İşletme ve Muhasebe 1
Yüklə 0,97 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 360 Ödenecek Vergi ve Fonlar Hesabı
- 361 Ödenecek Sosyal Güvenlik Kesintileri Hesabı
335 Personele Borçlar Hesabı:Personelin tahakkuk etmiş olup henüz personele ödenmemiş net ücret, prim, ikramiye vb. ücret eklentilerinin ve diğer nedenlerden doğan işgörenin işletmeden alacaklarının, ödeninceye kadar izlendiği hesaptır. Tahakkuk eden net ücret bu hesabın alacağına, ödenmesi halinde borcuna kaydedilir. Tasarım Grubu Ltd. şti.’nin 30.4.200. tarihinde düzenlediği Nisan ayı ücret bordrosundaki bilgiler şöyledir: Brüt ücret (hak edilen ücret ve eklentileri) 1.000.000.000 Kesintiler: -S.sigorta primi işçi payı 140.000.000 -Gelir Vergisi 220.000.000 -Damga Vergisi 6.000.000 366.000.000 Ödenecek net ücret 634.000.000 Tasarım Grubu Ltd. şti.’nin personeli için işveren olarak ayrıca ödeyeceği sosyal sigorta primi payı ise 165.000.000’dir. 
Yukarıdaki kayıt ücret bordrosundaki bilgilere dayanılarak ücret gideri tahakkukuna ilişkin yapılan muhasebe kaydıdır. Personelin bir veya birkaçı hastalık veya başka şehirde bulunma gibi nedenlerle diğerleriyle aynı günde işyerinde olamayabilirler. Bu nedenle ücretin önce tahakkuk, sonra ödeme kaydını yapmak daha uygun olur. Personele ücretleri ödendiğinde şu kayıt yapılır:
Avans, ileride bir mal veya yaptırılacak bir hizmet veya bunlara ilişkin olarak yapılacak giderlere sayılmak üzere önceden verilen/alınan para veya benzeri değerlerdir. Alınan avanslar, karşımıza daha çok "alınan sipariş avansları" şeklinde çıkar. İşletmenin satış amacıyla gelecekte yapacağı mal ve hizmet teslimleri ile ilgili olarak peşin tahsil ettiği tutarlar "340 Alınan Sipariş Avansları Hesabı"nda izlenir. Alıcılardan alınan avanslar bu hesabın alacağına, malın teslim edilmesi, hizmetin görülmesi halinde borcuna yazılır. Avansın Alınması: 1. İşletme, 4.5.200. tarihinde Tunç A. ş.’nin verdiği 600.000.000 liralık mal siparişi için şirketten 150.000.000 lira avans almıştır. 
Avansın Mahsubu: 2. İşletme, 15.5.200. tarihinde Tunç A. ş.’nin sipariş ettiği malı teslim etmiş, karşılığında önceden aldığı 150.000.000 lira avansı düşerek, 450.000.000 + 60.000.000 KDV lira tahsil etmiştir. İşletme aralıklı envanter yöntemini benimsemiştir. 
360 ÖDENECEK VERGİ VE FONLAR Mal Alım-Satım işlemleri başlığını taşıyan yedinci ünitede kısaca açıklandığı gibi işletmenin bir ay süresince yaptığı işlemler sonucu aldığı KDV tutarı, ödediği KDV tutarını aşarsa, yani "391 Hesaplanan KDV" tutarı, "191 İndirilecek KDV" tutarını aşarsa, fark ay sonunda "360 Ödenecek Vergi ve Fonlar" büyük defter hesabının ve onun yardımcı hesabı olan "Ödenecek KDV Hesabı’nın alacağına kaydedilir. Ödemeyle de bu hesap borçlandırılarak kapatılır: İşletmenin 31 Ağustos 200. Tarihi itibariyle 191 İndirilecek KDV Hesabı ve 391 Hesaplanan KDV Hesabının görünümü şöyledir:
İstenen: Yukarıda verilen hesaplara göre işletmenin Ağustos ayı sonunda ödenecek KDV’ye ilişkin tahakkuk kaydı: 
İstenen: 25 Eylül 200. Tarihinde Ağustos/200. ayına ait ödenecek KDV’nin Vergi Dairesine ödenme kaydı: 
360 Ödenecek Vergi ve Fonlar Hesabı:İşletmenin ekonomik faaliyetlerinde bulunmasının sonucu ilgili mali mevzuat uyarınca mükellef veya sorumlu sıfatıyla işletmenin kendisine, personeline ve üçüncü kişilere ilişkin olarak ödenmesi gereken vergi, resim, harç ve fonların izlendiği hesaptır. Vergi, resim, harçların tahakkuk ettirilmesini gerektiren olaylar ve işlemler ortaya çıktıkça anılan hesaplar alacaklanır, ödemeler yapıldıkça borçlanır. Bu büyük defter hesabının yardımcı hesaplarına örnekler şunlardır: • Ödenecek Gelir Vergisi Hesabı • Ödenecek Kurumlar Vergisi Hesabı • Ödenecek Damga Vergisi Hesabı • Ödenecek Katma Değer Vergisi Hesabı • Ödenecek Fonlar Hesabı
Özkaynaklar (ÖZSERMAYE) -13 ÖZKAYNAKLARIN KAPSAMI VE İLGİLİ HESAPLAR Bir işletmenin sahip olduğu dönen ve duran varlıkların edinilmesinde kullanılan kaynaklar, yabancı kaynaklar ve özkaynaklar (özsermaye) olarak iki ana gruba ayrılır. Özsermaye, işletme sahip veya ortaklarının bilanço tarihinde işletmeye yapmış oldukları sermaye yatırımlarının tutarını gösteren ödenmiş sermaye ile sermaye yedekleri, kar yedekleri, geçmiş yıllar karları ve dönemin net karını kapsar. Eğer varsa, geçmiş yıllar zararları ve dönemin zararı özsermayeden düşülür. Tekdüzen Hesap Planında özkaynaklarla ilgili hesapların bazıları aşağıdadır:
500 Sermaye 501 Ödenmemiş Sermaye (-)
520 Hisse Senetleri İhraç Primleri 522 M.D.V. Yeniden Değerleme Artışları
540 Yasal Yedekler 541 Statü Yedekleri 542 Olağanüstü Yedekler 57 GEÇMİŞ YILLAR KARLARI 570 Geçmiş Yıllar Karları 58 GEÇMİŞ YILLAR ZARARLARI (-) 580 Geçmiş Yıllar Zararları (-) 59 DÖNEM NET KARI(ZARARI) 590 Dönem Net Karı 591 Dönem Net Zararı (-) 50 ÖDENMİŞ SERMAYE Ödenmiş sermaye, ortakların şirkete koymayı taahhüt ettikleri esas sermayeden ödemiş oldukları tutarı ifade eder. Buna göre; ödenmiş sermaye, esas sermaye ile ödenmemiş sermaye arasındaki fark olmaktadır. Sermaye ile ödenmemiş sermaye için ayrı hesaplar açılmakta ödenmiş sermaye tutarını gösteren bir hesap bulunmamaktadır. Tek şahıs işletmelerinde sermaye taahhüdü işlemi olmadığından, bu tür işletmelerde Sermaye Hesabındaki tutar aynı zamanda ödenmiş sermayeyi gösterir.
Sermaye, işletme sahibi ya da ortakların işletmenin kuruluşunda koymayı taahhüt ettikleri (üstlendikleri) sermaye paylarının toplamını ifade eder. İşletme sahiplerinin kişisel varlıklarından işletmeye tahsis ettikleri veya işletmelerin ana sözleşmelerinde yer alan ve Ticaret Siciline tescil edilmiş bulunan sermaye tutarı "500 – Sermaye Hesabı"nın alacağında yer alır. Bu sermayeye, esas sermaye de denir. Kişi işletmelerinde sermaye, işletme sahibinin işletmeye koyduğu varlıklar ile yüklendiği borçlar arasındaki farktan oluştuğundan (Sermaye=Varlıklar-Borçlar), "500 – Sermaye Hesabı" da bu esasa göre işlem görür. Serdar Burak 20.9.200. tarihinde kurduğu işletmesine 1.000.000.000 lira nakit, 500.000.000 liralık hisse senedi ve 6.000.000.000 liralık bir taşıt aracı koymuştur. Taşıt aracının 2.000.000.000 liralık taksit borcunu işletme ödeyecektir.
Serdar Burak 15.11.200. tarihinde işletmesinden kuruluşta koyduğu hisse senetlerini çekerek, bir anlamda sermaye azaltımına gitmiştir. 
Serdar Burak 31.12.200. tarihindeki 250.000.000 lira dönem net karını, izleyen yılın başında sermayesine eklemiştir. 
Yukarıdaki üç işlemi "500 Sermaye Hesabı"nda gösterelim: 
Dönem net karının sermayeye eklenmesinden sonra işletmenin sermayesi (5.750.000.000 – 500.000.000) 5.250.000.000 lira olmuştur. 501 Ödenmemiş Sermaye Hesabı Ödenmemiş Sermaye, ticaret şirketlerinde ortaklarca taahhüt edilen sermayenin henüz ödenmemiş kısmıdır. Taahhüt edilen sermaye tutarı, "501 Ödenmemiş Sermaye Hesabı"nın borcuna, "500 Sermaye Hesabı"nın alacağına kaydedilir. Sermaye taahhütleri yerine getirildiğinde "501 Ödenmemiş Sermaye Hesabı" alacaklandırılır. "501 Ödenmemiş Sermaye Hesabı", şirket kuruluşunda veya sermaye artırımında sermayenin oluşturulmasında kullanılır. Hesap, aktif karakterli olup borç kalanı; bilançonun pasifinde esas sermayeden düşülerek ödenmiş sermayenin görülmesini sağlar. Can Tuna ve Gül Meriç sermaye payları eşit 5.000.000.000 lira sermayeli bir kolektif şirket kurmak üzere anlaşmışlardır. Ortak Can Tuna sermaye taahhüdünün 1.500.000.000 lirasını nakit, ortak Gül Meriç ise, sermaye taahhüdünün 2.000.000.000 lirasını mal olarak yerine getirmişlerdir. Ortaklar geriye kalan taahhüt borçlarını bir ay içinde nakit olarak yerine getireceklerdir.
Yukarıdaki birinci madde, ortak Can Tuna’nın sermaye taahhüdüne karşılık yaptığı nakit ödemenin, ikinci madde, ortak Gül Meriç’in sermaye taahhüdüne karşılık işletmeye koyduğu ticari malın muhasebe kayıtlarını göstermektedir. Büyük defter hesapları: 
52 SERMAYE YEDEKLERİ Bir özsermaye unsuru olan sermaye yedekleri şu nedenlerle meydana gelebilir: • Çıkarılan hisse senetlerinin (anonim şirketlerde) nominal değerinden daha yüksek değerle satılması (ihraç primleri), • Varlıkların yeniden değerlemesi (yeniden değerleme artışları). Görüldüğü gibi yukarıda belirtilen sermaye yedekleri, işletme faaliyetleri sonucunda yaratılan "kar" niteliğindeki özsermaye artışları değildir. 520 – Hisse Senetleri İhraç Primleri Hesabı Sermaye artırımına giden anonim şirketin nominal bedelin üzerinde bir fiyat üzerinden hisse senedi çıkarması durumunda, ihraç fiyatı ile nominal bedel arasındaki fark yedek akçe olarak kabul edilir ve "520 – Hisse Senetleri İhraç Primleri Hesabı"nda izlenir. Hisse senetlerinin nominal bedeli ile satış fiyatı arasındaki fark "520 – Hisse Senedi İhraç Primleri Hesabı" nın alacağına yazılarak muhasebeleştirilir. Satış biçimine göre de ilgili hesap borçlandırılır. Güney A.Ş., 1.000.000 TL nominal değerli 50.000 adet hisse senedi ihraç ederek sermayesini 50 milyar lira arttırmaya karar vermiştir. Bu hisse senetleri % 50 primli olarak, yani herbir hisse senedi 1.500.000 TL. dan, satışa aracı olan Pamukbank tarafından satılmıştır.
Arttırılan sermayenin hisse senedini satın alanların, hisse senedi bedelini aracı kuruma (işletmenin bankadaki hesabına) ödemesi 
Yeniden Değerleme Artışları Yeniden değerleme, paranın satın alma gücünün düşmesi nedeniyle bazı varlıkların (maddi duran varlıkların, iştiraklerin, bağlı ortaklıkların) cari para birimi veya buna yakın bir değerle değerleme yapılarak bugünkü değerine yakın bir değerle gösterilmesi olarak tanımlanabilir. 522 M.D.V. Yeniden Değerleme Artışları Maddi duran varlıkların yeniden değerleme sonrası net aktif değeri (maliyet bedeli – birikmiş amortismanlar) ile yeniden değerlemeden önceki net aktif değeri arasındaki fark (net değer artışı) bir özsermaye hesabı olan "522 – M.D.V. Yeniden Değerleme Artışları Hesabı" nın alacağında izlenir. 31.12.200. dönem sonu itibariyle amortismana tabi maddi duran varlıkların yeniden değerlemesi sonucu hesaplanan değer artışları ilgili büyük defter hesapları itibariyle şöyledir:
252 Binalar 6.000.000.000 253 Tesis, Makine ve Cihazlar 3.000.000.000 255 Demirbaşlar 200.000.000 257 Birikmiş Amortismanlar (-) (2.000.000.000)
İşletmenin iştirakleri ve bağlı ortaklıkları bünyesinde yapılan yeniden değerleme dolayısıyla oluşan değer artışlarının sermayeye eklenmesi sonucunda, bu sermayeden işletmeye isabet eden kısmı gösterir. İşletmenin iştirakleri ve bağlı ortaklıkları bünyesinde yapılan yeniden değerleme dolayısıyla oluşan değer artışlarının sermayeye eklenmesi sonucunda, işletmeye bedelsiz olarak verilen hisse senetleri ve payları bu hesabın alacağına, "242 – İştirakler" veya "245 – Bağlı Ortaklıklar" hesaplarının borcuna kaydedilir. İşletmenin iştiraki durumundaki (VYZ) Anonim Şirketi, yeniden değerleme artışlarının sermayeye eklenmesi karşılığında çıkardığı hisse senetlerinden 1.000.000.000 liralık kısmını bedelsiz olarak, işletmeye vermiştir. Bedelsiz olarak hisse senedi elde eden işletme bu hisse senetlerini aşağıdaki gibi muhasebeleştirir.
54 KAR YEDEKLERİ Kar yedeği net karın; özsermaye yapısını sağlam tutmak, işletmenin devamlılığını ve gelişmesini ve ortaklar ile alacaklıların haklarının korunmasını sağlamak ve özsermayede faaliyet sonunda doğabilecek azalışları (zararları) karşılamak amacıyla dağıtılmayarak işletmede alıkonulan kısmıdır. Özsermayenin bir unsuru olan yedek (yedek akçe) oluşturulması sermaye şirketleri için söz konusudur. Yedekler; T.Ticaret Kanunu, şirket sözleşmeleri ve genel kurul kararlarına göre kardan ayrılır. Yasal bir zorunluluk sonucu olup, olmamalarına göre yedekler: 1. Yasal yedekler, 2. İsteğe bağlı (ihtiyari) yedekler, olmak üzere iki grupta toplanabilir. "Yasal yedekler", T.Ticaret Kanununa göre oluşturulur. "Her yıl safi karın yirmide birinin ödenmiş esas sermayenin beşte birini buluncaya kadar umumi yedek akçe olarak ayrılması mecburidir…" diyerek sermaye şirketlerinde ayrılması zorunlu I.tertip yedek akçeyi belirlemiştir. İsteğe bağlı yedeklerde yasal zorunluluk yoktur. "Yedek akçeye safi karın yirmide birinden fazla bir meblağın ayrılacağı ve yedek akçenin ödenmiş olan esas sermayenin beşte birini aşabileceği hakkında esas mukaveleye hüküm konabilir…." Bu maddeye göre, şirket sözleşmesinde belirtilen yedeklerin dışında, ek yedekler ayırmak amacıyla hükümler yer alabileceği belirtilmiştir. Bu şekilde ayrılan yedeklere, "statü yedekleri" adı verilmektedir. Sermaye şirketlerinde "yasal yedekler" ve "statü yedekleri" dışında olağan genel kurul toplantısında yönetim kurulunun teklifi üzerine de yedek ayırmak mümkündür. Bu şekilde ayrılan yedeklere de "olağanüstü yedekler" denilmektedir. Yedeklerin karlardan ayrılışına ilişkin muhasebe kaydı (varsayılan tutarlar itibariyle) aşağıdaki şekilde yapılır:
Kar yedeklerinin ortak özelliği sermaye şirketlerinin önceki dönemde elde ettiği kardan izleyen yılda ayrılmış olmalarıdır. Bu nedenle borçlandırılacak hesap "570 – Geçmiş Yıllar Karları Hesabı" dır. Ancak, dönem net karını "570 – Geçmiş Yıllar Karları Hesabı"na devretmeyen işletmelerde borçlanacak hesap, "590 – Dönem Net Karı Hesabı" olacaktır. 59 DÖNEM NET KARI(ZARARI) Faaliyet dönemi karla kapanırsa özsermaye artar, zararla kapanırsa özsermaye azalır. Tekdüzen Hesap Planında işletmenin faaliyet dönemi sonucunda ulaştığı net karı veya zararı göstermek üzere iki hesaplı bir grup oluşturulmuştur: 590 - DÖNEM NET KARI HESABI 591 - DÖNEM NET ZARARI HESABI (-) 590 Dönem Net Karı İşletmenin tüm gelir ve gider hesapları bir gelir tablosu (sonuç) hesabı olan "690 Dönem Karı veya Zararı Hesabı" na devredilerek kapatıldıktan sonra söz konusu hesap alacak kalanı verirse, bu işletmenin vergi öncesi karını oluşturur. İşletme Kurumlar Vergisi mükellefi (anonim şirket, limited şirket) ise, dönem karı üzerinden vergi ve diğer yasal hükümler düşülerek net kar yine bir gelir tablosu hesabı olan "692 – Dönem Net Karı veya Zararı" hesabına alınır. İşletme karı üzerinden vergi mükellefi olmayan tek kişi işletmesi, adi şirket, kollektif şirket, adi komandit şirket ise, 690 Dönem Karı veya Zararı hesabının alacak kalanı kar olacağından doğrudan 692 Dönem Net Karı veya Zararı hesabının alacağına devredilir. "692 – Dönem Net Karı veya Zararı" hesabı alacak kalanı veriyorsa net kar var demektir. Bu kar, 692 nolu hesaptan bir bilanço – özsermaye hesabı olan "590 – Dönem Net Karı Hesabı" nın alacağına aktarılır ve bilançoda "Dönem Net Karı" olarak yer alır. Fatih Sönmez İşletmesi’nin dönemsonunda 690 nolu hesabının durumu şöyledir:
İşletme bir sermaye şirketi olmadığı için kurumlar vergisi mükellefi değildir. Bu nedenle dönemsonunda şu kayıtlar yapılır. 
692 Dönem Net Karı veya Zararı hesabının kapanmasıyla gelir tablosu (sonuç) hesapları kapanmış olur. Sadece, dönemin net karı özsermaye grubunda yer alan bilanço hesabının alacağında aşağıdaki gibi yer alır: 
591 Dönem Net Zararı (-) İşletmenin tüm gelir ve giderleri "690 – Dönem Karı veya Zararı Hesabı"na aktarıldıktan sonra bu hesap borç kalanı verirse, faaliyet dönemi zararla sonuçlanmış demektir. Zarar nedeniyle vergi kesintisi söz konusu olmadığı için bu hesap kalanı, son gelir tablosu hesabı olan "692 Dönem Net Karı veya Zararı Hesabı" nın borcuna devredilerek kapatılır. Son olarak da, "692 Dönem Net Karı veya Zararı Hesabı" nın borç tarafında yer alan zarar, bilançoda özsermayeyi azaltan bir unsur olarak yer alacak olan "591 Dönem Net Zararı Hesabı" nın borcuna devredilir. Yazar Limited Şirketinin dönemsonunda 690 nolu hesabının görünümü şöyledir:
Dönem zararı özsermayede bir azalıştır. Bu nedenle bilançonun pasifinde özsermaye grubunda indirim (-) şeklinde gösterilir. ÖZKAYNAK UNSURLARININ BİLANÇODAKİ GÖRÜNÜMÜ Aşağıdaki bilanço örneğinde özkaynak (özsermaye) unsurları örnek tutarlarla bir bütün olarak gösterilmiştir. 
Gelirler ve Giderler -14 GELİRLER VE GİDERLERİN KAPSAMI VE İLGİLİ HESAP GRUPLARI İşletmeler amaçlarına ulaşabilmek için faaliyetleri sırasında çok sayıda mali nitelikte işlemler gerçekleştirirler. Bu işlemlerden bazıları işletmenin sadece varlıklarında ve borçlarında değişme yaratırken, bazıları özsermayesinde de değişmeler, yani özsermayesinde artış ya da azalışlar meydana getirirler. İşletmenin özsermayesinde değişme yaratmayan işlemler bilanço hesaplarında muhasebeleştirilirler. Buna karşılık işletmenin özsermayesinde artış yaratan gelirler ile azalış yaratan giderler, Gelir Tablosu Hesapları adı verilen hesaplara kaydolunur. Gelir tablosu hesapları içinde yer alan gelir ve gider hesapları işletmenin ticaret, hizmet veya üretim işletmesi oluşuna ve büyüklüğüne göre çeşitlilik gösterir. Gelir ve gider yaratan olaylar ana faaliyetlere bağlı olarak doğabileceği gibi (olağan gelir ve karlar), işletmede tekrarı normal olmayan ve ana faaliyet dışındaki bazı işlemler sonucu (olağandışı gelir ve karlar) doğabilir. Gelir tablosundan yararlanarak işletme hakkında karar verme durumunda olanlara bu bilgilerin ayrı ayrı sunulması gerekir. THP’nında gelir ve giderlere ait hesap grupları ve büyük defter hesapları ayrıntılı olarak belirlenmiştir. Gelir tablosu hesapları şu hesap gruplarından oluşur: 60 Brüt Satışlar 61 Satış İndirimleri (-) 62 Satışların Maliyeti (-) 63 Faaliyet Giderleri (-) 64 Diğer Faaliyetlerden Olağan Gelir ve Karlar 65 Diğer Faaliyetlerden Olağan Gider ve Zararlar (-) 66 Finansman Giderleri (-) 67 Olağandışı Gelir ve Karlar 68 Olağandışı Gider ve Zararlar (-) 69 Dönem Net Karı (Zararı) Bu hesap gruplarının sıralanışı aynı zamanda özet gelir tablosunun düzenidir. GELİRLER VE MUHASEBELEŞTİRİLMESİ
Tekdüzen hesap planındaki gelir grupları: 1) Brüt satışlar 2) Diğer faaliyetlerden olağan gelir ve karlar 3) Olağandışı gelir ve karlar şeklinde üç ana gruba ayrılmaktadır. Bu gruplama ve ilgili büyük defter hesapları, Tezdüzen Hesap Planındaki kodlamalarıyla aynen şöyledir: 60 BRÜT SATIŞLAR 600 Yurtiçi Satışlar 601 Yurtdışı Satışlar 602 Diğer Gelirler 64 DİĞER FAALİYETLERDEN OLAĞAN GELİR VE KARLAR 640 İştiraklerden Temettü Gelirleri 641 Bağlı Ortaklıklardan Temettü Gelirleri 642 Faiz Gelirleri 643 Komisyon Gelirleri 644 Konusu Kalmayan Karşılıklar 645 Menkul Kıymet Satış Karları 646 Kambiyo Karları 647 Reeskont Faiz Gelirleri 649 Faaliyetle İlgili Diğer Gelir ve Karlar 67 OLAĞANDIŞI GELİR VE KARLAR 671 Önceki Dönem Gelir ve Karları 679 Diğer Olağandışı Gelir ve Karlar İşletme, 1.4.200. tarihinde varlıkları arasındaki bir binasının 1 aylık kirası karşılığı 250.000.000 lirayı tahsil etmiştir. 
Tezdüzen Hesap Planında (THP) "kira gelirleri" için ayrı bir büyük defter hesabı bulunmadığından bu gelir için "649 Diğer Olağan Gelir ve Karlar Hesabı" altında yardımcı hesap açılmıştır. Kiranın tahsil edildiği dönem ile ait olduğu dönem arasında farklılık olması durumunda gelecek dönem için tahsil edilen kiraların muhasebeleştirilmesi ayrı bir özellik gösterir. Kira peşin tahsil edildiğinde tahsil edilen kiranın gelecek döneme ait olan bölümü, bu dönemin geliri olmadığından ve bir anlamda da işletmenin kiralayana borcu olduğundan pasif karakterli bir bilanço hesabı olan "480 Gelecek Yıllara Ait Gelirler Hesabı"nın alacağına kaydedilir. İşletme, 1.4.2002 tarihinde varlıkları arasında bulunan ve kiraya verilen mağazanın Nisan 2002/Mart 2003’e ait 12 aylık kira tutarı toplamı 3.600.000.000 lirayı peşin tahsil etmiştir.
Bu işletmenin sadece yıl sonlarında mali tablo düzenlediğini kabul ederek muhasebe kaydını yapalım: Bu örnekte kiraya verilen mağazanın aylık kirası 300.000.000 liradır. Nisan 2002-Aralık 2002 süresi için 9 aylık kira tutarı 2.700.000.000 lira bilanço günü 31.12.2002 tarihinde dönem geliri olarak gerçekleşecektir. Bu nedenle bu tutarın tamamı ilgili gelir hesabının alacağına kaydedilmiştir. 2002 yılının ilk üç ayı için peşin alınan 900.000.000 lira ise, ilgili pasif karakterli bilanço hesabına alacak kaydedilmiştir. "480 Gelecek Yıllara Ait Gelirler Hesabı"ndaki 900.000.000 liralık peşin alınan kira 31.12.2002 tarihinde "380 Gelecek Aylara Ait Gelirler Hesabı"na aktarılır. "380 Gelecek Aylara Ait Gelirler Hesabı"ndaki tutarlar 2003 yılında gelir olarak gerçekleştikçe ilgili gelir hesabının alacağına aktarılır.
Sadece yıl sonunda mali tablolar düzenlenen işletmeler "380 Gelecek Aylara Ait Gelirler Hesabı"ndaki 900.000.000 lirayı 31.3.2003 tarihinde ya da en geç 31.12.2003 tarihinde tek maddeyle "649 Diğer Olağan Gelir ve Karlar Hesabı"na devrederek kapatabilirler. Gelirlerin muhasebeleştirilmesi için bir örnek daha verelim. İşletme, 15.4.200. tarihinde, iştiraki bulunan İlkfen Anonim Şirketinden 280.000.000 lira temettü (kar payı) gelirinin doğduğunu öğrenmiştir.
Gelir hesapları özsermayedeki artışları göstermeleri açısından alacak kalanı verirler. Bu nedenle dönem sonlarında gelir hesapları borçlandırılarak "690 Dönem Karı veya Zararı Hesabı" na devredilir. GİDERLER VE MUHASEBELEŞTİRİLMESİ Gider, gelir (hasılat) sağlama amacıyla meydana gelen varlık tükenmeleridir. Giderler işletmelerin özsermayelerinde azalışa yol açar. Giderler, işletmenin türüne (ticaret işletmesi, hizmet işletmesi ya da üretim işletmesi oluşuna) ve büyüklüğüne göre çeşitlilik gösterir. Tekdüzen hesap planındaki gider grupları: 1) Satışların maliyeti, 2) Faaliyet giderleri, 3) Diğer faaliyetlerden olağan gider ve zararlar, 4) Finansman giderleri, 5) Olağandışı gider ve zararlar şeklinde beş ana gruba bölünmektedir. Bu gruplama ve ilgili büyük defter hesapları, Tekdüzen Hesap Planındaki kodlarıyla aynen şöyledir: 62 SATIŞLARIN MALİYETİ (-) 620 Satılan Mamuller Maliyeti 621 Satılan Ticari Mallar Maliyeti 622 Satılan Hizmet Maliyeti 623 Diğer Satışların Maliyeti 63 FAALİYET GİDERLERİ (-) 630 Araştırma ve Geliştirme Giderleri 631 Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri 632 Genel Yönetim Giderleri 65 DİĞER FAALİYETLERDEN OLAĞAN GİDER VE ZARARLAR (-) 653 Komisyon Giderleri 654 Karşılık Giderleri 655 Menkul Kıymet Satış Zararları 66 FİNANSMAN GİDERLERİ (-) 660 Kısa Vadeli Borçlanma Giderleri 661 Uzun Vadeli Borçlanma Giderleri 68 OLAĞANDIŞI GİDER VE ZARARLAR (-) 680 Çalışmayan Kısım Gider ve Zararları 681 Önceki Dönem Gider ve Zararları 689 Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar Yukarıda sıralanan "gider hesapları"nın bazıları çift taraflı kayıt yönteminin gereği kaçınılmaz olarak işlem görür. Tekdüzen Hesap Planında; faaliyet ve finansman giderlerinin, dönem içinde doğduklarında gelir tablosu hesapları içinde yer alan 6 kod sayısıyla başlayan gider hesaplarına kaydedilmeyip; 7. gruptaki maliyet hesaplarına kaydedilmesi ve dönemsonlarında ilgili gelir tablosu hesaplarına aktarılması öngörülmüştür. Faaliyet ve finansman giderlerinin dışındaki giderler doğrudan 6 kod sayısı ile başlayan gider hesaplarına kaydedilmektedir. Muhasebe Sistemi Uygulama Tebliği, dönem içinde oluşan maliyet giderlerinin THP 7. gruptaki 7/A veya 7/B seçeneklerinden biri ile izlenilmesini istemektedir. Hangi işletmelerin hangi seçeneği uygulayacakları Maliye Bakanlığı tarafından çıkarılan Muhasebe Sistemi Uygulama Tebliğleri No. 3 te belirtilmiştir. Ticaret işletmeleri aktif ve satış toplamları ne olursa olsun 7/A veya 7/B seçeneklerinden istedikleri birini uygulayabilecektir. Tekdüzen Hesap Planı çerçevesinde giderlerin kaydında kullanılacak giderler hesap grubu olan 7/A Seçeneğinde giderler (maliyetler) büyük defterde fonksiyon esasına göre bölümlenir. Bu hesaplarda toplanan giderler, 6 kodlu sınıftaki gelir tablosu gider hesaplarına aktarılmaktadır. Faaliyet giderleri, üretim ve satış maliyetlerine yüklenmeyen işletmenin esas faaliyet konusu ile ilgili giderleri ifade eder. 7/A Seçeneğini benimseyen bir ticaret işletmesinin kullanacağı faaliyet ve finansman giderlerine ilişkin hesaplar şunlar olacaktır: 760 Pazarlama Satış ve Dağıtım Giderleri Hs. 770 Genel Yönetim Giderleri Hs. 780 Finansman Giderleri Hs. 7/B Seçeneğinde maliyet giderleri büyük defterde çeşit esasına göre izlenmektedir. Bu hesaplarda biriken giderler dönemsonlarında düzenlenen gider dağıtım tabloları aracılığıyla fonksiyonlarına dönüştürülür ve Tekdüzen Hesap Planındaki 6 kodlu sınıftaki gelir tablosu gider hesaplarına aktarılır. Bu seçeneği uygulayacak işletmeler aşağıda verilen 79. Gruptaki hesapları kullanırlar: 79 GİDER ÇEŞİTLERİ 790 İlk Madde ve Malzeme Giderleri Hs. 791 İşçi Ücret ve Giderleri Hs. 792 Memur Ücret ve Giderleri Hs. 793 Dışarıdan Sağlanan Fayda ve Hizmetler Hs. 794 Çeşitli Giderler Hs. 795 Vergi Resim ve Harçlar Hs. 796 Amortisman ve Tükenme Payları Hs. 797 Finansman Giderleri Hs. 798 Gider Çeşitleri Yansıtma Hs. 7/B Seçeneğine ve dönemsonu kapanış kayıtlarına ilişkin İşletme 6.5.200. tarihinde makbuz karşılığı Türkiye Elektrik Kurumuna 75.000.000 lira elektrik gideri ödemiştir. Bu tutarın 25.000.000 lirası "pazarlama" gider yerine 50.000.000 lirası da "yönetim" gider yerine aittir. (KDV ihmal edilmiştir.) 
Dönem içinde fonksiyon esasına göre kaydı yapılan giderler, dönem sonunda gelir tablosu hesaplarına aktarılacaktır. İşletme, 1.5.200. tarihinde muhasebe departmanı olarak kullanılmak üzere kiraladığı yerin 1 aylık kirası 200.000.000 liradan % 20 gelir vergisi kestikten sonra 160.000.000 lirayı depo sahibi Bilal Giray’a ödemiştir.
Kiranın ödendiği dönem ile ait olduğu dönem arasında farklılık olması durumunda ödenen kiraların muhasebeleştirilmesi özellik gösterir. Kira bedeli peşin ödendiğinde ödenen kiranın gelecek döneme ait bölümü, bu dönemin gideri olmadığından ve bir anlamda da işletmenin mülk sahibinden alacağı olduğundan aktif karakterli bir bilanço hesabı olan "280 Gelecek Yıllara Ait Giderler Hesabı" nın borcuna kaydedilir. İşletme, 1.5.2002 tarihinde yönetim binası olarak kiraladığı bir yerin Mayıs 2002/Nisan 2003 e ait 12 aylık kira tutarı 4.800.000.000 lirayı % 20 (960.000.000 TL) gelir vergisi kestikten sonra gayrimenkul sahibi Veli Çınar’a ödemiştir. Bu işletmenin sadece yıl sonlarında bilanço ve gelir tablosu düzenlediğini varsayarak muhasebe kaydını yapalım.
Bu örnekte kiralanan binanın aylık kirası 400.000.000 liradır. Mayıs 2002/Nisan 2003 süresi için 8 aylık kira tutarı 3.200.000.000 lira, bilanço günü 31.12.2002 tarihinde, o dönemin gideri olarak gerçekleşecektir. Bu nedenle bu 3.200.000.000 lira ilgili gider hesabının borcuna kaydedilmiştir. 2002 yılının ilk dört ayı için peşin ödenen 1.600.000.000 lira ise, ilgili aktif karakterli bilanço hesabına borç kaydedilmiştir. "280 Gelecek Yıllara Ait Giderler Hesabı"ndaki 1.600.000.000 liralık peşin ödenen kira 31.12.2002 tarihinde "180 Gelecek Aylara Ait Giderler Hesabı"na aktarılır.
"180 Gelecek Aylara Ait Giderler Hesabı"ndaki tutarlar 2003 yılında gider olarak gerçekleştikçe ilgili gider hesabının borcuna aktarılır. Örneğin, Ocak/2003 kira gideri şu şekilde muhasebeleştirilir: 
Sadece yıl sonlarında bilanço ve gelir tablosu düzenleyen işletmeler "180 Gelecek Aylara Ait Giderler Hesabı"ndaki 960.000.000 lirayı 30.4.2003 tarihinde ya da en geç 31.12.2003 tarihinde tek maddeyle "770 Genel Yönetim Giderleri Hesabı"na devrederek kapatabilirler. Dönemsonu İşlemleri -15 Muhasebenin başlıca işlevlerinden biri dönemsonunda işletme ile ilgili taraflar için doğru ve güvenilir bilgilere dayalı mali tabloların hazırlanmasıdır. İşletmenin dönem başından dönemsonuna kadar geçen süre içinde yaptığı bazı faaliyetlere ilişkin kayıtlarda ve işlemlerde istemeden unutmalar, hatalar olabilir. Bazı varlıklarda çeşitli nedenlerle kayıplar ve yıpranmalar olabilir. Bazı varlıkların gerçek değerleri ekonomik koşullar, enflasyon gibi nedenlerle deftere kayıtlı değerlerinden farklı olabilir. Bu ve buna benzer olaylardan dolayı dönemsonunda işletmenin sahip olduğu varlıklar ile ödemekle yükümlü olduğu borçların gerçek tutarlarının bilinmesi için envanter işlemlerinin yapılması zorunlu olmaktadır. DÖNEMSONU İŞLEMLERİNİN GEREKLİLİĞİ İşletmelerde bir hesap dönemi süresince yapılan mali nitelikli işlemlerin belgelere dayanılarak ilgili hesaplara kaydedilmesinden sonra, dönemsonunda çıkarılan genel geçici mizan, dönemsonu envanter bilgileri olmaksızın bilanço ve gelir tablosunun doğru düzenlenmesine olanak vermez. Genel geçici mizandan yararlanarak dönemsonu bilançosu ile gelir tablosunun hazırlanamamasının nedenlerinin başlıcaları şunlardır: • Mal işlemleri, aralıklı envanter yöntemine göre muhasebeleştirildiğinde, dönemsonunda elde kalan malların tutarını ilgili hesap (Ticari Mallar hesabının) kalanından belirleme olanağı yoktur. Çünkü her satıştan sonra satılan malın tutarı ticari mallar hesabından düşülmemektedir. • Mal işlemleri, devamlı envanter yöntemine göre kayda alındığında bile hesap dönemi içinde fire, kaybolma, çalınma gibi miktar azalışlarına neden olan olaylar ile vadesi geçme, fiyatı düşme vb. nedenlerle meydana gelen değer azalışları sonucu Ticari Mallar Hesabı mevcut malların değerini göstermeyebilir. Bunun için dönemsonunda kalan mevcut malın değerinin saptanması gerekiyor. • Mal dışında kalan diğer varlıklarda çeşitli nedenlerle gerçek durum ile hesaplarda görülen tutar arasında farklar olabilir. Örneğin, kasa hesabında görülen para ile sayım sonucu kasada bulunan tutar arasında çalınma, fazla veya eksik ödeme ve tahsilat gibi nedenlerle eşitlik bulunmayabilir. Aynı durum diğer varlıklarda da söz konusu olabilmektedir. • Bazı alacakların tahsili şüpheli duruma düşmüş, bazı alacakların ise, tahsil olanağı tamamen ortadan kalkmış, yani değersiz duruma düşmüş olabilir. O nedenle tahsil edilebilecek veya edilemeyecek alacakları birbirinden ayırarak gerçek olan alacakları saptamak gerekiyor. • Dönemsonunda işletmenin senetler cüzdanında (portföyde) bulunan alacak senetlerinin nominal değerleri ile bilanço günündeki peşin değeri (tasarruf değeri) aynı değildir. • İşletmenin menkul kıymetler portföyündeki hisse senetlerinde alış bedellerine göre değer değişmeleri meydana gelmiş olabilir. • İşletmenin elinde mevcut bulunan yabancı paraların Türk parası cinsinden tutarlarında döviz kuruna bağlı değişmeler meydana gelmiş olabilir. • Amortismana tabi duran varlıklarda aşınma, yıpranma, teknolojik eskime gibi nedenlerle değer kayıpları olur. Bunun yanında enflasyona bağlı olarak duran varlıkların hesaplarda görülen değerleri, cari (piyasa) değerlerini göstermekten uzaklaşmış olabilir. Enflasyon nedeniyle daha önce örneğin 5 milyara almış olduğumuz bir aracın bugünkü piyasa değeri kullanılmış olmasına karşın 7 milyar olabilmektedir. • Doğmuş (tahakkuk etmiş), ancak henüz tahsil edilmemiş gelirler ile ödenmemiş giderlere ilişkin kayıtlar yapılmamış, unutulmuş olabilir. • Mevcut gelir ve gider hesaplarına yazılmış, ancak aslında gelecek yıllara ait gelir ve giderler olabilir. Bu nedenle her gelir ve gideri ait olduğu dönemde göstermek için bazı hesap ayarlamalarının yapılması gerekebilir. • Bazı mali nitelikli işlemlerin kayıtları unutulmuş olabilir. • Dönem içinde yanlış hesaplara kayıtlar düşülmüş olabilir. Yapılan kayıtlarda tutar hataları bulunabilir. Yukarıda belirtilen nedenlerle dönemsonunda düzenlenen genel geçici mizanda görülen değerler ile işletmenin varlıkları ve borçlarının gerçek durumları arasında farklılıklar olabilmektedir. İşte bu nedenle dönemsonu işlemleri diğer bir ifadeyle sayım ve değerlemeyi ifade eden envanter işlemlerine mutlaka gerek vardır. Ancak bu şekilde, işletmenin mali durumu ve faaliyet sonuçları hakkında doğru bilgiler veren bilanço ve gelir tablosu hazırlanabilir. DÖNEMSONU-ENVANTER İŞLEMLERİ
Envanter İşlemleri: 1. Muhasebe dışı envanter ve 2. Muhasebe içi envanter, olmak üzere iki aşamadan oluşur. Yüklə 0,97 Mb. Dostları ilə paylaş:
|
