Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

SALACAK

422

423

SALGINLAR

Üsküdar-Ihsaniye; kuzeyinde Üsküdar-Ayazma mahalleleri bulunmaktadır. Üsküdar'ın güneyindeki burunda küçük bir semt olan Salacak'ın sınırlarını batıda sahil yolu, doğuda Doğancılar Caddesi, kuzeyde Ayazma, güneyde Salacak iskele Caddesi olarak çizmek mümkündür.

Tarihte, semtin sınırları Üsküdar ve Ha-rem'le sürekli iç içe olmuştur. Bu bölgede, Bizans ve 17. yy'a kadar Osmanlı dönemi yapılarının; manastır, kilise ve sarayların tam nerede bulundukları oldukça tartışmalıdır. Yine tartışmalı olmakla birlikte, Bizans döneminin Damalis'inin Salacak Burnu ve Kız Kulesi'nin kayalığı olduğu; 12. yy'da burada Skutarion adlı bir yazlık sarayın bulunduğu ileri sürülür. Kesin olarak bilinen ise, gerek Bizans, gerekse Osmanlı dönemlerinde Üsküdar'dan Haydarpaşa'ya uzanan sahil ve yamaçlar boyunca manastırların, ayazmaların, daha çok yazlık sarayların bulunduğudur.

Semt "Salacak" adını büyük olasılıkla İstanbul'un fethinden sonra almıştır. Semtin adının etimolojisi konusunda kesin bilgi bulunamamıştır. Oldukça tutarsız ve yakıştırmadan ibaret çeşitli rivayetler arasında istanbul'un fethi sırasında askerin buradan "salındığı"; Venedik'e kadar balık ihraç eden bir yöre olduğu için ağların denize salınması anlamında "Salacak" dendiği de vardır. "Salacak" sözcüğü "teneşir" anlamına geldiğine göre yörenin topog-rafik yapısının böyle bir benzetmeye yol açtığını düşünmek de mümkündür. 1450' lerde, fetihten hemen sonra semtin önem kazandığı, 1453'ten sonra yöredeki ilk mescidin (muhtemelen Akşemseddin adına) burada yapıldığı ve ilk hutbenin burada okunduğu bazı kaynaklarda yazılıdır.

Salacak'ın üstündeki Imrahor Mesci-di(-0 16. yy'ın sonuna tarihlenmektedir. Hemen yakınındaki Ayazma Camii'nin(->) yapımı ise 18. yy'ın ikinci yarısmdadır.

Anadolu yakasında, Topkapı'ya bakan ve İstanbul'un belki de en güzel manzarasına hâkim olan Salacak mevkiinde her dönem saray ve köşklerin olması doğaldır. Evliya Çelebi 17. yy'da burada Ayşe Sul-tan'ın ve diğer bazı sultanların sarayları bulunduğunu yazar. Çağdaşı Eremya Çelebi de sahilde Fatma Sultan'ın bahçesi bulunduğunu söyler. İlk kuruluş tarihi ve tam

İÜ

Salacak

Tahsin Aydoğmuş

20. yy'ın başından bir kartpostalda Salacak.

M. Tuğrul Acar arşivi

yeri tartışmalı olan Kavak Sarayı'nm(->) da Harem ve Salacak iskeleleri arasında bulunduğu bilinmektedir.

Salacak'a ilk vapur iskelesi 1852'de Şir-ket-i Hayriye tarafından kurulmuştur. Sahil yolunun açılmasından sonra işlevini yitiren ve özel lokale dönüştürülen Salacak İske-lesi'nin yanında büyük kayıkhaneler ve Harem'e doğru da köşkler vardı. Burada bulunan plaj 1960'ların sonuna kadar açıktı. Salacak'tan Harem'e kadar yörenin bir özelliği de yamaçlardaki kayaklıklar arasından sızan tatlı sulardı. 1970'lerin ikinci yarısına kadar, Salacak'ta, iskelenin yanında, Bizans döneminden kaldığı söylenen bir liman kalıntısı varlığını sürdürüyordu. Sahil yolunun açılması ve denize dik inen, deniz kenarında yer yer yürünebilecek incecik bir yolun bile bulunmadığı sahilin doldurulması sırasında, tarihi kalıntıların tümü yok olmuştur.

Salacak 16. ve 17. yy'lardaki önemini daha sonraki dönemlerde bir ölçüde kaybetmiş ve tek tek bazı önemli kişilerin yalı ve köşkleri dışında, Üsküdar'ın mütevazı ve sessiz bir semti haline gelmiştir. Sem-

tin yeniden rağbet bulmaya başlaması, buradaki eski ahşap evlerin "koruma yasası" uyarınca restore edilmesi, yeni ve lüks yapıların üst gelir gruplarını semte çekmesi, 1980'lerin sonlarına, 1990'lara rastlar. İstanbul'a Kız Kulesi'nin ardından bakan ve günbatımının en güzel izlendiği bu çevre, öncelikle konumu ve manzarası yüzünden değişen İstanbul'da prestijli bir konut bölgesi haline gelmektedir. İmrahor ve Ayazma camilerinin çevresinde, Boğaz'a ve İstanbul'a hâkim tatlı meyilli yamaçlardaki eski eserlerin onarımları ve eski konakların, dış görünümleri bir ölçüde korunarak çok daireli apartmanlara dönüştürülmesi süreci hızla devam etmektedir. Semti Üsküdar iskele meydanına ve Ha-rem'den geçerek Selimiye, Haydarpaşa, Kadıköy ve bağlantılarla Ankara Yolu'na (E-5 ve TEM'e) bağlayan sahil yolunun Salacak'tan Harem'e doğru uzanan bölümü boyunca, sahilde restoranlar, gazinolar, çay bahçeleri sıralanmaktadır. Semt Üsküdar'ın yakın bir mahallesi olarak konut ağırlıklı bir gelişme göstermektedir.

İSTANBUL