Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

Serdab Köşkü

M. Sözen,

Devletin Evi

Saray,

İst., 1990

Çatalca'da kurulmakta olan serbest bölgeden bir görünüm. Cumhuriyet Gazetesi Arşivi

sı, böyle bir bölge gerçek anlamda oluş-turulamadan, bir yabancı şirkete verilen imtiyaza dönüşmüş; Ford Motor'un kurduğu tesisler ise bir süre sonra kapanmıştır.

Serbest bölgeler kurulması, yeniden 1980'lerde gündeme gelmiş; bu konudaki yasa 1985'te yürürlüğe girmiş; Antalya, Mersin, Ege, İstanbul Atatürk Havalimanı, Adana Yumurtalık, İstanbul Trakya, Trabzon, İstanbul Deri, Zonguldak Filyos serbest bölgelerinin kuruluşu planlanmış; bunlardan Antalya, Mersin, İstanbul Atatürk Havalimanı, Ege ve Trabzon serbest bölgeleri kurulup faaliyete geçmiştir.

İstanbul'da halen işleyen tek serbest bölge olan Atatürk Havalimanı Serbest Bölgesi'nin 1. kısmı 1990'da, 2. kısmı 1991' de açılmıştır. 1. kısımda 33, 2. kısımda 48 işyeri bulunmaktadır.

1994 Haziran sonu itibariyle, burada 143.822.623 dolarlık ticaret hacmi gerçekleştirilmiştir. Bölge 140 kişiyi istihdam etmektedir. Alım satım alanındaki 80 işyerinden 66'sı yerli, 14'ü yabancıdır.

Ayrıca Çatalca'da tekstil ağırlıklı bir serbest bölge kurulması için çalışılmaktadır.

İSTANBUL

SERDAB KÖŞKÜ

Üsküdar İlçesi'nde, Beylerbeyi semtinde, Beylerbeyi Sarayı'nın(->) set üzerinde arka bahçesinde yer alır. Mermer Köşk olarak da adlandırılan Serdab Köşkü, 1826'da II. Mahmud (hd 1808-1839) tarafından inşa ettirilmiş olup bugünkü Beylerbeyi Sa-rayı'mn yerine daha önce yaptırılan ahşap saraydan günümüze gelebilen tek yapıdır.

Serdab Köşkü'nün plan rölövesi. Eklem, Köşkler ve Kasırlar

Köşkün cephesi, saçağa kadar uzanan pilastrların arasına yerleştirilmiş basık, dikdörtgen çerçeveli pencereler ve pilastr başlıklarının ölçülü süslemeleriyle, ampir üs-lubunun(-0 özelliklerini taşıyan dingin bir görünüme sahiptir.

Cepheler tamamen mermer panolarla kaplıdır. Yan odalar geriye çekilip, orta sofa bölümü kitle halinde dışarı itilerek kanatlı bir görünüm kazanmıştır. Köşkün teras şeklinde düzenlenen örtüsü, Abdülaziz döneminde (1861-1876) parmaklıkla kuşatılmıştır. Oldukça sade gözüken plan, ortada derinlemesine uzayan dikdörtgen bir sofa, geriden başlayarak iki yanda yer alan birer oda ve odaların arkasında bulunan helalardan ibarettir.

Arka cephe, genişliği boyunca uzayan bir avluya açılmaktadır. Köşkün tüm derinliğini kapsayan sofa bölümü, cephenin sadeliğiyle karşıtlık oluşturacak barok etkili bir plastik zenginliğe sahiptir. Merkezde bulunan, büyük oval havuz, mekân tasarımının en önemli öğesidir. Havuzun iki yanından çıkan, mermer döşemeye oyulmuş suyolları, yan duvarlarda karşılıklı konumlanmış gösterişli selsebillere bağlanmaktadır. Karşılıklı olarak duvara dayalı mermer selsebiller, tavan silmesine kadar uzanan ikişer adet İyon başlıklı pilastr arasında, antik bir kapı görünümündedir. Pilastrların yüzeyleri düşey yivlerle donatılmış, dıştaki pilastrlarda yivlerin içi bitkisel bezemelerle doldurulmuş, ayrıca bezemeli yatay şeritlerle kesilmiştir. Selse-billerde kilit taşı dışarı taşkın yuvarlak kemerli bir niş içine, yukarıdan aşağıya doğru irileşen kâseler yerleştirilmiştir. Kâseler akantus yaprakları, kabuklar, natüralist çiçeklerle bezelidir. En üstte kıvrımlı perde motifleri görülür. Bu dekor içinde sular yukarıdan aşağıya akarak, kanallar yoluyla merkezdeki oval havuza ulaşmakta ve geriye dönmektedir. Serdab Köşkü, batı kaynaklı biçimlerin gerisinde, merkezdeki havuzlu bağlantılı selsebilleriyle, Türk saray mimarisinin çok eski bir geleneğine bağlanmaktadır. Bibi. Eldem, Köşkler ve Kasırlar, 429-432.

TARKAN OKCUOĞLU