İBNÜ's-sayrafi, HÜseyin b. MÜbarek 6 ibnu's-sayrafi el-hatib 6

İBNÜ'T-TABERÎ ²⁹⁰

İBNU'T-TAHHAN

Ebü'l-Asbağ (Ebû Humeyd) Abdülazîz b. Aiîb. Muhammed el-Işbîlî es-Sümâtî (ö. 560/1165ten sonra) Kıraat âlimi.

498'de (1104) İşbîliye'de (Sevilla) dünya­ya geldi; doğum tarihinin 508 (1114) ol­duğu da ileri sürülmüştür. Ebû Muham­med, İbnü'l-Hâc künyeleri ve Endelüsî nis-besiyle de anılır. İlk öğrenimini İşbîliye'de yaptı. İşbîliye hatibi Ebü'l-Hasan Şüreyh b. Muhammed er-Ruaynî ve Ebü'l-Abbas İbn Ayşûn'dan kıraat tahsü etti. Bu ho­calarından ve Ebû Abdullah b. Abdürrez-zâk el-Kelbî, Ebû Bekir İbn Mesleme gibi şahsiyetlerden hadis dinledi. Kurtuba'da (Cordoba) Yahya b. Saâde, Meriye'de (Al-meria) Ebû Muhammed er-Ruşâtî ve Ebû Abdullah b. Ebû Ahade Aşere'den hadis alanında istifade etti ve rivayette bulun­du. Ebû Ca'fer İbn Nümeyl'den Tirmizî'-nin es-Süneninı dinledi; Ebû Mervân İbn Meserre'den Nesâî'nin es-Sünen'ıni riva­yet etti. Kendisinden İbnü'l-Harrât Abdülhak b. Abdurrahman e!-îşbî!î ve Ali b. Yûnus rivayette bulundular.

İbnü't-Tahhân. memleketinde bir müd­det kıraat okuttuktan sonra 554 (1159) yılında Fas'a gitti. Ardından Mekke'ye geçti ve hac farizasını yerine getirdi. Bu­radan da Bağdat'a intikal etti; Ömer el-Kureşî kendisinden hadis dinledi. Vâsıfta kıraat okudu, aynı zamanda kendisi de kıraat okuttu. Vâsıt şeyhi Ebû Tâlib İbn Abdüssemî', Ebü'l-Hasan Muhammed b. Ebü'1-AIâ ve Ni'metullah b. Ahmed b. Ebü'I-Hindbâ kıraat hususunda kendisin­den faydalandılar. İbn Abdüssemî' onun Vâsit'a oğlu Ali ile birlikte geldiğini söyle­mektedir.²⁹¹ 560 (1165) yılı sonlarında Vâ­sıftan ayrılan İbnü't-Tahhân Dımaşk'a, oradan da hayatının sonuna kadar yaşa­yacağı Halep'e geçti. İbnü't-Tahhân'in ve­fatı için kesin bir tarih verilememiştir. İbnü'd-Dübeysî. Zehebî ve İbnü'l-Cezerî 560'tan (1165) sonra öldüğünü söylerken îzâhu'l-meknûn'da veHediyyetü'l^âri-/fn'de vefat tarihi 559 (1164) olarak kay­dedilmiştir. Ancak 560 (1165) yılı sonla­rında Vâsıftan ayrıldığı dikkate alındı­ğında 559'da öldüğü yolundaki bilginin doğru olmadığı anlaşılır.

Ebû Muhammed İbnü'l-Eşîrî (ö. 561/ 1 166), Mağrİb'de kıraatleri İbnü't-Tah-hân'dan daha iyi bilen hiç kimsenin bu­lunmadığını söylemiş, İbnü'd-Dübeysî ay­nı değerlendirmeyi çeşitli kimselerden duyduğunu zikretmiştir. İbnü'l-Ebbâr da onun kıraatte mahir bir üstat olduğunu söylemiş, İbnü'l-Cezerî büyük kıraat ima­mı, değerli bir araştırmacı ve sika bir kâri olduğunu belirtmiş, et-Temhîd adlı ese­rinin telifi sırasında ondan faydalandı­ğını ifade etmiştir. Makkarî ve Ziriklî, İb-nu't-Tahhân'ın güzel sayılan bazı şiirleri de bulunduğunu kaydetmişlerdir.

Eserleri.

1. Mehâricü'l-hurûi ve şıfâtühâ. Kısa bir mukaddime ile dört bö­lümden meydana gelen eser Muhammed Ya'küb Türkistânî'nin tahkikiyle neşredil­miştir.

2. Nizâmü'1-edâ' ü'l-vakf ve'l-ib-lidö. ²⁹²

3. Tahşîlü'l-hemzeleyni'l-vârideleyn fi Kitâbüîâhi le'âlâ min ke-limetin ev kelimeteyn. Bir nüshası Dub­lin'de ²⁹³ bu nüshadan alınmış mikrofilmi de Mekke'de Câmiatü Ümmi'l-kura'dadır. ²⁹⁴

4. Mürşidü'l-küri ilâ tahkiki mezâlimi'I-mekân. İb-nü'1-Cezerî'nin beğendiği eserin bir nüs­hası Dublin'de ²⁹⁵ bundan alınmış bir mikrofilmi de Mekke'de Câmiatü Ümmİ'l-kurâ'da ²⁹⁶ bulunmaktadır. Eser Hatim Salih ed-Damin tarafından neşredilmiştir. ²⁹⁷

5. Mukaddime. ²⁹⁸

6. el-înbâ11 iî tecvidi'1-Kur'ân. ²⁹⁹

7. Mukaddime fi't-tecvîd. ³⁰⁰

8. Risale fi'z-zâ'âü'I-vâkfa İî Kitâbillâhi te'âlâ. ³⁰¹

9. Risale fi zikri mâ beyne Külün ve beyne Verş mine'l-hulf. İbnü't-Tahhân'a aidiyeti şüpheli ol­duğu belirtilen eserin ³⁰² bir nüshası Darü'i-kütübi'l-Mısriy-ye'de kayıtlıdır. ³⁰³

10. Şİ'ûrü'l-ahyâri'l-ebrâr fi't-tesbîh ve'1-istiğfâr. İbnü'l-Ebbâr ta­rafından zikredilmiştir. Bazı kaynaklarda İbnü't-Tahhân'a nisbet edilen Kiiâbü'd-Dıâ adlı eserin Şfârü'î-ahyârile, Mu-Haddime fi mehârici'l-hurûfun da Mehâricü'l-hurûf ve şıfâtühâ ile aynı kitap olduğu anlaşılmaktadır.

Bibliyografya :

İbnü't-Tahhân. Mehârİcü'1-h.urûf ue ştfâtü-hâ (nşr. Muhammed Ya'küb Türkistan!}, Medine 1412/1991, neşredenin girişi, s. 33-82; İbnü'd-Dübeysî. ei-Muhtaşarü'i-tnuhLâcü iteylı, Bey­rut 1405/1985, s. 256; İbnü'l-Ebbâr. et-Tekmi-le, neşredenin girişi. Madrid 1887, II, 628; Zehe-bî, MaVı/e(ü7-tu;râ3(Alukulaç), III, 1051-1052, 1191;a.mlf.. Târthu'l-İstâm: sene561-570, s. 100-102, 408-409; Safedî. el-Vâfi, XVIII, 529-530; İbnü"l-Cezerî, Ğâtjetü'n-Nihâye, I, 395; Makkari. Nefhu't-Lîb, II, 634; kâhu'l-meknûn, II, 294-656; Hediyyetü'l-'ârittn, I, 579; Abbas b. İbrahim, el-İ'tâm, VIII, 408; el-Fıhrisü'ş'Şâ-mil: MahtûtÂtü't-tecuîd, Amman 1406/1986, 1,61-64

İBNÜ'T-TALLÂ

Ebû Abdillâh Muhammed b. Ferec el-Kuriubî et-Tallâî (ö. 497/1104) Mâliki fakihî ve nıuhaddis.

404 yılı Zilkade ayı sonunda (Haziran 1014) doğdu. Babası Ferec, Muhammed b. Yahya el-Bekrî et-Tallâ'in azatlısı olduğu için ona nisbetle anılmıştır. Tücîbî'nin kaydettiğine göre Sirâc b. Abdülmelik, Ferec'in efendisiyle birlikte Kurtuba'da (Cordoba) at gemleri­ni cilalamasından dolayı hemze ile İbnü't-Tallâ denmesi gerektiğini, ayn ile İbnü't-Tallâ' şeklinin yanlış olduğunu belirtirken İbn Hişâm en-Nah-vî, Ferec'in Kurtuba'da hurma ağaçlarını aşılaması sebebiyle ikinci şekli doğru ka­bul eder. Nitekim bütün klasik kaynaklar­da bu yazılış tercih edilmiştir. Bazıları ise kelimenin "yağlama" ve "cilalama" mâna­sı da bulunmasından hareketle ilkiyle eş anlamlı olduğunu söylerler.³⁰⁴

İbnü't-Tallâ' Yûnus b. Abdullah b. Mu-gis, Ebû Ömer İbnü'l-Kattân, Mekkî b. Ebû Tâlib, Ebû Abdullah İbn Âbid, İbn Cehver. Ebû Ali el-Haddâd, Hatim b. Mu­hammed ³⁰⁵ ve Muâviye b. Muhammed el-Ukaylî gibi âlimlerden fı­kıh ve hadis okudu. Mâliki fıkhı ve şürût (vesaik) üzerine ihtisası yanında bölge ule­mâsı ve bunların fetvaları konusunda ge­niş bilgi sahibiydi. Kurtuba Ulucamii'nde imamlık yaptı, İbnü'l-Kattâ'ın vefatından sonra şûra görevine getirildi. Murâbıt-iar'ın Kurtuba'yı ele geçirmesi üzerine on­lara karşı menfî tavrı sebebiyle fetva ver­mekten menedildi.

Bİd'atlara şiddetle karşı çıkması, ayrı­ca takvası ile de dikkat çeken İbnü't-Tallâ'a halk ve yöneticiler, Özellikle Mu'temid b. Abbâd büyük saygı duyardı. Âlî isnadı sebebiyle çeşitli yörelerden birçok âlim el-Muvalta, el-Müdewenetü'l-kübrâ ve Nesâî'nin es-Sünen'ini kendisinden dinleyip rivayet etmek için onun yanına gelirdi. Talebeleri ve icazet verdiği kişiler arasında Ebû Ca'fer el-Bitrûcî, Muham­med b. Abdülhâlik el-Hazrecî, Ebû Ali es-Sadefî, İbn Rüşd el-Ced, Ebü'r-Rebî' el-Kelâî, Ebû Bekir İbn Haydere, Ebû Mervân İbn Kuzmân, Ebü'l-Velîd Hişâm b. Ahmed, Ebû Abdullah İbn îsâ et-Temîmî, Muhammed b. Abdullah el-Kaysî gibi âlimler bulunmaktadır. İbnü't-Tallâ' 13 Receb 497 (11 Nisan 1104) tarihinde vefat etti.

Eserleri. Kaynaklarda yazdığı birkaç eserden söz edilmekle birlikte İbnü't-Tal-lâ'ın Resûlillâh adlı ese­ri günümüze ulaşmıştır. Ahkâmü'n-nebî veya Nevâzüü'l-ahkâmi'n-nebeviyye adlarıyla da anılan eserde Hz. Peygam-ber'in verdiği kazâî hükümler bir araya getirilmiştir. Müellif, türünün ilk ve en meşhur örneklerinden biri olan ³⁰⁶ kitabının sonunda telif sebebini zik­rederken Ebû Bekir İbn Ebû Şeybe'nin aynı adla yazdığı eserde ancak 100 kadar hadis topladığını, kendisinin ise konuy­la ilgili ulaşabileceği hadisleri derlemeyi amaçladığını belirtir. Eserin sonunda ay­rıca faydalandığı otuz dört kitap ve bun­ların rivayet zincirlerini kaydeder. Akzı-yetü Resûlillâh Kahire'de (I 346) basıl­dıktan sonra Abdülmu'tî Kal'acî Muhammed Ziyâürrahman e!-A"zamî Muhammed Abdüşşekûr,³⁰⁷ Kasım eş-Şemmâî er-Rifâî (Beyrut 1987) ve Mu­hammed NİzârTemîm ile Heysem Nizâr Temîm (Beyrut 1418/1997) tarafından neşredilmiştir. Abdülmün'im Halefullah da eseri yer yer kısaltarak Ahkâmü Resûlillâh adıyla yayımlamıştır (Kahire 14 13/1993)

İbnü't-Tallâ'ın kaynaklarda adı geçen Fehrese'si bugün mevcut olmamakla birlikte M. Isabel Fierro, Akzıyetü Resû-lillâh'ın sonundaki isnadlaria diğer bazı eserlerde anılan isnadlarını bir araya geti­rerek yayımlamıştır.³⁰⁸ Müellifin Kitâbü'ş-Şürût ³⁰⁹ ve İbn Ebû Zeyd el-Kayrevânî'ninMuhfa-şarü'i-Müdevvene'sindeki zevâidi tah-rîc ettiği Zevû'idü İbn Ebi Zeyd ³¹⁰ adlı eserleri de kaynaklarda zikredilmektedir.

Bibliyografya :

İbnü't-Tallâ'. Akzıyetü ResûliUâh{nşr. U.7J-yâurrahmân el-A'zamî), Beyrut 1402/1982, neş-redenin girişi, s. 52-69; a.e. (nşr. M. Nizâr Te-mîm-Heysem NizğrTemîmJ. Beyrut 1418/1997, neşredenlerin girişi, s. 3-7; ibn Hayr, Fehrese, s. 241, 246, 466, 495, 537; İbn Beşküvâl, eş-Şıta, il, 534-535; Dabbî, Buğyetü't-mültemis, Kahi-re!967,s. 123;Tücîbî, Bernâmeclnşr. Abdülha-fîzMansûr}, Libya 1981, s. 53, 55, 56, 58, 269; Zehebî, A'iâmü'n-nübe/â1, XIX, 199-202; İbn ErjûZer1, el-Entsü'i-mutrib, Rabat 1973, s. 169; Nübâhî. Târihu ku.dâü'1-Endelüs (nşr. Meryem Kasım Tavîi), Beyrut 1415/1995, s. 133, 151, 176; İbn Ferhûn, ed-Dîbâcü'i-müzheb, II, 242-243; İbn Kunfüz, Şerefti't-tâlibfî esne'l-metâlîb [Eifü sene mine'l-oefeyât içinde, nşr. Muham­med Haccî), Rabat 1396/1976, s. 59;Makrîzî, et-Mukaffe'l-kebîr [nşr. Muhammed el-Ya'lâvî), Beyrut 1411/1991, Vİ, 515; Abdülkebîr b. Mec-zûb el-Fâsî, Tezkiretü'l-muhsintn bi-uefeyati'l-a'yân ue hauâdîşi's-sinîn {Meusû'atü aciâmi'i-Mağrib içinde, nşr Muhammed Haccî), Beyrut 1417/1996, I, 332; Maiıiûf, Şeceretü'n-nûr.l, 123; M. Isabel Fierro. "La Fahrasa de IbnTal-lâe", Estudios Onomâslico-Biogrâficos deAl-Andaiusieö. M ar fa Luisa Âvila}, Granzda 1989, [|, 277-297; Abdülhay el-Kettânî, ct-Terâttbü't-idârlyye[Ö7.e\). II, 12-14; Muhammed İzzet et-fahtâvî. "cl-İmâm İbnü't-Tallâ'el-Kurtubi", ME, LII1/2 (1981}. s. 319-328.