İbn abdüsselâM el-hewâRÎ

İBN ARRÂK, MUHAMMED B. ALİ

Ebû Alî Şemsüddîn Muhammed b. Alî b. Abdirrahmân b. Arrâk ed-Dımaşki (ö. 933/1526) Şâzeliyye tarikatının Arrâkıyye kolunun kurucusu.

878'de (1473) Dımaşk'ta doğdu. Bir Çerkez emîrinin oğludur.⁴¹³ Bazı çağdaş kaynaklarda ⁴¹⁴ lakabı İbn Irak şeklinde kaydedilmiştir. Ömer ed-Dârânî, İb­rahim el-Kudsî gibi hocalardan Kur'an ve tecvid, Zeyneddin el-Arafe adlı bir âlim­den matematik dersleri alan İbn Arrâk, üç yıl yanında kaldığı Ömer es-Sayhûnî'-den hat sanatını öğrendi. 895'te (1490) babası ölünce onun bazı işlerini takip et­mek İçin Beyrut'a gitti. Burada Allah'ın velî kullarından olduğunu duyduğu Şeyh Muhammed er-Râik ile tanıştı. Bu zat kendisine Beyrut'ta Şeyh Affân, Trablus'­ta Şeyh Yâsir, Sayda'da Şeyh Ömer ile de görüşmesini tavsiye etti. Daha sonra Dı-maşk'a dönerek avcılık, binicilik, satranç gibi sporlarla meşgul olmaya ve eğlence­lerle dolu bir hayat sürmeye başladı. Bir süre sonra dinî hayata yönelen İbn Arrâk dinî ilimleri öğrenmeye girişti. 904 {1499) yılında Şâzelî şeyhi Ali b. Meymûn'a inti­sap etti. Ağır riyazet ve mücâhedelerle dolu bir seyrü sülük dönemi yaşadı. Er­tesi yıl Mısır'a giderek Celâleddin es-Sü-yûtî, Şeyh Abdülkâdir ed-Deştûtî. Ebü'l-Mekârim el-Heytî. İbn Habîb es-Safedî gi­bi âlim ve şeyhlerle tanıştı, onların mec­lislerine katıldı. Ardından Dımaşk'a dön­dü. Şeyhi Ali b. Meymûn'un Bursa'dan Hama'ya geldiği 911 (1505) yılına kadar Hama'da ikamet eden İbn Arrâk bir yıl daha burada kaldıktan sonra şeyhinin iz­niyle Beyrut'a dönerek irşad faaliyetine başladı. Kısa sürede yirmi dört kitap kale­me aldığını Öğrenen şeyhi Ali b. Meymûn bir mektup göndererek onu Dımaşk'a Çağırdı ve çok kitap yazmamasını tavsiye etti (913/1507). Birkaç yıl Dımaşk civarın­daki Sâlihiyye'de ikamet ettikten sonra Ali b. Meymûn'un bulunduğu Mecdelmaûş'a gitti ve onun vefatına kadar(917/1511) burada kaldı. 923 (1517) yılında Beyrut'a bir tekke açan İbn Arrâk ertesi yıl hacca gitti. Bir daha Beyrut'a dönmeyip Medi­ne'ye yerleşti ve irşad faaliyetini burada sürdürdü. 24 Safer 933 (30 Kasım 1526) tarihinde Mekke'de vefat etti.

Şâzeliyye tarikatının Suriye bölgesinde­ki en büyük temsilcilerinden biri olan İbn Arrâk, bu tarikatın kendi adına nisbet edilen Arrâkıyye kolunun kurucusudur. Tarikat XVII. yüzyılda Hicaz bölgesinde de yaygınlık kazanmıştır. İbn Arrâk'ın oğlu Ebü'l-Hasan Ali (ö. 963/1556), mevzu hadisler konusunda Tenzîhü'ş-şer Fa başlıklı önemli bir eser telif etmiştir.

Eserleri.

İbn Arrâk'ın nüshaları tesbit edilen belli başlı eserleri şunlardır: el-Evrâd ⁴¹⁵ Hidâyetü'ş-şekaleyn fî fazli'1-Haremeyn ⁴¹⁶ Keşfü'l-hicâb ⁴¹⁷ Mevâhibü'r-rahmân fî keşfi hvrâti'ş-şeytân ⁴¹⁸ Te'dîbü'l-akvâl ve tehzîbü'i-dmâl ⁴¹⁹ Risale fîehli't-ta-rîk ⁴²⁰ Risâletü İbn 'Arrâk ile'ş-şûfiyye ⁴²¹ Vaşıyyetü'l-muntazar ⁴²² el-Kavâ'idü'ş-şer'iyye li-sâliki't-tarîkati'1-Maham-mediyye ⁴²³ Cevheretü'l-ğavvâş ve tuhfetü ehli'l-ihtişâş ⁴²⁴ Akidetü İbn Arrâk.⁴²⁵ Kaynaklarda adı ge­çen diğer eserleri şunlardır: es-Sefîne-tü'İ-Arrâkıyye fî libâsi'l-hırkati'ş-şûfiy-ye, Sefînetü'n-necât, Risale fî şıfâti evliyâ'illâh, el'Minehu'l-'âmmiyye ve'n-nefehâtü '1-Mekkiyye.

Bibliyografya :

Taşköprizâde. eş -Sektik, s. 353-354; Mecdî, Şekâik Tercümesi, II, 358; Gazzî, el-Keuâkİbü's-sâ'ı're. I, 59-68; Abdülkâdir el-Ayderûsî. en-Nû-rü's-sâfır, s. 174-179; Keşfü'?-zunûn, II, 1358; İbnü'l-İmâd. Şezerât, VIII, 196-199; Nebhânî. Ke-râmâtü 'l-euliyâ1,1,301; Ahlwardt Verzeİchnis, I, \&\;hâhu'l-meknûn,\\, 17,18,116, 719;He-diyyetü'l-'ârifin, II, 232; Brockelmann, GAL, II, 332. 436, 437; SuppL,II, 461; Kehhâle. Mu'ce-mü'l-mü'etlifin, XI, 21; Fuâd Seyyid, Fİhrisü'l-mahtütâtİDâri't-kütübi'i-Mışriyye, Kahire 1375/ 1956,1. 117, 371; II, 221; III, 200; J. S. Triming-ham, The Sufi Orders İn İslam, Oxford 1971, s. 89-90; M. Riyâd el-Mâlih, Fihrisü mahtûtâti Dâri'1-kütûbİ'z-Zâh.idyye: et-fasauuuf, Dımaşk 1398/1978,1,615-616; III, 165; Ziriklî. el-A'lâm (Fethullah), VI, 290; Ömer Abdüsselâm Tedmü-rî. Meusû'atü 'ulemâl'l-müslimîn /î târihi Lüi>-nane'l-İstâmî: el-ktsmü'ş-şânî, Beyrut 1411/ 1990, IV, 91-97; Nihat Azamat, "Ali b. Mey­mûn", DİA,II, 411-412; "İbn'Irak", DMBİ.N, 218-219.

İBN ASÂKİR, EBÛ MANSÛR

Ebû Mansûr Fahrüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. el-Hasen ed-Dımaşki (ö. 620/1223) Şafiî fakihi ve hadis âlimi.

550 Recebinde (Eylül 1155) doğdu. Am­caları Ebü'l-Kâsım İbn Asâkir ve Sâinüd-din İbn Asâkir ile İbn Ebû Asrûn. Abdur­rahmân b. Ebü'l-Hasan ed-Dârânî, Ebü'n-Nedâ Hassan b. Temîm ez-Zeyyât, Ebü'l-Mekârim Abdülvâhid b. Hilâl el-Ezdî, Dâvûd b. Muhammed el-Hâlidî, Muhammed b. Es'ad el-lrâkî gibi âlimlerden hadis din­ledi. Kutbüddin Mes'ûd b. Urve en-Nîsâ-bûrfden Şâfıî fıkhını öğrendi ve onun kı­zıyla evlendi. Dımaşk'ta Şafiî fıkhının oto­riteleri arasına giren, meclisi fetva so­ranlarla dolup taşan İbn Asâkir'den Ziyâ-eddin el-Makdisî, Zekiyyüddin el-Birzâlî ve Tâceddin Abdülvehhâb b. Zeynülüme-nâ gibi bazı şahsiyetler hadis rivayet et­ti. Fıkıh dersi verdiği talebeler arasında ise İzzeddin İbn Abdüsselâm, Ebû Şâme el-Makdisî ve Şehâbeddin İsmail b. Hâmid el-Kûsî sayılabilir.

Hocası Nîsâbûrî'nin ölümünden sonra Dımaşk'ta Cârûhiyye Medresesi'nde onun yerine müderris olan İbn Asâkir S93 (1197) yılından itibaren buradaki Azrâviy-ye, bir müddet sonra da Kudüs'teki Salâ-hiyye Medresesi'nde fıkıh, hadis ve akaid dersleri vermeye başladı; ayrıca Eyyûbî Sultanı I. el-Melikü'1-Âdil tarafından Dı-maşk'taki Takaviyye Medresesi'ne müder­ris tayin edildi, bir süre de Azîziyye Med­resesi'nde ders verdi.

el-Melikü'1-Âdil. zühd ve takvâsıyla ta­nınan İbn Asâkir'i Dimaşk kadılığına ge­tirmek istediyse de İbn Asâkir bu teklifi kabul etmedi. Fakat sultan bu mesele üzerinde ısrar ettiğinden şehri terketmek zorunda kaldıysa da daha sonra bağışla­narak geri getirildi. Yerine bir başkasını tavsiye etmesi istenince de İbnü'l-Hares-tânfyi teklif etti. el-Melikü'l-Âdil'den son­ra tahta geçen el-Melikü'1-Muazzam se­lefinin yasaklamış olduğu İşret meclisle­rini yeniden serbest bırakınca bu icraatı gayri meşru görüp karşı çıkan İbn Asâkir ile yeni sultanın arası açıldı. el-Melikü'l-Muazzam bu sebeple İbn Asâkir'in Taka­viyye ve Salâhiyye'deki görevlerine son verdi. Sadece Cârûhiyye'deki vazifesine devam eden İbn Asâkir. Urviyye ve Nûriy-ye dârülhadislerinde hadis dersleri ver­meye başladı. Ayrıca haftada iki gün, am­cası Ebü'l-Kâsım İbn Asâkir'in ders ver­diği yer olan Emeviyye Camii'ndeki Kub-betü'n-nesr'in altında ve Maksûretü's-sa-hâbe adıyla bilinen kısımda hadis okutu­yordu. Hayatının sonuna kadar öğretim faaliyetleriyle meşgul olan İbn Asâkir 10 Receb 620 (9 Ağustos 1223) tarihinde Dı­maşk'ta öldü ve Sûfiyye Kabristanı'na defnedildi.

İbn Asâkir'in fıkıh ve hadis alanında eser verdiğini kaydeden kaynaklar, sadece Kitâbü'I-Erba'în ü menâkıbi üm-mihâti'1-mü*minin rahmetullâhi 'aley­him ecmcfîn adlı eserinin ismini zikret­mektedir. Günümüze ulaştığı tesbit edi­len yegâne eseri de budur. Müellif, Hz. Peygamber'in hanımlarının menkıbele-riyle ilgili olan bu eserini hazırlarken Bu-hârî ve Müslim'in eş-ŞaM/ı'leri, Ebû Dâ-vûd, Tîrmizî, Nesâî ve İbn Mâce'nin es-Sünen'leri, Ahmed b. Hanbel'in eJ-Müs-ned'u amcası İbn Asâkir'in Tûrîhu Dı-maşk'u İbn Sa'd'ın et-Tabakötü'1-kübro'sı. Beyhaki'nİn Delâ'ilü'n-nübüvve-si gibi çeşitli kaynakların yanında şeyhle­rinden bizzat işittiği bazı rivayetlerden de faydalanmıştır. Kitâbü'l-Erba'în Muham­med Mutî' el-Hâfız ve Gazve Büdeyr ile (Dımaşk 1406/1986) Muhammed Ahmed Abdülazîz (Kahire 1410/1989) ve Muham­med İbrahim ed-Desûki (Bulak 1992) ta­rafından neşredilmiştir.

Bibliyografya :

İbn Asâkir, Kİtâbü 'l-Erbâcin /î menâkıbi üm-mihâtı'l-mü'minin (nşr. M. Mutî' el-Hâfız), Dımaşk 1406/1986, neşredenin girişi, s. 7-25; İbnü'l-Esîr, el-Kâmil, XII, 418; İbn Halli-kân. Vefeyât, 111, 135; Münzirî. et-Tekmite, 111, 102-103; Zehebî. el-cİber, İN, 181-182; a.mlf.. A'lâmû'n-nübelâ', XXII, 187-190; a.mlf., Târİ-hu'l-tslâm: sene 611-620, s. 451-454; Safedi, e/-Vâ/î, XVIII, 235;Kütübî. Feoâta'1-Vefeyât.l, 261;Sübkî, 7ai)afcât,VIII, 177-178;İsnevî, Taba-k&tü'ş-Şafi'iyye, II, 219-220; İbn Kesîr. el-Bidâ-ye, XIII, 101; Yâfiî. Mir'âtü't-cenân, IV, 47; İbn Kâdî Şühbe. Tabakâtü'ş-Şâfi'iyye, 11, 54-55; İbn Tağrîberdî. en-Nücûmü'z-zâhire,V], 256; Nuay-mî, ed-Dâris/î (ân5(7-medâris(nşr. Ca'ferel-Ha-senî), Kahire 1988, I, 82-86; Abdülcelîl Hasan Abdülmehdî, et-Medâris fi Beyü'l-Makdİs, Am­man 1981, I, 205-209; N. ElissĞeff. "ibn cAsâ-kir". E/2 (İng.],]!!, 714.