Bibliyografya : 8 el-mevahibu'1-ledunnlyye 8

MEYMÛNİYYE

İrade, kader ve istitâat gibi konularda Acâride'dcn ayrılan Meymûn b. İmrân veya Meymûn b. Hâlid'İn görüşlerini benimseyen bîr tâli fırka.⁸⁰²

MEYMÛNİYYE

Medyeniyye tarikatının Alî b. Meymûn el-Mağribî'ye (ö. 917/1511) nisbet edilen ve Havâtıriyye adıyla da anılan kolu. ⁸⁰³

MEYSERE el-MEDGARÎ

(ö. 122/740)

Kuzey Afrika'da Emevîler'e karşı İsyan eden Haricî-Berberi lideri.

Berberi Medgare (Matgara) kabilesine mensuptur. Kayrevan pazarında sakalık yaptığı için kendisine "Sekkâ", aşağı ta­bakadan olması dolayısıyla "Fakir" veya "Hakir" lakabının verildiği kaydedilmek­tedir. Ancak son iki lakabı muhtemelen hasımları tarafından takılmıştır. Çünkü isyanı hakkında anlatılanlar onun Medga­re kabilesinin reisi olduğunu göstermek­tedir.

Özellikle Haccâc b. Yûsufun yürüttüğü şiddetli takibat yüzünden İrak bölgesin­den kaçarak Kuzey Afrika'ya giden bazı Haricî liderleri, Emevî yönetiminden ra­hatsızlık duyan Berberî-mevâlî arasında inançlarını yaymak için uygun bir ortam buldular. Hâricîler'İn müslümanlar ara­sında eşitlik istemeleri Berberîler'in bu mezhebe katılımını kolaylaştırdı. İfrîkı-ye'ye gelen ilk Haricî âlimleri gizli olarak yürüttükleri propagandaları için Kayrevan Camii'ni merkez edinmişlerdi. Onla­rın çalışmaları neticesinde Hâricîliğin İbâ-zryye kolu Cezayir ve Tunus'ta, Sufriyye kolu ise Fas bölgesinde hızla yayıldı. Kay­revan Camii'nde yetişen en başarılı Hâ-ricî-Sufrî talebelerinden olan ve muhte­melen kendini gizlemek için Kayrevan çarşısında sakalık yapan Meysere, tahsi­lini tamamladıktan sonra memleketine dönerek kabilesi arasında mezhebini yay­maya başladı. Diğer kabilelere mensup talebelerin de aynı şekilde faaliyette bu­lunması, Medgare'yle birlikte Mİknâse ve Bergavâta kabilelerinin de Sufriyye mez­hebine girmesiyle sonuçlandı. Böylece Sufriyye, Tilimsân'a kadar olan bölgeye yayılma imkânı buldu. Mezhep bölgedeki Araplar, Afrikalılar denilen Berberi-Rum melezleri ve Sahrâ"nın güneyinde yaşa­yan Batı Sudanlı kabileler arasında da gelişti. Irkçı bir politika takip eden Emevî valilerinin Berberi-mevâlîye sert davran­ması, soyuna ve rengine bakmaksızın müslümanlar arasında eşitliği savunan Hâricîliğin bölgede yayılışını kolaylaştırdı.

Kuzey Afrika'da 102 (720) yılından iti­baren Haricî isyanları çıkmaya başladı. 116'da (734) Halife Hişâm b. Abdülrnelik tarafından Mısır ve Kuzey Afrika genel va­liliğine getirilen Ubeydullah b. Habhâb'm Endülüs ve Kuzey Afrika'daki Yemen asıllı Araplar'ın yanında Berberi-mevâlî üze­rinde de şiddetli baskı uygulamaya başlaması ve valilerin bu politikayı daha da sertleştirmeleri Hâricî-Berberî İs­yanlarına zemin hazırladı. Kayrevan'da oturan Ubeydullah, oğullarından Kâsım'ı Mısır'da bırakırken İsmail'i Tanca'dan Mağrib-i Aksa'ya kadar olan bölgeyi içine alan Sûs valiliğiyle görevlendirdi. Ömer b. Abdullah el-Murâdî'yi Tanca haraç âmiili-ğine, Ukbe b. Haccâc es-Selûlî'yi Endülüs valiliğine tayin etti. Habîb b. Ebû Ubeyde el-Fihrî'yi de Sûs bölgesinin güney taraf­larına sefere gönderdi. Sûs ve Tanca vali­leri zekât ve vergi toplamada aşırı gide­rek kuralları çiğnediler. Özellikle Tanca Valisi Ömer, müslüman Berberîler'in de gayri müslim Berbenler gibi Araplar'ın ganimeti olduğunu söyleyerek erkekle­rinin beşte birinin köle, kızlarının câriye edinilmesini emretti. Öte yandan valiler, bölgenin en güzel kadınlarını câriye ola­rak Emevî başşehri Dımaşk'a gönderiyor-lardı. Kitap ve Sünnet'e aykırı düşen bu uygulamalar Berberîler'i patlama nokta­sına getirdi.

Meysere, kabilesinden on kadar arka­daşıyla birlikte valilerin icraatlarından duydukları rahatsızlıkları halifeye ulaştır­mak için Dımaşk'a gitti. En önemli şikâ­yet konuları, savaşlara katıldıkları ve ön saflara sürüldükleri halde sağlanan ga­nimetlerden kendilerine pay verilmeme­si, ayrıca haksız yere mallarının ellerinden alınması ve kızlarının câriye edinilmesiy-di. Günlerce bekledikleri halde halife ye­rine kâtibi Abraş ile görüştürülen Meyse­re ve arkadaşları bu tutum karşısında ha­lifenin valilerinin icraatlarından memnun olduğu kanaatine vardılar ve Kuzey Af­rika'ya dönüp isyan için fırsat kollamaya başladılar.

Bu sırada Batı Sudan sınırlarına kadar ulaşan Habîb b. Ebû Ubeyde'nin çok sayı­da Berberi ve Sudanlı esir alarak bol mik­tarda altın ve gümüşle geri dönmesi Ber-berîler'in Emevîler'e öfkesini daha da art­tırdı. Habîb b. Ebû Ubeyde'nin Sudan se­ferinin ardından ordusuyla Sicilya fethi­ne gönderilmesi Haricîler için büyük bir fırsat oldu. 1S Ramazan 122'de ⁸⁰⁴ isyan hareketini başlatan Mey­sere, Sufriyye mezhebini benimsemiş ak­raba kabilelerden Miknâse ve Bergavâ-ta'nın da desteğiyle gücünü arttırıp Tan­ca üzerine yürüdü ve şehri ele geçirerek valiyi öldürdü. Burada halife ilân edilip emîrü'l-mü'minîn unvanı aian Meysere, Tanca valiliğine Mûsâ b. Nusayr'ın mev-lâsı ve aslen Rum olan Abdül'alâ b. Cüreyc'i tayin etti. Ardından Süs üzerine yürüyerek bölgeyi ele geçirip Vali İsmâİ! b. Ubeydullah'ı da öldürdü. İsyan bütün Fas'ta kısa sürede yayıldı. Bölgede yaşa­yan Berberilerin tamamına yakıjıı Mey-sere'ye destek verdi.

Meysere daha sonra Kayrevan'a yönel­di. Bu gelişmeler karşısında Emevî genel valisi İbnü'l-Habhâb, Hâiid b. Habîb el-Fihrî'yi büyük bir ordunun başında Mey­sere'nin üzerine gönderdi, ayrıca Sicilya seferinde olan orduyu da ona yardım için geri çağırdı. Sicilya ordusu ulaşmadan Hâlid İle Meysere arasında Tanca civarın­da şiddetli bir çatışma meydana geldi. Savaşın ardından Tanca'ya dönen Mey­sere orada kendi taraftarlarınca öldürül­dü. Onun, biat alırken kabul ettiği şart­ları tanımaması ve önceki tavrını değiş­tirip şiddet uygulamaya kalkışması yü­zünden öldürüldüğü kaydedilmektedir. Ancak kaynaklarda neticesi hakkında açık bilgi verilmeyen bu savaşı kaybetmesi ve­ya beklenmeyen bir anda geri çekilmesi sebebiyle öldürüldüğü ihtimali daha kuvvetli görünmektedir. Haricîler Meysere'­nin yerine halifeliğe Zenâte kabilesinden Hâlid b. Humeyd'i geçirdiler.

Halife Hişâm'ın emriyle Tanca'yı geri al­mak için bir ordu gönderen Endülüs valisi ordusunun yenildiğini duyunca bizzat Ku­zey Afrika'ya geçti, ancak Tanca'yı kurta­ramadı. Hâlid b. Humeyd, Emevî ordula­rını Vâdîşelif (Qued Chelif) mevkiinde ağır bir yenilgiye uğrattı (123/740). Bu zaferin ardından Meysere'nin başlatmış olduğu ayaklanma Mağrib-i Aksâ'nın (Fas) bü­tün bölgelerine yayıldı. Fas'ta kontrolü ellerine geçiren Haricî âsiler bölgedeki şehirleri tahrip ederek yağmaladılar. İs­yan bütün Kuzey Afrika'da, hatta Endü­lüs'te yankı buldu. Tanca isyanı duyulun­ca Endülüs'te ayaklanma meydana gel­di. Âsiler istedikleri kişinin vali yapılma­sını sağladılar. Bunun üzerine Halife Hi-şâm, İbnü'l-Habhâb'ın yerine Külsûm b. İyâz'ı getirdi ve isyancılara karşı büyük ordular şevketti. Ancak Külsûm kuman­dasındaki ordular da Sebû nehri kenarın­da yenilgiye uğradılar. Bölgedeki Hâricî-Berberî ayaklanması Emevîler'in yıkılış yıllarına kadar sürdü.

Bibliyografya :

Halîfe b. Hayyât, et-Târîh (Ömerî}, s. 353-354; İbn Abdülhakem, Fütûhu İfrîkıyye ve'l-Endelüs (nşr. Abdullah Enîs et-Tabbâ'l. Beyrut 1987, s. 93-96; Taberi, Târih (Ebü'i-Fazl), IV, 254; İbnü'İ-Kütıyye, Târîhu Iftitâhi'l-Endelüs (nşr. İbrahim el-Ebyârî), Kahire-Beyrut 1410/1989,11, 39; Ah-bâr mecmû'a, s. 34, 37, 41-44; İbnü'l-Esîr, el-Kâmil,M, 191-192; İbn İzârî, el-Beyanil'i-muğ-rib, 1, 51-56; İbn Haldun, Histoire des berberes (trc. de Slane), Paris 1982,1, 216,237-239,359-362; 11, 125, 136; A. Bel, La reiigion musulma-ne en Berberle, Paris 1938, I, 147-148; Rifat Fevzî Abdülmuttalib, el-Hüâfe ve'i-Hauâric fı'l-MağribiVArabî, Kahire 1393/1973, s. 67-74; Abdalları Laroui. The History ofthe Maghreb (trc, R. Manheim), Princeton 1977, s. 94-95; Ab-dülazîz Salim, el-Mağribü 'l-kebtr, Beyrut 1981, II, 298-314; Muhammed b. Tâvît, "Medînetü Sebte cabre't-târîh", Sebte oe deurühâ fîisrâ'i'l-fikri'l-İstâmi Trtvân 1984, s. 3-4; Mahmûd İs­mail Abdürrâzık, el-hiauâric fi büâdi'l-Mağrİb, Dârülbeyzâ 1406/1985, s. 42-50. 60-66; Ad­nan Demircan, Hâricîler'ln Siyâsî Faaliyetleri, İstanbul 1996, s. 234-235; Jamil M. AbıTn-Nasr, A Hıstory ofthe Maghrib in the Isiamİc Period, Cambridge 1987, s. 35, 37-39; MohamedTalbi, "L'independance du Maghreb", Histoire gene­rale de l'Afrique, Paris 1990, III, 275-277; G. Marçais, La Berberle musulmane et l'orient au moyen âge, Paris 1991, s. 46-49; Latife el-Bek-kây, Hareketü'l-Hauâric: rieş'etilhâ ve tetav-uüruhâ İiâ nihâyeti'i-'ahdi'l-ümeoî, Beyrut 2001, s. 214-222; Hüseyin Munis, "Şeverâtü'l-Berber fi İfrîkıyye ve'l-Endelüs", Mecelietü Külliyyeti'l-âdâb, X/l Kahire 1948, s. 168-172; E.Levi-Provençal,"Maysara", El2 VI, 915. Ahmet Kavas