İbn abdüsselâM el-hewâRÎ

İBN ARDÛN

Ebü'l-Abbâs Ahmed b. el-Hasen b. Yûsuf ez-Zecelî (Ö. 992/1584) Mâliki fakihi.

Tahminen 948 de (1541) Fas'ta Şefşâ-ven şehrinin 60 km. doğusundaki Edeldâl köyünde doğdu. Gumâre kabilesinin kol­larından Benî Zecel'e mensuptur. Vattâ-sîler ve özellikle Sa'dîler döneminde yetiş­tirdiği âlimlerle meşhur olan BenîArdûn ailesinin en tanınmış simalarındandır. Na­hiv, fıkıh, usûl-i fıkıh, kelâm, tefsir ve ma­tematiğe dair ilk bilgileri bölgenin ileri ge­len âlimlerinden olan babasından, amcası Ebû Hafs İbn Ardûn'dan ve Abdullah b. Muhammed el-Hebtî ile Ebü'r-Reb? Sü­leyman el-Melevî'den aldı. Daha sonra tahsil için Fas'a gitti. Burada aralarında Rıdvan b. Abdullah el-Cenevî. Kassâr el-Kaysî diye meşhur Muhammed b. Kasım, Ebû Zekeriyyâ Yahya b. Muhammed es-Serrâc ve Ahmed b. Ali el-Mencûr'un da yer aldığı âlimlerden fıkıh, Arap dili, ta­savvuf, tefsir, hadis, kelâm, usul, mate­matik, mantık, astronomi ve tıp tahsil etti. Ardından memleketine dönerek öğ­retim ve fetva ile meşgul oldu. Yetiştir­diği öğrenciler arasında oğlu Ebû Abdul­lah Muhammed, Ebû Salim İbrahim el-Cellâlî ve Mûsâ b. Ali el-Vezzânî sayıla­bilir. Yaklaşık on yıl süreyle Şefşâven'de kadılık ve başkadılık görevlerinde bulu­nan îbn Ardûn i 0 Receb 992 (18 Temmuz 1584) tarihinde vefat etti. Bazı kaynak­larda Fas'ta öldüğü kaydediliyorsa da memleketinde vefat ettiğine dair bilgiler gerçeğe daha yakın olmalıdır.³⁹⁶

Mezhep taassubuna ve bid'atlara karşı olan İbn Ardûn döneminin ileri gelen âlim-leriyle fikrî tartışmalar yapmış ve zaman zaman mensubu olduğu Mâlikî mezhebi imamlarının görüşlerine aykırı fetvalar vermiştir.³⁹⁷ Onun dikkat çeken fetvaların­dan biri evde, bağ ve tarlada kocası ile birlikte çalışan kadınların elde edilen ser­vete ortak olacaklarına dairdir.³⁹⁸ İbn Ardûn'un önemli hizmetlerinden biri de Şefşâven ve civarındaki vakıfları tesbit ettirip res­mî defterlere kaydettirmesidir; Kuzey Af­rika'da bu uygulamayı onun başlattığı söy­lenmektedir.³⁹⁹ Sa'dîSultanı Ahmed el-Mansûr İbn Ardûn'a saygı gösterir, birçok konu­da görüşüne başvururdu.

Eserleri.

1. el-LâHk îi-muallimi'l-ve-şâik. Daha çok yargılama hukukuyla il­gili olup noterlik kurumuna dair hükümleri ihtiva etmektedir. On bö­lümden meydana gelen eserde noterli­ğin hükmü ve değeri, noterde aranacak vasıflar üzerinde durulmakta ve belli baş­lı akid türlerine yer verilmektedir. ⁴⁰⁰

2. Mu/cmVl-muhtâc fîâdâbi'I-ezvâc. Münyetü'l-muhtâc fî âdâbi'l-ezvâc adıyla da anı­lan ⁴⁰¹ ve üç bölüm­den oluşan eserde evliliğin Önemi, eş­lerde bulunması gereken nitelikler, dü­ğün töreni, evlilik hayatı ve çocuk eğiti­miyle ilgili bilgiler yer almaktadır. Bazı nüshaları günümüze ulaşan eser ⁴⁰² müellifi tarafından Muhtaşarü'l-Mukn? ⁴⁰³ adıyla ihtisar edilmiştir (Fas 1319).

3. Hadâ iku'l-envâr ve cilâ'ü'l-kulûb ve'1-ebşâr fi'ş-şalâti ve's-selâm 'ale'n-nebiyyi ve Sekiz bölümden meydana gelmektedir.⁴⁰⁴

4. Risâletü't-teveddüd ve't-tehâbüb. Bir mukaddime, iki bö­lüm ve bir hatimeden meydana gelmek­te olup (Dârülbeyzâ 1408/1987) birinci bö­lüm "ülfet ve kardeşliğin fazileti, fayda­ları ve şartları", ikinci bölüm "sohbet hu­kuku" başlığını taşımaktadır.

İbn Ardûn'un günümüze ulaşan diğer eserleri de şunlardır: Şerhu esmâ illâ-hi'J-hüsnâ ⁴⁰⁵ Şerhu M.anzûmeti'1-Hd-de Manzume ü âdûbi'l-cimâc ⁴⁰⁶ Ecvi-be fi'1-fıkh ⁴⁰⁷ Kitûb fîmö lâ büdde Ji'l-Hbâ-deti min iHikâdih.⁴⁰⁸

Bibliyografya :

îbn Ardûn, Âdâbâ'ş-şohbe (nşr. Ömer b. Ab-düikerîm el-Cîdî), Dârülbeyzâ 1408/1987, neş-redenin girişi, s. 7-25; İbnül-Kâdî. Cezoetü'l-İktibâs, Rabat 1973, ], 160; Serkîs, Mu'cem, I, 180; Brockelmann, GAL Suppi, II, 693; Mahlûf.Şeceretü'n-nûr, s. 286;Ziriklî. el-A'lâm, I, 108;Kehhâle. Mutcemü'(-mü'e//ı/în, I, 199; Hacvî. el-Fikrü's-sâmîM, 271;Abdülkâdirel-Âfi-ye. çt-Hayâtü's-siyasiyye,Muhammediye 1402/ 1982, s. 222-223, 335-338; Abdülazîz Binabdul-lah, Ma'temetü'i-fıkhi'L-MâUkİ Beyrut 1403/1983, s. 89; Ömer b. Abdülkerîm el-Cîdî, İbn 'Arcfün el-Kebîn hayâtühû ue âsârûh, Dârülbeyzâ 1407/ 1987, tür.yer.

İBN ARRÂK, EBÜ'L-HASAN

Ebü'l-Hasen Nûruddîn (Sa'düddîn) Alî b. Muhammed b. Alî el-Kinânî ed-Dımaşki (ö. 963/1556) Tenzîhü'ş-şerfa adlı eseriyle tanınan muhaddis, fakih ve kıraat âlîmi.

7 Zilhicce 907'de (13 Haziran 1502) Bey­rut'ta doğdu. Büyük dedesine nisbetle İbn Arrâkdiye tanındı. Bu künyenin İbn Irak şeklinde söylenişi doğru değildir. Çerkez emirlerinin soyundan gelen babasının Şâ-zeliyye tarikatının Arrâkıyye kolunun pîri olması ve İbn Arrâk diye tanınması da bu­nu göstermektedir. İbn Arrâk Dımaşk'ta büyüdü. Kur'an'ı ezberledikten sonra çe­şitli ilimlere dair pek çok kitap okudu ve bunların da bir kısmını ezberledi. Kıraat ilimlerini babasının talebeleri olan Ahmed b. Abdülvehhâb ve Mahmûd b. Humeydân el-Medenî'den Öğrendi. Şemseddin b. Muhammed b. Zeyneddin el-Kattân'-dan aşere okudu. 924'te (1518) babasıy­la birlikte hac vazifesini yerine getirdikten sonra Medine'ye yerleşti: Mescid-i Nebe-vî'nin imam ve hatipliğiyle görevlendiril­di ve bu görevini ölümüne kadar sürdür­dü. Çeşitli ülkelere seyahatler yaptı. Ana­dolu'ya gittiği sırada Dımaşk'a ve Ha-lep'e de uğradı. Dönüşünde bir müddet Dımaşkta kaldı ve bu arada Kudüs'ü zi­yaret etti (947/1540). Ardından Mısır'a gitti. Anadolu'da bulunduğu esnada işit­me duyusunu kaybetti. Bazıları onun mü­zik dinlemeye son derece düşkün olduğu­nu, babası müzik dinlemesini yasakladı­ğı halde buna aldırmadığı için Allah tarafından bu şekilde cezalandırıldığını ileri sürmüşlerdir.

İbn Arrâk hadis, fıkıh ve kıraat İlimle­rinde söz sahibi bir âlim olduğu gibi fe-râiz, matematik, astronomi ve edebiyat­la da meşgul olmuş, ayrıca şiir yazmış ve güçlü bir şiir tenkitçisi olarak tanınmış­tır. Tasavvufta babasına intisap etmiş olup Muhyiddin İbnü'l-Arabî'ye hayranlık duyduğu, Dımaşk'ta bulunduğu sırada onun kabrini ziyaret ettiği bilinmektedir.

Son derece zeki, vazifesine düşkün, mütevazi bir insan olarak bilinen İbn Ar-râk'ın Dımaşk'ta kahve İçme âdetini yay­gınlaştırdığı, babasının ise kahve içmenin uygun olmadığı görüşünü savunduğu belirtilmektedir, Halep'e geldiği zaman Radıyyüddin İbnü'l-Hanbetî kendisinden kahve içmenin meşru olup olmadığı ko­nusunda fetva istemiş, o da ölçüyü kaçır­mamak şartıyla bunun meşru olduğunu bir şiirle bildirmiştir. İbn Arrâk Medine'­de vefat etti.

Eserleri.

1. Tenzîhü'ş-şerfati'l-mer-/ûca ^ani'l-ahbâri'ş-şenfati'l-mevzîfa. Müellif, Ebü'l-Ferec İbnü'l-Cevzî'nin eJ-Mevzû'ât'ı ile Süyûtı'nin el-Le'âli'l-maş-nûVsını ihtisar edip onlarda bulunma­yan birçok mevzu hadisi de ilâve etmek suretiyle meydana getirdiği bu eserini Kanunî Sultan Süleyman'a takdim etmiş­tir. Kitapta uydurma hadisler konularına göre sıralanmış, baş tarafa da hadis uy­duran râvilerin isimleri alfabetik olarak kaydedilmiştir. Eser, Abdülvehhâb Abdül-latîf ve Abdullah Muhammed es-Sıddîk'in tahkikiyle iki cilt halinde basılmıştır (Kahire 1375, 1383).

2. et-Tez ireîü'ş-şuğrâ. Edebî ve tarihî birtakım bilgiler ihtiva eden eserin bir nüshası Köprülü Kütüpha-nesi'nde bulunmaktadır. ⁴⁰⁹

3. eş-Şırâtü'1-müstakîm ilâ mecânî bismülâhirrahmânirrahîm. Eser Aydınlı Muhammed b. Bilâl tarafından Rüstem Paşa adına Türkçe'ye çevrilmiştir. ⁴¹⁰

4. Neşrü'l-letâJif fî kutri't-T&if. Üç bölümden meydana gelen eserde Tâif'in önemi, Hz. Peygam­berin Taife gidişi, Vec vadisi ve orada ya­şayan Abdullah b. Abbas ile Muhammed b. Hanefıyye'nin fazileti ve Tâif in önemli yerleri hakkında bilgi verilmektedir. Ese­ri Osman Mahmûd es-Sînî yayımlamıştır. ⁴¹¹

5. Şerhu Şahı-hi Müslim. Kastallânî'nin Şahîh-i Buhâ-rî şerhine benzeyen bir çalışma olduğu belirtilmektedir.

6. Şerhu'l-Ubâb. Ah­med b. Nasır el-Bâûnî tarafından yazılan Şafiî fıkhına dair eJ-'Ubdb adlı eserin ⁴¹² şerhi olup tamamlanmamıştır. İbn Arrâk'ın Tehzîbü'l-akvâl ve'1-cfmâl ve Muhtaşaru Rihleti İbn Rüşeyd adlı iki eserinin daha bulunduğu kaydedilmek­tedir.

Bibliyografya :

İbn Arrâk, Tenzîhü'ş-şerVa, Abdülvehhâb Abdüllatîf in girişi, s. s-k; Abdülkâdir el-Ay-derûsî, en-Nûrû's-sâftr, s. 174-179; Gazzî, el-Kevâkibû's-sâ'ire, II, 197-199; İbnü'l-İmâd, Şe-zerât, VIII, 337-338; Keşfü'z-zunûn, I, 494, 514; II, 1077, UH-.Hediyyetû't-'ârifînA, 746; /zâ-hu'J-mefcfiün, II, 648; Brockelmann, GAL, II, 513; SuppL, II, 12, 534; ZirikJÎ. ei-A'lâm, V, 12, 165; Kehhâle, Mu'cemü't-mü'eüiftn, VII, 218; Kettânî, er-Risaletü 7-müstefra/e, s. 113; Cezzâr, MedâMüV-mü'e/fİ/ın, II, 988-989; M. Habîb el-Hîle, et-Tânfy ve'l-mü*errihün bi-Mekke, Lon-donl994, s. 213-216. m