İbn abdüsselâM el-hewâRÎ

İBN ÂSİM, EBÛ BEKİR

Ebû Bekr Muhammed b. Muhammed b. Muhammed el Endelüsî el-Gımâtî el-Kaysî (Ö. 829/1426) Mâliki fakihî, şair ve edip. .

12 Cemâziyelevvel 760'ta (11 Nisan 1359) Gırnata'da (Granada) doğdu. Dede­sinin dedesi olan Âsım'a nisbetle İbn Âsim diye tanınmıştır. Aralarında, Ebü'l-Kâsım İbn Cüzey'in oğullan olan dayıları Kâdî Ebû Bekir İbn Cüzey ve Ebû Muhammed İbn Cüzey ile İbnü'l-Hâc en-Nümeyrî, Ebû Saîd İbn Lüb el-Gırnâtî. Ebû İshak eş-Şâtıbî. Ebû Muhammed Abdullah b. Şerîf et-Tılimsânî, Ebû Abdullah İbn Allak, Ebü'l-Hasan Ali b. Mansûr el-Eşheb ve Ebû Abdullah el-Belensî'nin de bulundu­ğu âlimlerden ders aldı. Fıkıh yanında kı­raat edebiyat, nahiv, mantık, usûl-i fıkıh, matematik ve ferâiz alanındaki bilgisi, ayrıca şairliğiyle tanındı. Oğlu Ebû Yahya İbn Âsim da Mâliki fakihlerinin önde ge-lenlerindendir.

öğrenimi sırasında ciltçilik ve kitapçı­lıkla da meşgul olan İbn Âsim ayrıca iyi bir hattat ve müzehhipti. 794'te (1392) bir yıl süreyle divan kâtipliği yaptı. 811 (1408) yılında Gırnata'da Nasrî Hükümdarı IH. Yû­suf'un vezirliğine getirildi; 814'te (1411) bilinmeyen bir sebepten dolayı hapse atıl­dı. Daha sonra Vâdîâş'ta (Guadix) kadılık (820/1417), 824 (1421) yılından vefatına kadar da Kurtuba'da (Cordoba) başkadı-lık görevinde bulundu. Bazı kaynaklarda II. Yûsuf (1391 -1392) ve oğlu VII. Muham­med (1392-1408) zamanında bir süre ve­zirlik yaptığı kaydedilir. İbn Âsim 11 Şev­val 829'da (16 Ağustos 1426) Gırnata'da vefat etti.

Eserleri.

1. Tuhfetü'l-hükkâm fî nü-keti'l-'uküd ve'1-ahkâm. En meşhur eseri olup İbn Ebû Zeyd el-Kayrevânî'nin er-RisâJe'si ve Halîl b. İshak'ın el-Muhtaşar ile birlikte Mâliki mezhebinin el kitapları ara­sında yer alır. Manzum olarak recez vez-niyle telif edilen ve on yedi bab. 109 fasıl­dan meydana gelen 1698 beyitlik eserde yargılama, aile. borçlar, şahıs, ceza ve mi­ras hukukuna dair hükümlere yer veril­miştir. İbn Asım, eserini telif ederken Mâ-likîfakihlerinden Ebü'l-Velîd Hişâm b. Ab­dullah el-Ezdrnin el-Müfîd li'1-hükkâm fîmâ yuVadu lehüm min nevazili'1-ah-kâm, İbn Ebû Zemenîn'in el-Mukarrib ve el-Müntehab fi'1-ahkâm ve İbnü'I-Kâsım el-Cerirînin el-Maksadü'l~mahmûd fî telhîşi'l-^uküd adlı eserlerinden faydalanmıştır. Birçok defa basılan kita­bın (Fas 1289. 1300. 1317; Cezayir 1882. 1323. 1327; Kahire 1309, İ322, 1327,1368) O. Houdas ve F. Martel ile ⁴⁹² L Bercher (Alger 1958) tarafından Arapça metin neşriyle birlikte yapılan İki ayrı Fransızca tercümesi mevcuttur. Eserin ilk 600 bey­ti, Zekkâk'ın Mâliki fıkhına dair Ldmiy-ye'si ile beraber Bello Muhammed Daura tarafından İngilizce'ye de çevrilmiştir (Zaria 1989).

Tuhfetü'l-hükkâm üzerine pek çok şerh ve haşiye yazılmıştır. Ebû Yahya İbn Âsim babasının eserine yazdığı Şerha Tuhfe ti'1-ahkâm'da ⁴⁹³ fıkhî mesele­leri ele alırken Gırnata ulemâsı tarafından verilen fetvaları da zikretmiştir. Ali b. Ab-düsselâm et-Tesûlî'nin el-Behce fîşer-hi't-Tuhfe (Bulak 1256; Fas 1294, 1304, 13O5; Kahire 1305, 1318; Bey­rut 1397/1977, 1412/1991) adlı şerhi, yar­gılama hukuku alanında hâkimlerin baş­vuru kaynaklarından biri olmuştur. Tuh-fetü'l-hükkâm'm önemli şerhleri ara­sında Meyyâre lakabıyla tanınan Mu­hammed b. Ahmed el-Fâsî'nin el-İtkân ve'1-ihkâm İbn Sûde et-Tâvüdfnin Hal-yü'1-ma'âşım ⁴⁹⁴ Osman b. Mek-kî et-Tevzerînin Tavzihu'1-ahkâm (Tu­nus 1339) ve Muhammed b. Yûsuf el-Kâfî'nin İhkâmü'l-ahkâm 'ala Tuhfeti'l-ahkâm (Tunus 1370/1950; Beyrut 1415/ 1994) adlı eserlerini de anmak gerekir. ⁴⁹⁵

2. Hadâ'iku'l-ezâhir fî müstahseni'l-ecvibe ve'1-mudhikât ve'1-hikem ve'l-emşâî ve'1-hikâyât ve'n-nevâdir. Halk arasında yaygın olan hikâyeler, atasözle­ri, şiirler, nükteler ve hikmetli sözleri ih­tiva eden eser "hadîka" adı verilen altı bö­lümden meydana gelmektedir.⁴⁹⁶ Eserin kaynaklan arasında İbn Abdürabbih'in eî-'İkdü'l-ferîd'i, Câhiz'in el-Beyân ve't-tebyîn, el-Buhalâ ve el-Hayevân'ı ile Ebü'l-Ferec İbnü'l-Cevzî'nin Ahbârü'l-hamkö ve'l-muğaffelîn'ı yer almaktadır. Ha-dâ'ik'in beşinci bölümü M. Marugân Gü-emez tarafından İspanyolca'ya çevrilerek incelenmiştir. ⁴⁹⁷

3. Murtaka'l-vüşûl ilâ (mzfrifeti) "Hmi'l-uşûl. Fıkıh usulüne dair recez vez-niyleyazılmış bir eserdir (Fas 1327).

İbn Âsım'ın kaynaklarda adı geçen ve hepsi manzum olan diğer eserleri şunlar­dır: el-Emelü'1-merküb fî kırâ'âti Ycf-küb, îzâhu'1-me^ânîfi'l-kırâ'âti'ş-şemâ-nî Neylü'1-münâ ü'h-tişâri'I-Muvafakât, Meftye MenbejSı'l-vüşûl fî Hlmi'1-uşûl, el-Mûcez ü'n-nahv, Kenzü'İ-mülâviz fî 'ilmi'l-ferâ^iz, îzâ-hu'1-ğavömiz fî ^ilmi'l-feiâ^iz.

Bibliyografya :

Ebû Bekir İbn Âsim, tfada'ikiu't-ezâhir (n§r. Ebû Hemmâm Abdüllatîf Abdülhalîm). Beyrut 1413/1992, neşredenin girişi, s. 36-38; Ebû Yah­ya İbn Âsim, Cennetü'r-rı2â> fi't-teslîm limâ kad-dera'llâhu oe kata3 [nşr. Salâh Cerrar), Amman 1410/1989, neşredenin girişi, 1, 40-43; Bedred-din el-Karâfî, Teuşthıu'd-dîbâc fnşr. Ahmed eş-Şüteyvî), Beyrut 1403/1983, s. 126-127; Ahmed Bâbâet-Tinbükti,/Vey/ü7-/ötfhâc,Trablus 1408/ 1989, II, 491 -493; Makkarî, Mefhu't-ttb, V, 19-22; Keşfü'z-zunûn, I, 365; Serkîs, Mu'cem, 1, 156; Mahiüf. Şeceretü'n-nûr, II, 247; Brockelmann, GAL, II, 341; SuppL, II, 375; îiâhu'l-meknûn, I, 127, 155, 157; II, 610;A. G. Palencia, Târihu't-fikri'l-Endelüsî (trc. Hüseyin Munis). Kahire 1955, s. 429-430; Sarton, Intmduction, 111/2, s. 1453; A. G. Ellis, CatalogueofArabic Books in the Britsh Museum, London 1967, II, 213; Hacvî, et-Fikrü's-sâmt, II, 253; Niscolas P. Aghnides, An Introductİon to Mohammadan Law and a Bibliography, Lahore 1981, s. 193; Abdüiazîz Binabdullah, Ma'lemetü'l-ftkhi't-Mâ-tlkî, Beyrut 1403/1983, s. 77, 84-86; Abdül-vehhâb İbrahim Ebû Süleyman, Kitâbetû'l-bak-§i'l-cUmî, Cidde 1403/1983, s. 411-413; Ömer Ferruh. Târîhu'l-edeb, VI, 625-633;M. Âbid el-Fâsî, Fihristi mah(ûtâti Hizâneti'l-Karauiy-yîn, Dârülbeyzâ 1403/1983,1,451-454; M. Ab­dullah İnan, Nihâyetû't-Endelüs, Kahire 1408/ 1987, s. 488-489; Muhammed Bİnşerîfe, "Ne-vâzilü Gırnât,ıyye li'bn 'Âşımİ'1-İbn", et-Tü-râşü'l-hadâriyyü'l-müşterek beyne Isbânyâ ue't-Mağrib, Rabat 1412/1992, s. 215-236; Moh. Ben Cheneb. "tbn Asım", İA, v/2, s. 702-703; J. Schachflbn'AşırrT, £/;(İng.). III, 720-721; Muhammed Asâf Fikret, "İbn cAşım", DMB/.IV, 172; Ahmet Özel, "Fıkıh", DM, XIII,