Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

Saliha Sultan Çeşmesi, Defterdar

H. Örcün Barışta

427 SAIJHA SULTAN ÇEŞMESİ

Aynataşı ve teknesi gömülü olan yapı Lale Devri öncesi, Lale Devri ve Lale Devri sonrası saray ve çevresinde 40 yıldan fazla yaşayan I. Mahmud'un annesi Saliha Sultan'ın yaptırdığı diğer çeşmelerle bir bütün oluşturmaktadır. Haliç Köprüsü'nün altında kendi kaderine terk edilmiş eser kurtarılarak Türk sanatına kazandırılmalıdır.

Bibi. Tanışık, istanbul Çeşmeleri, I, 148; A. Egemen, istanbul'un Çeşme ve Sebilleri, İst., 1993, s. 728.

H. ÖRCÜN BARIŞTA

SALİHA SULTAN ÇEŞMESİ

Fatih İlçesi'nde, Silivrikapı'da, aynı adı taşıyan cadde üzerinde, Sitti Hatun Mesci-di'nin karşısındadır.

I. Mahmud'un annesi Saliha Sultan (ö. 1739) tarafından 1138/1725-26'da yaptırılmıştır. Silivrikapı Caddesi'ne saplanan bir sokağın köşesinde yer alan çeşme üç yüzlü olarak tasarlanmış, kesme küfeki taşı ile inşa edilen hazne alemli bir kubbe ile örtülmüştür. Asıl çeşmeyi içeren pahlı cephe silmelerle çerçevelenmiş, köşeleri kum saatli sütunçelerle yumuşatılmıştır. Söz konusu cephede, sivri kemerli bir nişin ekseninde, mermerden yontulmuş, dikdörtgen aynataşı yer alır. Sivri kemerli nişin üzerine, metni "Ruhî" mahlaslı bir şaire ait, ta'lik hatlı ve 1138/1725-26 tarihli kitabe bulunmaktadır. Kitabe ile nişin kemeri arasında kalan üçgen yüzeylere bir yuvarlak rozet kabartması işlenmiştir. Çeşmenin yan cephelerinde de esas cepheye bitişik olarak iki adet küçük çeşme vardır. Günümüzde ortadan kalkmış bulunan ahşap saçağın izleri belli olmaktadır.

Saliha Sultan Çeşmesi, Lale Devri'nde inşa edilmiş olmasına rağmen klasik üsluptaki çeşmelerin özelliklerini yansıtır. Kendini özellikle çeşme tasarımında gösteren Lale Devri üslubunun yoğun bezemeli ve hareketli cephe tasarımı yerine 16. ve 17. yy'ların çeşmelerinde gözlenen dingin ve yalın ifade tercih edilmiş, aynataşları dışında herhangi bir süslemeye yer verilmemiştir. Esas çeşmenin aynataşında kırık kaş kemerli bir çerçeve, yan çeşmelerin ayna-taşlarında da, içleri istiridye motifi ile dolgulu yuvarlak kemerli çerçeveler kullanılmış, bunları kuşatan yüzey kıvrık dal kabartmaları ile bezenmiş, her üç aynataşmın da üzerine mukarnaslı silmeler konmuştur. Ayrıca küçük çeşmeler palmetli alınlıklarla taçlandırılmış, bunların yarım daire olardı sulukları, aşağıya doğru incelen yivlerle donatılmıştır.

Bibi. Tanışık, İstanbul Çeşmeleri, I, 130; Fatih Camileri, 328; A. Egemen, istanbul'un Çeşme ve Sebilleri, ist., 1993, s. 722.

M. BAHA TANMAN