiyye, Amman 1989, s. 191-193. ZÜLFİKAR TÜCCAR

MEYDANI, HASAN HABENNEKE ⁷⁴⁶

MEYERHOF, MAX

(1874-1945)

İslâm tıp tarihi araştırmalarıyla ünlü Alman hekimi.

21 Mart 1874'te Hildesheim'da doğdu; çok sayıda bitim adamı yetiştiren bir yahu-di ailesine mensuptur. Heidelberg, Ber­lin ve Strasbourg'da tıp Öğrenimi gördü. 1898'deStrasbourg'daki Bakterioloji Ens-titüsü'nde pratisyen hekim olarak göreve başladı. İki yıl süreyle göz hastalıkları ve Özellikle Mısır'da çok görülen trahom üze­rinde yoğunlaşarak göz hekimliği ihtisası yaptı. 1900'de yine bir hekim olan Nobel ödüllü kuzeni Otto Meyerhof la birlikte Mısır'a gitti ve gördüğü ortamdan çok et­kilenerek 1903'te Kahire'ye yerleşti. Bu­rada Arapça, İngilizce, Fransızca, İtalyan­ca ve Yunanca öğrenen Max Meyerhof kısa sürede göz doktoru olarak ün yaptı; bu arada İslâm tıp tarihi alanında çalış­maya ve konuyla ilgili el yazmalarını toplamaya başladı. 1909'da Mısır Göz He­kimleri Cemiyeti'nin başkanlığına seçildi. 1910'da, Prens Fuâd tarafından kurulan Mısır Üniversitesi'ne davet edilerek bura­da klasik Arapça okuttu. I. Dünya Savaşı başladığında Almanya'da bulunan Me­yerhof Kahire'ye dönemedi ve Hannover'-deki askerî hastahanede yaralıların te­davisiyle ilgilendi. 1922'de Kahire'ye git­tikten sonra burada tekrar açılan Alman Birliği'nin başkanlığına seçildi. Almanya'­da Naziler'in yahudileri takibat altına al­maları üzerine Alman vatandaşlığından çıkarak Mısır vatandaşlığına geçti. Kahi-re'de Cem'iyyetü etıbbâi'r-remedi'l-Mıs-rî'nin başkanlığını, el-Ma'hedü'l-ilmıyyi'i-Mısrî ve el-CerrTiyyetü'1-melekiyye fi't-tıbb'ın başkan yardımcılığını yapan Me­yerhof International College of Surgeons'a şeref üyesi seçildi. 1928'de Bonn Üniversitesi tarafından kendisine fahrî doktor unvanı verildi. 2 Nisan 194S'te Kahire'de öldü ve şehrin yahudi mezarlığına defne­dildi.

Özellikle Arap hekimliği ve eczacılığı alanındaki çalışmalarıyla meşhur olan Meyerhof a göre Araplar, Bizans ve Sâsâ-nî imparatorluklarıma karşılaşınca Aris­to. Hipokrat, Câlînûs (Galen) gibi filozof-hekimlerin eserlerindeki Grekler'in eski tıp bilgileriyle tanışmışlar ve bu eserleri tercüme ederek öğrendikleri bilgileri te­davi amacıyla kullanmışlardır. Meyerhof, müslümanlann sadece iyi mütercim ol­duklarını, Grekler'den tercüme yoluyla aldıkları bilgileri sistemleştirerek tasnife tâbi tuttuktan sonra teori ve düşüncede herhangi bir ilâvede bulunmadan Batı'ya intikal ettirdiklerini ileri sürer.⁷⁴⁷

Eserleri.

1. Über die ansteckenden Augenîeiden Âgyptens, ihre Geschich-te, Verbreitung und Bekampfung.⁷⁴⁸ Mısır'daki salgın göz hastalıkla­rının tarihçesi ve bunlarla mücadele üzerinedir.

2. Kitâbü'l-'Aşr makalât fi'l-cayn - The Book of the Ten Treatises on the Eye Ascribed to Hunain Ibn Ishâq ⁷⁴⁹Huneynb. İshak'ın göz has­talıklarına dair on makaleden oluşan ki­tabının neşri ve uzun bir girişle birlikte İngilizce tercümesidir.

3. Über die mediz-inischen Namen. ⁷⁵⁰Hubeyşb. Hasan'ınCâ-lînûs'tan Arapça'ya çevirdiği tıp terimleri hakkındaki eserin Almanca'ya tercüme­siyle birlikte neşridir.

4. The Abridged Version of "The Book of Simple Drugs". Ahmed b. Muhammed el-Gâfiki'nin ei-Edviyetü'l-müfrede'sinm İbnü'I-İbrî ta­rafından Müntehabü Kitabi CâmiH'l-mühedât li-Ahmed b. Muhammed el-Ğafiki başlığıyla yapılan ihtisarının "elif­ten "vav"a (ebced alfabesinin altıncı harfi) kadar olan ve altı babdan oluşan kısmının George Sobhy ile birlikte neşri ve açıkla­malı İngilizce tercümesidir. Eser dört fa-sikül halinde yayımlanmıştır. ⁷⁵¹

5. A Short History of Ophtalmia During the Egyptian Cam-pains of 1798-1807. ⁷⁵²

6. Kitâbü'l-Mürşid ti'1-kühl (at-Morchid ft'l-Kohhi) ou le Guide d'oculistique li-Muhammed b. Kassüm b. Eşlem el-Ğüfikî-Mohammod Ibn Oassoüm Ibn Aslam aI-Ghâfiqi (XIIe siecle) ⁷⁵³ Endülüslü göz hekimi Muham­med b. Kassûm el-Gâfıki'nin el-Mürşid Ü'l-kühl adlı eserinin büyük bir bölümü­nün Fransızca'ya tercümesidir.

7. The Medico - Philosophical Controversy Between Ibn Butlan of Baghdad and Ibn Ridwân of Cairo: A Contribution to the History of Greek Learning Among the Arabs. ⁷⁵⁴İbn Butlân'ın İbn Rıdvan ile giriştiği tartışmalar sırasında ona yazdı­ğı Makale fi'1-fürâz calâ men köle in-ne'î-ferh eharru mine'l-ferrûcve Ma­kale ilâ "Alî b. Rıdvan başlığıyla kaleme aldığı makalelerin cevaplarıyla birlikte neşri ve İngilizce'ye tercümesidir (eserin diğer kapağında Hams resâ'il li'bn But­lan al-Bağdâdî ve Ibn Rıduân el-Mışrî ue terâcimü mü'ellifeyn başlığı bulunmaktadır).

8. Le livre des questions sur i'oeil de Hona'in Ibn Is-hâq ⁷⁵⁵Huneynb. İshak'ınKi-tâbü'l-Mesâ:ilfi'l-cayn adlı eserinin uzun bir giriş ilâvesiyle Paul Sbath ile birlikte neşri ve Fransızca'ya tercümesidir.

9. La gynecologie et I'obstetrique chez Avicenne (İbn Sina) et leurs rapports avec celles des Grecs ⁷⁵⁶ Meyerhof ve D. Joannides'in birlikte hazırladıkları bu kitap İbn Sina'nın eserle­rinde kadın ve doğum hastalıkları konu­sunu ele almaktadır.

10. La science arabe et son röle dans l'evolution sci-entifique mondiale. ⁷⁵⁷

11. Şerhu esmâ'i'l-'ukkâr-Şarh Asma' al-Uqqar.⁷⁵⁸ Un glossaire de mat-iere medicale compose par Maimonide.⁷⁵⁹ İbn Meymûn'un ilâç isim­lerinin açıklanmasıyla ilgili eserinin neş­ri, kitabın muhtevası ve İbn Meymûn'un hayatı, tıbbî faaliyetleri ve eserferini ele alan geniş bir girişle birlikte Fransızca'ya tercümesidir. Kitap Fred Rosner tarafın­dan İngilizce'ye çevrilmiştir.⁷⁶⁰

12. The Theologus Auto-didactus of Ibn al-Nafis.⁷⁶¹ Joseph Schacht ile birlikte İbnü'n-Nefîs'in er-Risâletü'1-Kâmiliyye fi's-sîreti'n-ne-beviyye adlı eserinin İngilizce'ye tercü­mesi ve notlarla neşridir.

Meyerhof Archiv fur Geschichte der Medizin (Leipzig), Bulletindeî'Institut d'Egypte (Kahire), Forschungen und Fortschritte (Berlin), Der islam (Stras-bourg), Islamic Cuifure(Haydarâbâd) ve Osiris (Philadelphia) gibi bilimsel dergi­lerde birçok makale yayımlamıştır. Me-yerhofun sayısı 300'ü geçen, fakat pek hacimli olmayan kitap, makale, tercüme ve neşirlerinin büyük bir kısmı Fuat Sez-gin'in "Islamic Medicine" ve "Augenheil-kunde in İslam" dizileri (Frankfurt am Main) içerisinde müstakil ve müşterek ciltler halinde tıpkıbasım olarak tekrar neşredilmiştir. Eserlerinden bazılarını da Penelope Johnstone'un Studies in Me-dieval Arabic Medicine: Theory and Pracüce adlı yayınında ⁷⁶² bulmak mümkündür.

Bibliyografya :

M. Meyerhof, Studies on the History oflsla-mic Medicine and Retated Fields{ed. Fuat Sez­gin), Frankfurt 1997, II, 100, 136;Necîbel-Akiki, el-Müsteşrikün, Kahire 1980, II, 433-436; Ab-durrahman Bedevi, Meusûca.til'l-müsteşrİkin, Beyrut 1984, s. 373-377; Bİbüographie der Deutschsprachigen Arabistik und Islamkunde (ed. Fuat Sezgin), Frankfurt 1993, XV!, 130-135; J. L. Kraemer, "The DeathofanOrientalist: Paul Kraus from Prague to Cairo", TheJetuish Discouery of islam (ed. M. Kramer), Tel Aviv 1999, s. 184-186; "Max Meyerhof", OM,XXV/ 1-12 (1945), s. 62; E. Littmann, "Max Meyerhof (]874-1945)",ZDMG,XCIX( 1945-49), s. 11-14; J. Schacht, "Max Meyerhof, Biography, Bibliog-raphie and Portrait", Osiris, IX, Bruges 1950, s. 7-32; EJd., XI, 1466-1467.

Hilal Görgün