Işçiyə “iqtisadi insan” kimi yanaşılması fikrinin müəllifi kimdir?

72. Fərdi müəssisələrin çatışmazlığına aiddir:

A) Biznes miqyasının kapital çərçivəsində mövcudluğu Müştərilərin tələbatına dərhal reaksiya verə bilmək

B) Motivasiya kimi keyfiyyət

C) Qərarları ani qəbul etmək imkanı

D) Biznes miqyasının kapital çərçivəsində mövcudluğu

E) Müştərilərin zövqlərinə reaksiya vermək imkanı

73. Tikinti təşkilatlarının maliyyə imkanlarının onun öz borc öhdəliklərini vaxtlı – vaxtında ödəyə bilməsi.

A) Tədiyyəqabiliyyətlilik

B) Kreditqabiliyyətlilik

C) İşguzar fəallıq

D) Balansın pula çevrilməsi qabiliyyəti

E) Likvidlik

74. Əmək ehtiyyatlarına kimlər daxildir?

A) işləmək qabiliyyəti olan əhali

B) ölkənin bütün əhalisi

C) işləyən əhali

D) işsizlər

E) əmək qabiliyyətli yaşda olan əhali

75. İstifadə xarakterinə görə informasoyanın növləri:

1- fərdiləşdirilmiş

2- inteqrasiya olunmuş

3- şəxsi

4- işarəli

5- lokal

A) 1, 3, 5

B) 1, 4, 5

C) 1, 2, 3

D) 1, 3, 4

E) 2, 3, 5

76. İdarəetmənin əsl mahiyyətini özündə əks etdirən yanaşma hansıdır?

A) İdarəetmə- öz tamlığını, struktur vahidliyini saxlayan müxtəlif təbiətli sistemlərin xüsusiyyətidir və bunun köməyilə qarşıya qoyulan məqsədə nail olunur

B) İdarəetmə- hər biri tamın xarakteristikasına öz töhfəsini verən və bir-birilə qarşılıqlı asılılıqla olan müəyyən tamlıqdan ibarətdir

C) İdarəetmə- obyekt və subyektdən ibarətdir

D) İdarəetmə- dedikdə idarə edən və idarə olunan başa düşülür

E) İdarəetmə- ümumi məqsədə və ya məqsədlərə nail olmaq üçün fəaliyyətləri şüurlu surətdə əlaqələndirilən insanlar qrupunun fəaliyyət kimi başa düşülür

77. İdarəetmə funksiyalarına görə informasiyanın növlərinə aiddir:

1- proqnoz

2- müəssisə

3- normativ hüquqi

4- təşkilati

5- nəzarət-uçot

A) 2, 4, 5

B) 1, 4, 5

C) 1, 2, 3

D) 1, 3, 4

E) 2, 3, 5

78. Biznesin müxtəlif sahələrində menecerin idarəetmə məharətini məhdudlaşdırır?

A) Standart idarəetmə qərarlarını qəbul etmək

B) Lider olmaq

C) Sahibkar olmaq

D) Özünə bərabər olan insanlarla münasibətlər sistemini qurmaq və onu gözləmək qabiliyyəti

E) Özünü təhlilə həsr etmək

79. Maliyyə menecerinin funksiyalarına aid deyildir:

A) İstehsalın təşkilati texniki səviyyəsinin proqnozlaşdırılması

B) Debütor borclarının vəziyyətinin təhlili

C) Maliyyə təsərrüfat fəaliyyətinin təhlili

D) Dövriyyə kapitalının idarə edilməsi

E) Maliyyələşdirmə mənbələrinin quruluşunun öyrənilməsi

80. Maliyyə menecerinin fəaliyyətinə birbaşa təsir göstərir.

1- - Kreditə görə faiz

2- - Vergi qanunvericiliyi

3- - Əhalinin iqtisadi imkanları

4- - Maliyyə bazarı

5- - Nizamnamə fondu

A) 1, 2, 4

B) 1, 3, 4

C) 1, 3, 5

D) 1, 4, 5

E) 2, 4, 5

81. Fərdi müəssisələrin çatışmazlıqlarına aiddir:

1- biznes miqyasının kapital çərçivəsində mövcudluğu

2- motivasiya kimi keyfiyyət

3- qərarları ani olaraq qəbul etmək imkanı

4- irimiqyaslı istehsala nail olmağın perspektivsiz olması

5- rəqabət qabiliyyətin zəif olması

A) 1,4,5

B) 2,4,5

C) 3. 4,5

D) 1,3,5

E) 2,3,5

82. Menecmentin və onun ayrı - ayrı sahələrindəki yaradıcılığın idarə olunması

A) Strateji menecment

B) İnnovasiya menecmenti

C) Kreativ menecment

D) Maliyyə menecmenti

E) İstehsal menecmenti

83. Teylora əsasən fiziki əməyin təşkili prosesi hansı elementlərdən ibarətdir?

A) Məqsəd, vasitələrin seçilməsi, nəzarət

B) Təşkiletmə, koordinasiya, nəzarət

C) Motivasiya, liderlik, nəzarət

D) Məqsəd, koordinasiya, motivasiya

E) Məqsəd, vasitələrin seçilməsi, liderlik

84. Menecerin bütün variantlara həddindən artıq tənqidi yanaşmaqla qəbul etdiyi qərarlar:

A) Riskli qərarlar

B) Süst qərarlar

C) Impulsiv qərarlar

D) Müvazinətli qərarlar

E) Ehtiyatlı qərarlar

85. Teylorun konsepsiyasına əsasən menecmentin iki əsas vəzifəsi hansılardır?

A) Sahibkarlığın daha güclü inkişafının təmini, hər işçinin maddi rifahının artırılması

B) Iqtisadiyyatın güclənməsi, sahibkarlığın daha güclü inkişafının təmini

C) Iqtisadiyyatın güclənməsi, müəssisənin genişlənməsi

D) Hər bir işçinin maddi rifahının artırılması, yoxsulluğun azaldılması

E) Sahibkarlığın daha güclü inkişafının təmini, həmkarlar komitəsinin yaradılması

86. İnşaat investisiya sferasında marketinq strategiyasının xarakterik elementləri

1- - Bazarın proqram əsasında inkişafı

2- - Marketinq konyukturasının tətbiqi

3- - Dövlət ictimai təşkilatları tərəfindən bəyənilən məhsulların istehsalı

4- - Fəaliyyətin diversifikasiyası

5- - Müasir optimallaşma metodunun tətbiqi

A) 1, 3, 4

B) 1, 2, 4

C) 1, 4, 5

D) 3, 4, 5

E) 2, 3, 4

87. Inzibati məktəbin fəaliyyətinin məqsədi nədən ibarət olmuşdur?

A) İdarəetmənin universal prinsiplərinin yaradılması

B) Insanların təşkilatda fəaliyyətinin öyrənilməsi

C) Inzibatçıların hazırlanması

D) Strateji idarəetmənin tətbiqi

E) Sistemli yanaşmanın öyrənilməsi

88. Fayola görə idarəetmənin tərkib hissəsi olan inzibatçılıq hansı funksiyalardan ibarətdir?

A) Qabaqgörmə, təşkiletmə, sərəncamvermə, koordinasiya, nəzarət

B) Planlaşdırma, təşkiletmə, motivasiya, nəzarət

C) Planlaşdırma, sərəncamvermə, motivasiya, nəzarət, koordinasiya

D) Planlaşdırma, təşkiletmə, koordinasiya, kommunikasiya, nəzarət

E) Planlaşdırma, sərəncamvermə, motivasiya, nəzarət

89. Menecmentin inzibati metodlarına aid deyildir.

A) Işçilərin maddi mükafatlandırma sistemi

B) Operativ rəhbərlik sistemi

C) Ölkənin qanunvericilik aktları sistemi

D) Firmanın metodiki sənədlər sistemi

E) Proqram sistemi

90. Porqnozlaşdırma obyekti haqqında yeni informasiyalar daxil olduqca proqnozlara düzəliş verilməsini tələb edən prinsip

A) fasiləsizlik

B) sistemlilik

C) komplekslilik

D) adekvatlıq

E) optimallıq

91. Proqnozlar arasında qarşılıqlı əlaqənin olmasına əsaslanan prinsip

A) optimallıq

B sistemlilik

C) fasiləsizlik

D) adekvatlıq

E) komplekslilik

92. Təşkilat insanlardan özlərini aşağıdakı kimi aparmağı tələb edir. Bunlardan hansı yolverilməzdir?

A) Təşkilatdan kənarda onun maraqlarını qorumayan insan

B) Müəyyən şəxsi və əxlaqi keyfiyyətlərə malik insan

C) Təşkilatın uğurla fəaliyyət göstərməsi və inkişafına kömək edən təşkilat üzvü

D) Həmkarlar ilə yaxşı münasibətlə kömək və qarşılıqlı təsirə malik olan kollektiv üzvü

E) Müəyyən biliklərə və ixtisasa malik olan hər hansı bir sahənin mütəxəssisi

93. Firmanın fəaliyyət göstərməsi üçün iqtisadi normativlərə aid deyildir:

A) Dövriyyə vəsaitlərinin dövriyyəsi

B) Konkret məhsullar üzrə rentabellik norması

C) İstehsalın idarə olunması səviyyəsi

D) İş yerinin təşkili

E) İnvestisiyaların öz-özünü ödəmə müddəti

94. İnzibati məktəbin fəaliyyətinin məqsədi nədən ibarət olmuşdur?

A) İdarəetmənin universal prinsiplərinin yaradılması

B) Insanların təşkilatda fəaliyyətinin öyrənilməsi

C) Inzibatçıların hazırlanması

D) Strateji idarəetmənin tətbiqi

E) Sistemli yanaşmanın öyrənilməsi

95. Sistemli yanaşmaya görə təşkilatın əsas və birinci əlaməti hansıdır?

A) Konkret məqsədin mövcudluğu

B) Mənfəətin yüksək olması

C) Yeni texnologiyaların tətbiqi

D) Idarəetmənin mərkəzləşməsi

E) Keyfiyyətə nəzarət mexanizminin mövcudluğu

96. İnformasiyanın məzmununa görə quruluşu.

A) məlumat, arayış, hüquqi, personal

B) federal, regional, sahə, müəssisə

C) plan, layihə, nəzarət, proqnoz, operativ

D) keçmiş, cari, proqnoz

E) ilkin, təkrar

97. Əmək ehtiyyatlarının idarə olunmasının texnologiyası

A) heyətin toplanması və seçiləmsi; peşəcə inkişafı və öyrədilməsi; işin icrasının qiymətləndirilməsi; heyətin mükafalandırılması

B) heyətin seçilməsi, işin qiymətləndirilməsi və mükafatlandırılması

C) peşəcə inkişaf, icranın qiymətləndirilməsi; mükafatlandırma

D) heyətin seçilməsi, öyrədilməsi, mükafatlandırılması

E) işin icrasının qiymətləndirilməsi, heyətin seçilməsi

98. İnsanların tələbatlarını necə təsnifləşdirmək olar?

A) ilkin və ikinci dərəcəli

B) əsas və köməkçi

C) tam və natamam

D) əsas və ikinci dərəcəli

E) mühüm və mühüm olmayan

99. İnsanların mükafatlandırlmasının əsas iki tipi hansıdır?

A) maddi və mənəvi

B) əsas və əlavə

C) əmək haqqı və mükafat

D) daxili və xarici

E) pul və natural

100. Ayrı-ayrı şəxslər və qruplardan ibarət iki və daha çox tərəf arasında razılığın olmaması necə adlanır?

A) böhran

B) narazılıq

C) ziddiyyət

D münaqişə

E) düşmənçilik

101. Tikinti təşkilatının məqsədedici alt sisteminin komponentlərinə aiddir:

1- - Tikinti quraşdırma işlərinin yerinə yetirilməsi və göstərilən xidmətin keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması

2- - Tikinti təşkilatının resurslarından səmərəli istifadə olunması

3- - İdarəetmə qərarlarının işlənməsi və reallaşdırılması

4- - Marketinq tədqiqatlarının aparılması

5- - Satış bazarlarının genişləndirilməsi

A) 1, 2, 5

B) 1, 3, 5

C) 1, 3, 4

D) 2, 4, 5

E) 1, 4, 5

102. Məqsədedici alt sistemin komponentlərinə aid deyildir:

A) Menecment sosiologiyası və psixologiyası

B) Satış bazarlarının genişləndirilməsi

C) Ətraf mühitin mühafizəsi

D) Kollektivin sosial inkişafı

E) İstehsalın təşkilati texniki səviyyəsinin yüksəldilməsi

103. Təminedici alt sistemin komponentlərinə aiddir:

1- - Metodiki təminat

2- - Nəzarətin həyata keçirilməsi

3- - Hüquqi bazanın yaradılması

4- - Planlaşdırma

5- - İnformasiya

A) 1, 2, 5

B) 1, 3, 5

C) 1, 3, 4

D) 2, 3, 4

E) 1, 2, 3

104. Funksional alt sisteminin komponentlərinə aid deyildir:

A) İşçi heyətinin idarə edilməsi

B) Marketinq tədqiqatlarının aparılması

C) Tikinti istehsalının təşkili

D) Nəzarətin həyata keçirilməsi

E) Planlaşdırma

105. Funksional alt sistemin komponentlərinə aiddir:

1- - Tikinti təşkilatının resurslarına qənaət olunması

2- - İnformasiya təminatı

3- - Marketinq tədqiqatlarının aparılması

4- - Motivasiya

5- - Tənzimləmə

A) 3, 4, 5

B) 2, 3, 4

C) 1, 2, 3

D) 1, 3, 4

E) 1, 4, 5

106. Funksional planlaşdırmanın məqsədi nədir?

A) əmək və material resurslarınından optimal istifadə olunması

B) bazar stiuasiyalarının təhlili

C) məhsulun yeniləşdirlməsi

D) müəssisənin imicinin formalaşdırılması

E) rentabellik səviyyəsinin yüksəlməsi

107. İdarəedici alt sistemin komponentlərinə aid deyildir:

A) İşçi heyətinin idarə edilməsi

B) Nəzarətin həyata keçirilməsi

C) Menecmentin sosiologiyası və psixologiyası

D) İdarəetmə qərarlarının təhlili və qəbul edilməsi

E) İdarəetmə qərarlarının qəbulunda proqnozlaşdrma

108. İstehsalın texniki səviyyəsi və keyfiyyət xüsusiyyətləri hansı resurslara aiddir?

A) operativ

B) maliyyə

C) əmək resursları

D) bazar

E) material

109. İstehsal menecmentində baxılır.

A) Sistemdə “prosesin” keyfiyyəti

B) Strateji marketinq üzrə işlərin keyfiyyəti

C) Strateji menecment üzrə işlərin keyfiyyəti

D) Rəqabətqabiliyyətlilik

E) İdarəetmə qərarının qəbul olunması

110. İstehsal menecmenti sisteminin giriş komponentlərinə aiddir:

1- - Layihə sənədləri

2- - Tikinti materialları və məmulatları

3- - Reklam

4- - Yeni informasiyalar

5- - Qanunverici aktlar

A) 1, 2, 5

B) 1, 3, 5

C) 1, 4, 5

D) 2, 4, 5

E) 2, 3, 5

111. Bir-birilə qarşılıqlı əlaqədə olan elementlərin məzmununu xarakterizə edən yanaşma.

A) Sistemli

B) Funksional

C) Normativ

D) Kompleks

E) İnzibati

112. İstehsal menecmenti sisteminin neçə alt sistemi vardır.

A) 4

B) 6

C) 7

D) 3

E) 5

113. Marketinq, planlaşdırma, uçot və nəzarət, motivasiya, tənzimləmə hansı alt sistemə daxildir?

A) funksional

B) təminedici

C) məqsədli

D) idarəedici

E) təşkilati

114. Ehtiyatlı axtarışların nəticəsini şərtləndirən qərar

A) süst

B) riskli

C) qeyri-iradi

D) etibarsız

E) əsaslandırılmayan

115. Bütün məsuliyyəti öz üzərindən götürür

A) liberal

B) avtoritar

C) kollektiv

D) demokrat

E) şəxsiyyət

116. Formal şəkildə ciddi intizam tərəfdarıdır

A liberal

B) demokrat

C) avtoritar

D) şəxsiyyət

E) kollektiv

117. Tikinti təşkilatının idarə olunmasının xarici mühitinin komponentlərinə aiddir:

1- - Makromühit

2- - Regionun infrastrukturası

3- - Nəqliyyat və rabitə

4- - Mənzil kommunal təsərrüfatı

5- - Tikinti təşkilatının mikromühiti

A) 1, 2, 5

B) 3, 4, 5

C) 1, 2, 3

D) 2, 4, 5

E) 3, 4, 5

118. İnfrastruktur sahələrinə aid deyildir:

A) mədəniyyət

B) bazar infrastrukturası

C) elm və təhsil

D) elmi - texniki

E) sənaye

119. Firmanın istehsal-satış fəaliyyətində əsas vəzifə və məqsədlərin seçilməsi və reallaşdırılması prosesi

A) marketinq strategiyası

B) strateji menecment

C) planlaşdırma

D) strateji marketinq

E) proqnozlaşdırma

120. Tikinti təşkilatının məqsədəuyğun kompleks fəaliyyəti

A) strateji marketinq

B) strateji menecment

C) marketinq strategiyası

D) iqtisadi proqnozlaşdırma

E) planlaşdırma

121. İnfrastruktur sahələrinə aiddir:

1- - beynəlxalq

2- - sənaye

3- məişət xidməti

4- - iqtisadi

5- - tikinti

A) 2, 3, 4

B) 1, 3, 5

C) 2, 3, 5

D) 3, 4, 5

E) 1, 4, 5

122. Aşağıdakılardan hansı insanın davranışına təsir edən xarici amillərə aid deyildir?

A) Verilən siqnalın intensivliyi

B) Verilən siqnalın ekstensivliyi

C) Siqnalların mütəhərrikliyi

D) Siqnalın ölçüsü

E) İnsanı əhatə edən mühitin vəziyyəti

123. Homerin dövründə yunanlar ideal rəhbər üçün aşağıdakı keyfiyyətlərdən hansını zəruri hesab edirdilər?

A) Nestorun müdrikliyi

B) Qomeyonun ədalətliyi

C) Hekterin cəsarətliyi

D) Odisseyin bicliyi

E) Axillesin enerjiliyi

124. Gündəlik fəaliyyətin uzunmüddətli məqsədlərə tabe etdirilməli

A) strateji marketinq

B) proqnozlaşdırma

C) strateji idarəetma

D) strateji planlaşdırma

E) marketinq strategiyası

125. Strategiyanın əsas məqsədi

A) xarici bazara çıxmaq

B) imic

C) rentabellik səviyyəsini yüksəltmək

D) resurslardan səmərəli istifadə etməsi

E) bazar payı göstəricisini artırmaq

126. İnşaat investisiya sferasının iştirakçılarına aiddir:

1- - Layihə təşkilatçıları

2- - Tikinti sənayesi müəssisələri

3- - Nəqliyyat təşkilatları

4- - Ticarət təşkilatları

5- - Təchizat təşkilatları

A) 1, 2, 3

B) 1, 3, 4

C) 3, 4, 5

D) 1, 4, 5

E) 2, 4, 5

127. Aşağıda qeyd edilənlərdən hansı yanaşma A. Fayolun idarəetmə prinsiplərində nəzərə alınmır?

A) Qeyri mərkəzləşdirmə

B) Səlahiyyət və məsuliyyət

C) İntizam

D) Təkbaşına rəhbərlik

E) Əməyin bölgüsü

128. İnşaat firmalarının təsərrüfat fəaliyyətinin strateji idarə olunmasına aiddir:

A) İstehsal menecmenti

B) Maliyyə menecmenti

C) Əmək resurslarının menecmenti

D) İnnovasiya menecmenti

E) Kreativ menecment

129. Təşkilatın ümumi strategiyası

A) məhsula yeni keyfiyyətlər əlavə etmək,bazar payı, gəlir

B) mövcud vəziyyətin təhlili, rentabellik, imic

C) dövriyyə vəsaitinin dövretmə sürətinin yaxşılaşdırılması

D) resurslardan səmərəli istifadə olunması

E) satış, istehsal, məhsulun emalı

130. Əmək və material resurslarından optimal istifadə olunması

A) təşkilatın ümumi strategiyası

B) iqtisadi planların strategiyası

C) funksional planlaşdırma

D) marketinq strategiyası

E) strateji idarəetmə

131. İnnovasiya nə deməkdir?

A) yeni növ məhsul istehsal etməkdir

B) məhsul istehsalını təzələməkdir

C) məhsul istehsal etməkdir

D) təzə avadanlıqlarla məhsul istehsal etməkdir

E) istehsal texnologiyasını təmin etməkdir

132. Tikintidə innovasiya menecmenti üzrə tədbirlərin işlənməsi və reallaşdırılması aşağıdakıları nəzərdə tutur:

1- - İnnovasiya menecmenti sisteminin mürəkkəbliyi

2- - İnnovasiya fəaliyyətinin ixtisaslı kadrlarda təminatı

3- - İnnovasiya fəaliyyəti üzrə plan və proqramların işlənib hazırlanması

4- - Yeniliklərin menecer etikası

5- - Bütün istehsal bölmələrində vahid innovasiya siyasətinin aparılması

A)1, 3, 5,

B) 1, 2, 3

C) 2, 3, 5

D) 2, 4, 5

E) 1, 2, 5

133. Təkmilləşdirilmiş yeni material buraxlışı innovasiyanın hansı tipinə aiddir?

A) proses innovasiyasına

B)məhsul innovasiyasına

C) innovasiya fəaliyyətinə

D) istehsalın təkmilləşdirilməsinə

E) istehsalın təşkilinə

134. Kimləri innovasiya üzrə menecer hesab etmək olar?

A) tikinti idarəsinin müdirini

B) innovasiya idarəsində fnuksional şöbə və ya laboratoriya rəhbərini

C) baş idarədə baş mühəndisi

D) innovasiya müəssisəsində kadrlar şöbəsinin rəisini

E) innovasiya idarəsində material-texniki təchizat şöbəsinin rəisini

135. Aşağıdakılardan hansı innovasiyanın mərhələlərini düzgün əks etdirir?

A) Fundamental tədqiqatlar, tətbiqi tədqiqatlar, təcrübə-konstruksiya işləri, layihələndirmə, tikinti quraşdırma işləri, istehsalın mənimsənilməsi, sənaye istehsalı

B) Sənaye istehsalı, tikinti, layihələndirmə, təcrübə-konstruksiya işləri, tətbiqi tədqiqatlar, fundamental tətqiqatlar

C) Tətbiqi tədqiqatlar, fundamental tətqiqatlar, təcrübə-konstruksiya işləri.

D) Tətbiqi tədqiqatlar, fundamental tətqiqatlar, sənaye istehsalı, təcübə konstruksiya işləri

E) Fundamental tədqiqatlar, təcrübə-konstruksiya işləri, tətbiqi tədqiqatlar, sənaye istehsalı

136. Aşağıdakı sıradan hansı innovasiya planlaşdırılmasının məzmununu düzgün əks etdirir?

A) Planlaşdırılmanın vəzifələrinin müəyyən edilməsi, planların işlənib hazırlanması, planların reallaşdırılması

B) Qərarların icraya çatdırılması, problemin təhlili, plan qərarlarının reallaşdırılması

C) İnformasiya toplanması, planların reallaşdırılması, planların işlənib hazırlanması

D) Proqnozlaşdırma, məqsədin formalaşdırılması, plan qərarların qəbul edilməsi

E) Plan tapşırıqlarını faktiki nəticələrlə tutuşdurmaq, kənarlaşmanın təhlili nəzarət

137. Sosial-psixoloji proseslərin idarə olunması obyekti

1- istehsal olunmuş məhsulun ekoloji tələblərə cavab verməsi

2- istehsalın avtomatlaşdırılması səviyyəsi

3- iş yerinin təşkili

4- işçilərin xarakteri

5- işçilərin ümumi tərkibində əsas fəhlələrin xüsusi çəkisi

A) 1, 3, 5

B) 1, 3, 4

C) 1, 4, 5

D) 1, 2, 3

E) 1, 2, 4

138. Aşağıdakı kiçik innovasiya müəssisələrindən hansı kommersiya müəssisəsidir?

A) ictimai təşkilatlar

B) qapalı səhmdar cəmiyyəti

C) hüquqi şəxslər assosiasiyası

D) istehlak kooperativləri iitifaqı

E) təsisatlar

139. Göstərilən əlamətlərdən hansı xətti idarəetmə strukturunun üstünlüyü hesab olunur?

A) ali rəhbərliyin işinin azalması

B) nəzarət sisteminin olmasının çətinliyi

C) rəhbərlərin yüksək peşəkarlığı;

D) səlahiyyət və məsuliyyətin dəqiq müəyyənliyi

E) xətti və funksional struktur arasında ziddiyyətin mövcudluğu