Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

SABA, ZİYA OSMAN

380

381

SABUNCAKİS

lukla evlerdeki Avrupa'dan gelme saatleri tamir ederlerdi. Yeni saat satmazlar, aynı zamanda gözlük, çakmak tamiri de yaparlardı. 19201i yıllardan itibaren saatçiler, şehir ve kasabalarda küçük dükkânlarda çalışmaya başladılar. Yeni saatler satmanın yanında tamir işlerim de görmeye devam ediyorlardı.

Eski usta saatçiler, saat satmak ve tamir etmekten çok saat yapmakla tanınmışlardı. Saatin bütün parçalarım elde imal ediyorlardı. Çırak ve kalfaların ustalık sınıfına geçmeleri, ancak bir saatin bütün parçalarının elde yapımıyla mümkün olabilirdi. Bazı saatçiler de Avrupa'dan getirdikleri çark ve mekanizmaları sadece bir muhafazaya yerleştirerek montaj işini görürlerdi. Daha sonra da saatin bir köşesine ken-d yapımıymış gibi imzalarını koyarlardı.

Cami ve saraylar için sipariş edilen saatler de Avrupa'dan gelir; ceviz, abanoz, Edirnekârî kutular içine İstanbul'daki saatçiler tarafından yerleştirilirdi. Mesleğinin ehli olan saatçiler, sadece saatin mekanik kısımlarını elde yapmakla kalmaz, saatin dışındaki muhafazayı veya porseleni de yapıp süslerdi.

Bir zamanlar istanbul'da zengin ailelerin evlerinde, kurulduğu zurnan "Kâtibim" türküsünü çalan saatlerin kullanımı moda halini almıştı. Bunun yanında antika hükmündeki iskelet saatler, masa saatleri, geniş salonlar için de ayaklı saatler kullanılmıştır. Şık beyler, aslında markası Prior iken halk arasında cep saati ile özdeşleşip PriyoPe çevrilen cep saatlerini iftiharla birbirlerine gösterirlerdi. Yüzyılın başından itibaren köstekti saatler iyice rağbet görmeye başlamıştı. Üzerindeki lokomotifle sem-bolleşen Serkisof marka saatler de günümüzde tekrar revaç kazanan saatlerdendi. II. Abdülhamid döneminde (1876-1909) İstanbul'da değişik Batı kökenli firmaların şubeleri açılmaya başlanmıştı. Bunların en önemlilerinden biri önce padişahın sa-atçibaşısı olan ve Yıldız Sarayı'ndaki saatlerin bakımı için Almanya'dan getirtilen Jo-hann Meyer'di. J. Meyer, 1878'den itibaren kendi adıyla bilinen firmasını kurmuş, bilhassa banka şubeleri, resmi binalar, garlar için büyük ebatta saatler üretmişti. Firma daha sonra Emil Meyer'e ve Wolfgang Meyer'e geçti.

Saatçiler, İstanbul'da Bahçekapı ve Sirkeci çevresindeki dükkânlarda, gerek yeni gerekse Avrupa yapımı mallan satarlar, ayrıca tamir de yaparlardı. Günümüzde de faaliyetlerini aynı yerlerde sürdürmektedirler. Ayrıca, Sirkeci'de Büyük Pos-tane'nin yanındaki barakalarda da gözlük ve dolmakalem tamirinin yanında saat tamiri de yapılmaktadır.

Eski saatçilerin en meşhurları arasında Mustafa Aksarayî, Mehmed Baha Dağî, Ah-med Eflakî Dede, Recaî Efendi, Galatalı Şahin ve Mehmed Şem'î sayılabilir.

Ahmed Hamdi Tanpınar da Saatleri Ayarlama Enstitüsü romanında zaman kavramından hareketle ve Muvakkit Nuri Efendi tiplemesiyle saatçilik, muvakkitlik, tamircilik mesleklerini, fonksiyonlarım alışılmışın dışında bir tarzla ele almaktadır.

Bibi. Evliya, Seyahatname, I; R. H. Karay, "Yeni Cami Saati", Bir Avuç Saçma, ist., 1939, s. 141-143; Pakalın, Tarih Deyimleri, II, 587; A. H. Tanpınar, Saatleri Ayarlama Enstitüsü, İst., 1987; Arseven, Sanat Ansiklopedisi, IV, 1736-1738; P. Ülkümen, "Saatçiliğimiz", Türk Etnografya Dergisi, IV, Ankara, 1901; A. Tuzcular, "Türk İskelet Saatleri", Kültür ve Sanat, S. 5 (1977); ay, "Topkapı Sarayı'nda Saatler", ae, S. 7 (1982); Büngül, Eski Eserler, II, 44-54; K. Çığ, "Topkapı Sarayı Müzesi Saat Seksiyonu", Sanat Dünyamız, S. 12 (Ocak 1978), s. 2-9; A. Ş. Hisar, "Saatler", Boğaziçi Yalıları, Geçmiş Zaman Köşkleri, ist., 1978, s. 78; W. Meyer, istanbul'daki Güneş Saatleri, İst., 1985, s. 7-9; And, Şenlikler, Y. Yücel, Osmanlı Ekonomi-Kültür-Uygarhk Tarihine Dair Bir Kaynak Es'ar Deften (1640 Tarihli), Ankara, 1992, s. 100-101; K. Özdeınir, Osmanlı'dan Günümüze Saatler, ist., 1993.

UĞUR GÖKTAŞ