İBN ÂSİM, EBÛ BEKİR
Ebû Bekr Muhammed b. Muhammed b. Muhammed el Endelüsî el-Gımâtî el-Kaysî (Ö. 829/1426) Mâliki fakihî, şair ve edip. .
12 Cemâziyelevvel 760'ta (11 Nisan 1359) Gırnata'da (Granada) doğdu. Dedesinin dedesi olan Âsım'a nisbetle İbn Âsim diye tanınmıştır. Aralarında, Ebü'l-Kâsım İbn Cüzey'in oğullan olan dayıları Kâdî Ebû Bekir İbn Cüzey ve Ebû Muhammed İbn Cüzey ile İbnü'l-Hâc en-Nümeyrî, Ebû Saîd İbn Lüb el-Gırnâtî. Ebû İshak eş-Şâtıbî. Ebû Muhammed Abdullah b. Şerîf et-Tılimsânî, Ebû Abdullah İbn Allak, Ebü'l-Hasan Ali b. Mansûr el-Eşheb ve Ebû Abdullah el-Belensî'nin de bulunduğu âlimlerden ders aldı. Fıkıh yanında kıraat edebiyat, nahiv, mantık, usûl-i fıkıh, matematik ve ferâiz alanındaki bilgisi, ayrıca şairliğiyle tanındı. Oğlu Ebû Yahya İbn Âsim da Mâliki fakihlerinin önde ge-lenlerindendir.
öğrenimi sırasında ciltçilik ve kitapçılıkla da meşgul olan İbn Âsim ayrıca iyi bir hattat ve müzehhipti. 794'te (1392) bir yıl süreyle divan kâtipliği yaptı. 811 (1408) yılında Gırnata'da Nasrî Hükümdarı IH. Yûsuf'un vezirliğine getirildi; 814'te (1411) bilinmeyen bir sebepten dolayı hapse atıldı. Daha sonra Vâdîâş'ta (Guadix) kadılık (820/1417), 824 (1421) yılından vefatına kadar da Kurtuba'da (Cordoba) başkadı-lık görevinde bulundu. Bazı kaynaklarda II. Yûsuf (1391 -1392) ve oğlu VII. Muhammed (1392-1408) zamanında bir süre vezirlik yaptığı kaydedilir. İbn Âsim 11 Şevval 829'da (16 Ağustos 1426) Gırnata'da vefat etti.
Eserleri.
1. Tuhfetü'l-hükkâm fî nü-keti'l-'uküd ve'1-ahkâm. En meşhur eseri olup İbn Ebû Zeyd el-Kayrevânî'nin er-RisâJe'si ve Halîl b. İshak'ın el-Muhtaşar ile birlikte Mâliki mezhebinin el kitapları arasında yer alır. Manzum olarak recez vez-niyle telif edilen ve on yedi bab. 109 fasıldan meydana gelen 1698 beyitlik eserde yargılama, aile. borçlar, şahıs, ceza ve miras hukukuna dair hükümlere yer verilmiştir. İbn Asım, eserini telif ederken Mâ-likîfakihlerinden Ebü'l-Velîd Hişâm b. Abdullah el-Ezdrnin el-Müfîd li'1-hükkâm fîmâ yuVadu lehüm min nevazili'1-ah-kâm, İbn Ebû Zemenîn'in el-Mukarrib ve el-Müntehab fi'1-ahkâm ve İbnü'I-Kâsım el-Cerirînin el-Maksadü'l~mahmûd fî telhîşi'l-^uküd adlı eserlerinden faydalanmıştır. Birçok defa basılan kitabın (Fas 1289. 1300. 1317; Cezayir 1882. 1323. 1327; Kahire 1309, İ322, 1327,1368) O. Houdas ve F. Martel ile 492 L Bercher (Alger 1958) tarafından Arapça metin neşriyle birlikte yapılan İki ayrı Fransızca tercümesi mevcuttur. Eserin ilk 600 beyti, Zekkâk'ın Mâliki fıkhına dair Ldmiy-ye'si ile beraber Bello Muhammed Daura tarafından İngilizce'ye de çevrilmiştir (Zaria 1989).
Tuhfetü'l-hükkâm üzerine pek çok şerh ve haşiye yazılmıştır. Ebû Yahya İbn Âsim babasının eserine yazdığı Şerha Tuhfe ti'1-ahkâm'da 493 fıkhî meseleleri ele alırken Gırnata ulemâsı tarafından verilen fetvaları da zikretmiştir. Ali b. Ab-düsselâm et-Tesûlî'nin el-Behce fîşer-hi't-Tuhfe (Bulak 1256; Fas 1294, 1304, 13O5; Kahire 1305, 1318; Beyrut 1397/1977, 1412/1991) adlı şerhi, yargılama hukuku alanında hâkimlerin başvuru kaynaklarından biri olmuştur. Tuh-fetü'l-hükkâm'm önemli şerhleri arasında Meyyâre lakabıyla tanınan Muhammed b. Ahmed el-Fâsî'nin el-İtkân ve'1-ihkâm İbn Sûde et-Tâvüdfnin Hal-yü'1-ma'âşım 494 Osman b. Mek-kî et-Tevzerînin Tavzihu'1-ahkâm (Tunus 1339) ve Muhammed b. Yûsuf el-Kâfî'nin İhkâmü'l-ahkâm 'ala Tuhfeti'l-ahkâm (Tunus 1370/1950; Beyrut 1415/ 1994) adlı eserlerini de anmak gerekir. 495
2. Hadâ'iku'l-ezâhir fî müstahseni'l-ecvibe ve'1-mudhikât ve'1-hikem ve'l-emşâî ve'1-hikâyât ve'n-nevâdir. Halk arasında yaygın olan hikâyeler, atasözleri, şiirler, nükteler ve hikmetli sözleri ihtiva eden eser "hadîka" adı verilen altı bölümden meydana gelmektedir.496 Eserin kaynaklan arasında İbn Abdürabbih'in eî-'İkdü'l-ferîd'i, Câhiz'in el-Beyân ve't-tebyîn, el-Buhalâ ve el-Hayevân'ı ile Ebü'l-Ferec İbnü'l-Cevzî'nin Ahbârü'l-hamkö ve'l-muğaffelîn'ı yer almaktadır. Ha-dâ'ik'in beşinci bölümü M. Marugân Gü-emez tarafından İspanyolca'ya çevrilerek incelenmiştir. 497
3. Murtaka'l-vüşûl ilâ (mzfrifeti) "Hmi'l-uşûl. Fıkıh usulüne dair recez vez-niyleyazılmış bir eserdir (Fas 1327).
İbn Âsım'ın kaynaklarda adı geçen ve hepsi manzum olan diğer eserleri şunlardır: el-Emelü'1-merküb fî kırâ'âti Ycf-küb, îzâhu'1-me^ânîfi'l-kırâ'âti'ş-şemâ-nî Neylü'1-münâ ü'h-tişâri'I-Muvafakât, Meftye MenbejSı'l-vüşûl fî Hlmi'1-uşûl, el-Mûcez ü'n-nahv, Kenzü'İ-mülâviz fî 'ilmi'l-ferâ^iz, îzâ-hu'1-ğavömiz fî ^ilmi'l-feiâ^iz.
Bibliyografya :
Ebû Bekir İbn Âsim, tfada'ikiu't-ezâhir (n§r. Ebû Hemmâm Abdüllatîf Abdülhalîm). Beyrut 1413/1992, neşredenin girişi, s. 36-38; Ebû Yahya İbn Âsim, Cennetü'r-rı2â> fi't-teslîm limâ kad-dera'llâhu oe kata3 [nşr. Salâh Cerrar), Amman 1410/1989, neşredenin girişi, 1, 40-43; Bedred-din el-Karâfî, Teuşthıu'd-dîbâc fnşr. Ahmed eş-Şüteyvî), Beyrut 1403/1983, s. 126-127; Ahmed Bâbâet-Tinbükti,/Vey/ü7-/ötfhâc,Trablus 1408/ 1989, II, 491 -493; Makkarî, Mefhu't-ttb, V, 19-22; Keşfü'z-zunûn, I, 365; Serkîs, Mu'cem, 1, 156; Mahiüf. Şeceretü'n-nûr, II, 247; Brockelmann, GAL, II, 341; SuppL, II, 375; îiâhu'l-meknûn, I, 127, 155, 157; II, 610;A. G. Palencia, Târihu't-fikri'l-Endelüsî (trc. Hüseyin Munis). Kahire 1955, s. 429-430; Sarton, Intmduction, 111/2, s. 1453; A. G. Ellis, CatalogueofArabic Books in the Britsh Museum, London 1967, II, 213; Hacvî, et-Fikrü's-sâmt, II, 253; Niscolas P. Aghnides, An Introductİon to Mohammadan Law and a Bibliography, Lahore 1981, s. 193; Abdüiazîz Binabdullah, Ma'lemetü'l-ftkhi't-Mâ-tlkî, Beyrut 1403/1983, s. 77, 84-86; Abdül-vehhâb İbrahim Ebû Süleyman, Kitâbetû'l-bak-§i'l-cUmî, Cidde 1403/1983, s. 411-413; Ömer Ferruh. Târîhu'l-edeb, VI, 625-633;M. Âbid el-Fâsî, Fihristi mah(ûtâti Hizâneti'l-Karauiy-yîn, Dârülbeyzâ 1403/1983,1,451-454; M. Abdullah İnan, Nihâyetû't-Endelüs, Kahire 1408/ 1987, s. 488-489; Muhammed Bİnşerîfe, "Ne-vâzilü Gırnât,ıyye li'bn 'Âşımİ'1-İbn", et-Tü-râşü'l-hadâriyyü'l-müşterek beyne Isbânyâ ue't-Mağrib, Rabat 1412/1992, s. 215-236; Moh. Ben Cheneb. "tbn Asım", İA, v/2, s. 702-703; J. Schachflbn'AşırrT, £/;(İng.). III, 720-721; Muhammed Asâf Fikret, "İbn cAşım", DMB/.IV, 172; Ahmet Özel, "Fıkıh", DM, XIII,
Dostları ilə paylaş: |