Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

SAKALLI CELAL

(1886, İstanbul?- 1962, İstanbul) Ütopik sosyalist, meczup entelektüel. Dönemin sosyal ve siyasal hayatına ilişkin ironik anekdotlarıyla ünlüdür.

II. Abdülhamid dönemi (1876-1909) Mekteb-i Bahriye nazırlarından Hüseyin Hüsnü Paşa'nın oğludur. Çocukluğu bolluk içinde geçmiş, fakat 1908'de II. Meşru-tiyet'in ilanıyla II. Abdülhamid dönemi kadroları tasfiye edilince, ailesiyle birlikte sıkıntıya düşmüştü.

Mekteb-i Sultani'de (Galatasaray Lisesi) okumuş, Fransızca kaynaklardan Kari Mars'ı tanımış ve öğretisini benimsemişti. Haldun Taner'in Ölür İse Ten Ölür Canlar Ölesi Değil Ost., 1979) adlı portreler kitabında yazdığına göre hayranı olduğu Fransız yazarlar Anatole France ve Tristan Bernard ile Kari Manc'a özenerek sakal bırakmış ve Sakallı Celal olarak ünlenmeye başlamıştır. Fransız ihtilalini çok iyi bilir, İttihatçıları bile gerici bulur, materyalizm ilkelerini yaşamına oturtmaya çalışırdı.

Sakallı CelaPin kendine has bir yaşam biçimi vardı. Müzmin bir bekârdı. Mikrop fobisi yüzünden kimsenin elini sıkmaz, el-divensiz hiçbir şeyi ellemez, perdeleri bastonla açar, buna karşılık evinde fare besler, sokak kedilerini, köpeklerini gazete kağıdıyla tutarak severdi. Kimsenin evinde bir şey yemez, bir ziyafette mecbur kalırsa, çatal bıçağı (isterse altın takım olsun), ev sahibinin gözünün önünde kolonya ile dezenfekte ederdi. Hayatı boyunca suyla temas etmeden, kolonya ile temizlenen Sakallı Celal soyadı kanunu ile birlikte herkesçe tanınmasına karşılık Yalnız soyadını almıştı. O yıllarda elinden hiç düşürmediği sefertası, neredeyse bir bavul büyüklüğündeki çantası ile gayet hırpani bir kılıkta dolaştığı bilinmektedir.

Her mesleği merak eden ve deneyen Sakallı Celal, bir Marksist olarak işçi sınıfının yaşadığı deneylerden geçmek için, İstanbul-İzmir arasında çalışan Ankara

Vapuru'na kaçak olarak ve boğaz tokluğuna çımacı olarak girmiş fakat bir yolcunun kaptana "halatların arasında Lamarti-ne'in 'Le Lac' şiirini Fransızca ezbere okuyan biri var" diye ihbar etmesiyle açığa çıkmıştı. Sakallı Celal Aydın'da öğretmenlik yaparken de bir fabrikaya işçi olarak girmişti. Ayrıca Namık İsmail'in atölyesine yazılıp resim çalışmış, dişçi Siret Dosdoğ-ru'nun muayenehanesinde dişçilik öğrenmiş, çöpçülerin çok az parayla çalıştırılmalarını protesto etmek için seçkinler semti Nişantaşı'nda smokin giyerek çöpçülük yapmıştır.

Fransızca öğretmenliği sırasında Türkiye'nin çeşitli yerlerinde dolaşmış bu arada birçok kişininin de husumetini çekmişti. Öğrencilerinden Mahir İz, Yılların İzi (İst., 1974) adlı anılarında, Sakallı Celal'in, müfredatı izlemeyen, derslerde dalga geçen biri olduğunu, ayrıca dini bütün bir öğrenci olduğu için kendisine düşmanca davrandığını anlatır. Son olarak öğretmenlik yaptığı Galatasaray Lisesi'nde, ihtiyacı olan öğrenciler "yürütsün" diye cüzdanını masanın üstünde bıraktığı da yazılmıştır.

Komünizm propagandası yaptığı gerekçesiyle ikide bir tutuklanan Sakallı Celal, daha sorgulama aşamasında kendisini koruyanlar sayesinde serbest bırakılırdı. Bunlar arasında Cumhuriyet Halk Partisi Genel Sekreteri Recep Peker başta geliyordu. Bundan aldığı cesaretle Sakallı Celal Enternasyonal toplantısına katılmak üzere Moskova'ya gitmiş, burada da tartışma çıkardığı için Sovyetler Birliği'nden kovulmuştu. Dönüşünde Edirne gümrüğünde başı polislerle derde girmiş, yine hatırlı dostları sayesinde kurtulmuştu.

1940'ların sonuna dek popüler olmayı başaran Sakallı Celal'in görüşleri gazete ve dergilerde yayımlanırdı. Daha sonra halktan ve aydınlardan iyice uzaklaşarak mec-zuplaşan Sakallı Celal'e, Yapı Kredi Banka-sı'nın sahibi Kâzım Taşkent'in yardımıyla Kuledibi'ndeki Doğan Apartmam'nda(->)