İbn hübeyre, ebû HÂLİD 6 Bibliyografya : 7

İBN MAHLED el-ATTÂR

Ebû Abdillâh Muhammed b. Mahled b. Hafs ed-Dûrî (ö. 331/943) Hadis âlimi.

Ramazan 233'te (Nisan 848) muhteme­len Bağdat'ın doğusundaki Dûr mahalle­sinde doğdu. Tabakâtü'l-Hanâbile'de ¹⁰²⁰ bu tarihin 283 (896) olarak göste­rilmesi bir baskı hatası olmalıdır. İbn Ke-sîr künyesini Ebû Ömer, dedesinin adını Ca'fer olarak zikretmiştir. Attâr ¹⁰²¹ lakabıyla anılmasının sebebine dair bilgi yoktur. Hadis hocaları arasında Müslim, Hanbel b. İshak. Ya'küb b. İbra­him ed-Devraki, Zübeyr b. Bekkâr ve Za"-ferânî gibi âlimler bulunmakta: İbnü'l-Ciâbî, Âcurrî, İbn Şahin, Dârekutnî, İbn Batta, İbn Cümey' el-Gassânî, Ebû Ca'fer İbn Ebû Şeybe, İbn Ebû Hayseme, İbn Hâ-leveyh ve Ebü'l-Hasan İbnü'l-Furât ken­disinden rivayette bulunanlar içinde yer almaktadır. Geniş ilmî birikimi ve rivaye­tinin çokluğu ile tanınan, Dârekutnî'nin "sika me'mun". İbn Hacer el-Askalânî'nin "sika sika. sika meşhur" lafızlarıyla nite­lendirdiği İbn Mahled 6 Cemâziyelâhir 331'de (15Şubat943) Bağdat'ta vefat et­ti. el-Bidâye'üe onun yetmiş yedi yıl ya­şadığının kaydedilmesi bir istinsah veya baskı hatası olmalıdır.

Eserleri.

1. Ahbârü'ş-şıbyân. Çocukla­rın yetiştirilmesi ve eğitimi, anne baba­nın çocuklara karşı sorumluluklarıyla il- gili hadis ve rivayetlerin bir araya getiril­diği eser Abdullah Kennûn tarafından yayımlanmıştır. ¹⁰²²

2. Ehâdîşühû mimmâ inteköhü'l-Habbâl 'aleyh . ¹⁰²³

3. el-Emâlî. Bir nüshası Dârü'l-kütübi'z-Zâhiriyye'dedir.¹⁰²⁴ Müellifin bir hadis meclisinde imlâ ettiği rivayetleri de aynı kütüphane­de yer almaktadır.¹⁰²⁵

4. Fevâ'id mcfa feva'idi'n-Neccâd ve Kaşîdeti îbn Ebî Dâvûd fi's-sünne. ¹⁰²⁶

5. el-Cüz3 tîhi min hadîsi Ebî cAbdiIlâh Muhammed b. Mahled b. Haiş el-cAttâr ed-Dûrî con şüyûhih. Farklı konularda seksen yedi hadisten meydana gelen, Süleymaniye ¹⁰²⁷ ve Köprülü ¹⁰²⁸ kütüphaneleriyle Dârü'l-kütübi'z-Zâhiriyye'de ¹⁰²⁹ nüshaları bulunan bu cüz üzerinde İhsan Özkes yüksek lisans tezi hazırlamıştır. ¹⁰³⁰

6. Mâ ravûhü'l-ekâbir 'ani'1-İmâm Mâiik. ¹⁰³¹

7. Hadîşü İbni's-Semmân ve Ca'fer b. Muhammed b. Naşr (Nuşayr) el-Huldî.¹⁰³² Kaynaklarda İbn Mahled'in ayrıca Ecza1 fi'1-hadîş, Müsned fi'l-hadış ¹⁰³³ Kitöbü'1-Âdâb ve Kitâbü's-Sünen fi'î-fıkh adlı eserlerinin bulunduğu zik­redilmiştir.

Bibliyografya :

İbn Mahledel-Attâr, Âfıi)ârü'ş-şıgâr(nşr. Ab­dullah Kennûn, el-Aka.demiyye, III, Rabat 1986 içinde), s. 113-146;İbnü'n-Nedîm, el-Fihrist (Te-ceddüd), s. 233; Dârekutnî, es-Sünen, Beyrut 1966, I, 181; Hatîb. Târîhu Bağdâd, III, 310-311; İbn Ebû Yala, Tabakâtü'l-Hanâbile, II, 73-74; SerrTânî. el-Ensâb, V, 142-143, 356-358; Vlll, 474; İbnCTI-Cevzî. et-Munlazam, VI, 334; İbnü'l-Müstevfî. Târihu £Vt>ı7(nşr. Sâmîes-Sak-kar), Bağdad 1980,1, 130;Zehebî. A'lâmü'n-nü-bela', XV, 256-257; a.mlf., Tezkiretül-huffâz, III, 828;İbn Kesîr, el-Bidâye,Xl, 207;Yâfiî, Mir'â-tü'l-cenân, Beyrut 1970, II, 310; İbn Hacer. Li-sânü'l-Mîzân.V, 374;Süyûtî, Tabakâtü'l-huffâz (Ömer], s. 344-345; Keşfü'z-zunün, I, 27; Ib-nü'l-İmâd. Şezerât, II, 331; Hediyyetü'l-'ârifm, VI, 36; Kehhâle. Mü'cemü'l-mü'eitirın, XII, 9-10;a.mlf.. el-Müstedrek, Beyrut 1406/1985, s. 746; Sezgin. GAS, I, 181; Kettânî, er-Risâtetü 7-müstetrafe.s. 90;Elbânî, Mahtûtât,s. 109; Ra­mazan Şeşen v.dğr. Fihrisü Mahtûtâti mekte-beti Köprülü, İstanbul 1406/1987, II, 242; İh­san Özkes, Muhammed b. Mahled oe Hadis Cü-2ü (yüksek lisans tezi, 1990. MÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü); Ali Reffl, "İbn Mahled", DMBİ, IV, 592.

İBN MAÎN ¹⁰³⁴

İBN MÂKÛLÂ

Ebû Nasr Alî b. Hibetillâh b. Alî el-İclî (ö. 475/1082'den sonra) Muhaddis ve biyografi yazarı.

Aslen Cerbâzkânîli olup 5 Şaban 421'-de (8 Ağustos 1030) Bağdat yakınlarında­ki Ukberâ"da dünyaya geldi. Doğum tarihi 402 420, 422 ve 429 (1038) ola­rak da zikredilmiştir. Cerbâzkânî ve Bağ­dadî nisbeleriyle de anılır. Mâkûlâ vezir­ler, kadılar yetiştiren Bağdatlı seçkin bir ailenin ismidir. Babası Büveyhîler'den Celâlüddevle'nin vezirliğini yapmış, daha sonra hapsedilmiş ve hapiste ölmüştür. Amcası Hasan b. Ali İle babasının yeğeni Ebû Saîd İbn Mâkûlâ da aynı görevi yap­mış, diğer bir amcası Ebû Abdullah Hüse­yin b. Ali Bağdat'ta Şafiî kâdılkudâtı ol­muştur. Kendisinin "Sa'dülmelik" ve "Emîr" lakaplanyla anılmasının sebebi. Halife Muktedî-Biemrillâh tarafından muhtemelen Horasan ve Semerkant'a el­çi olarak gönderilirken bu unvanlarla tal­tif edilmesidir.

On yaşından itibaren tanınmış hocalar­dan özel eğitim gören İbn Mâkûlâ yirmi yaşına kadar Kur'an, Arapça, edebiyat, hesap ve hadis dersleri aldı.¹⁰³⁵ Daha sonra tahsilini ilerletmek için Horasan. Mâverâünnehir. e!-Cezîre. Dımaşkve Mısır'a gitti. Akran­ları arasında hadis bilgisiyle tanındı. Ha­dis râvilerini ve nahiv ilmini iyi bilmesiyle, ayrıca yazdığı şiirlerle şöhret kazandı. 462'de (1070) Bağdat'a döndü. İbn Mâkû-lâ'nın hocaları arasında Hatîb ei-Bağdâdî. Büşrâ b. Mesîs el-Fâtinî er-Rûmî, Ahmed b. Muhammed el-Atîki ve Kâdî Ebü't-Tay-yib et-Taberî gibi isimler bulunmakta, şey­hi Hatîb el-Bağdâdî, fakih Nasr b. İbrahim ei-Makdisî. Şücâ b. Fâris ez-Zühlîve Muhammed b. Tarhân et-Türkî ondan fayda­lananlar arasında yer almaktadır. Devrin Abbasî halifesi Muktedî Biemrillâh onu, Semerkant ve Buhara Meliki Tamgan Han'a kendisine biat etmesini sağlamak üzere elçi gönderdi. Bu görevle Horasan'a birkaç defa gittiği kaydedilmektedir.

İbn Mâkûlâ, doğuya yaptığı son seya­hatte Cürcân'da veya Ahvaz'da yahut Kirman'da yanındaki Türk asıllı köleleri ta­rafından öldürülmüş ve malları gasbedilmiştir. Ölüm tarihi ve yeri hakkında çe­şitli rivayetler bulunmaktadır. Güvenilir kabul edilen rivayete göre 47S (1082) yılı başlarında Bağdat'tan ayrılmış ve daha sonra öldürülmüştür. Ölüm tarihi çeşitli kaynaklarda 479 (1086), 486 ve 487 ola­rak da zikredilmiştir.

İbn Mâkûlâ hadis hafızı ve rical âlimi, rivayetlerine güvenilir bir kişi, gramer bil­gisi kuvvetli bir şairdi. Hatîb el-Bağdâdf-den sonra "ikinci Hatîb" diye meşhur ol­du. Hafız Ebû Nasr el-Humeydî, Hatîb el-Bağdâdî'ye bir şey sorduğu zaman titiz­liği sebebiyle kitaba bakarak cevap verdi­ğini, İbn Mâkûlâ'ya bir şey sorduğunda ise onun kitaptan okur gibi ezberinden açık­lamalar yaptığını söylemektedir. Hatîb el-Bağdâdî. el-Mü'tenif ü tekmileti'1-Muh-telii ve'1-mü'telit adlı eserini tenkit et­mek üzere İbn Mâkûlâ'nın bir kitap yazdı­ğını öğrenince ona bunun doğru olup ol­madığını sormuş, İbn Mâkûlâ da muhte­melen hocasını üzmemek için böyle bir çalışma yapmadığını söylemiş, Tehzîbü müstemirri'l-evhâm adlı bu çalışmasını hocasının vefatından sonra ortaya çıkarmıştır.

Eserleri.

1. el-İkmâl Siref'î'l-irtiyûb 'ani'l-mü'telif ve'1-muhtelif mine'1-es-mö' ve'1-künâ ve'1-ensâb. Güvenilir kaynaklardan sayılan eser Abdurrahman b. Yahya el-Muallimî el-Yemânî ¹⁰³⁶ ve Nâyif Abbas ¹⁰³⁷ tarafından yayımlan­mıştır.

2. Tehzîbü müstemini'l-evhâm alâzevi'l-ma''rileve üli'l-eihâm.¹⁰³⁸ el-İkmâl'm ve Ha-tîb el-Bağdâdî'nin aynı konudaki eserinin müphem yönlerinin açıklanması ve eksik taraflarının tamamlanması amacıyla kale­me alınan eseri Seyyid Kisrevî Hasan neş-retmiştir (Beyrut 1410/1990). Tekmiletü'l-İkmâl adıyla zikredilen eser de ¹⁰³⁹ muhtemelen bu kitaptır. İbn Mâkû-lâ'nın ayrıca Müfâharatü'I-kalem ve's-seyf ve'd-dînâr ¹⁰⁴⁰Kîtûbü'l-Vüzerâ ¹⁰⁴¹ ve Kitâb tî Kilmi'l-hadîs ¹⁰⁴² adlı eserleri bu­lunduğu belirtilmektedir.

Bibliyografya :

İbn Mâkûlâ, el-lkmâl (nşr Abdurrahman b. Yahya el-Muallimîi. Haydarâbâd 1381/1962, !, 549, ayrıca bk. neşredenin girişi, 1, 18-48; a.mlf., Tehzîbü müstemirri'l-euhâm 'a/â zevi'l-ma'rifeve üii'l-efhâm{nşr. Seyyid Kisrevî Hasan), Beyrut 1410/1990, neşredenin girişi, s. 25-35; İbn Asâkir. Târihu Dımaşk (Amrî). XLNI, 263-265;Yâkût, Mu'cemü'i-üdebâ', XV, 102-111; İbnü'1-Esîr, el-Kâmil, X, 128, 227; İbnü'n-Nec-câr. el-Müstefâd{r\şL M. Mevlûd Halef], Beyrut 1986, s. 354-357; İbnü'l-Cevzî. el-Mtıntazam, IX, 79; İbn Halükân, Vefeyât, 111, 305-306; İbn Ab-dülhâdî. 'Ulemâ*ü'l-hadîş, III, 393-397; Zehebî, Tezkiretü'l-huffâz, IV, 1201-1207; a.mlf.. A7â-mü'n-nübelâ', XVIII, 569-578; a.mlf.. Düuetü'i-/s/âm, Beyrut 1405/1985, s. 250; a.mlf.. el-cİber, II, 355; Safedî. et-Vâft, XXII, 280-282; Kütübî, Feoâtü'1-Vefeyât.m, îl0-112; İbn Kesir, el-Bidâ-ye, XII, 123-124, 145-146; İbn Tağrîberdî, en-Nücûmü'z-zâhire, V, 115-116; Keşfü'z-zunûn, II, 1637, 1758; Ibnü'l-İmâd. Şezerât, III, 381; Hediyyetü'l-'ârifîn, 1, 693; Brockelmann. GAL, I, 435; Suppl., i. 602; GAL (Ar.), VI, 176-178; Kehhâle, Mu'cemü'l-mü'ellifin, VII, 257; Ket-tânî. er-Risâletü't-müstetrafe, s. 116, 211-212; Ziriklî. eM'ÜmtFethullah). II, 201, 246; V, 30; Manuela Marin, "Biografias de Andalusies en la obra de ibn Mâkülâ", Actas de las HJornadas de Cultura Arabe e islamica (1980), Madrid 1985, s. 353-364; Nuri Topaloğlu. Selçuklu Devri Muhaddisteri, Ankara 1988, s. 99; K. V. Zettersteen, "İbn Mâkûlâ", İA, V/2, s. 767; J. C. Vadet. "ibn Mâkülâ", £^(lng.). III, 860-861.