Microsoft Word +Islam Mezhepler Tarihi Yayin Nushasi MehmetAliBuyukkara +++

 
Varlığını Sürdürebilen Tek Harici Fırka: İbâdiyye 
Adını kurucusu olduğu kabul edilen Abdullah b. İbâd'dan almıştır. Fırkanın 
adı Kuzey Afrika ve Uman'da Ebâzıyye şeklinde söylenirken çağdaş yazarlar 
İbâdiyye'yi tercih etmişlerdir. Uman İbâdîleri'ne Beyâsi, Bîyâsi veya Beyâzi 
de denmiştir. İbâdîler, kendilerine bundan başka ilk tahkimcilerle ilgilerinden 
dolayı  Şurât adını verdikleri gibi, ehlü'l-îmân ve'l-istikâme, ehlü'l-adl ve'l-
istikâme, cemâatü'l-müslimîn, ehlü'd-da'vet isimlerini de vermektedirler. 
Basra  İbâdîleri, 65 (685) yılında Nâfi' b. Ezrak'ın Haricî olmayan 
Müslümanlar hakkında ileri sürdüğü tekfirci ve dışlamacı görüşlere katılma-
yarak Basra'da Abdullah b. İbâd'ın etrafında toplananların oluşturduğu bir 
fırkadır. Kaynakların verdiği bilgilere göre Abdullah b. İbâd, Câbir b. Zeyd 
el-Ezdî'nin  ılımlı fikirlerinden ilham alarak, Basra'dan çıkan müfrit Haricî 
topluluklarına katılmamış, aklıselîmin ve sünnetin sınırları çerçevesinde 
kalmak isteyenleri kendi etrafında toplamış, isyan hareketine karışmaksızın 
Basra'da kendi halinde sakin bir hayat yaşamıştır. Ebû Ubeyde isimli reisleri 
de Basra İbâdîleri’ni dikkatle yönetmiş, etrafında toplanan öğrencileri 
İbadiyye fırkası  öğretileri doğrultusunda yetiştirerek onları birçok bölgeye 
davetçi olarak göndermiştir. “Taşıyıcılar” ya da “naklediciler” anlamında 
"hameletü'l-ilm" veya "nakaletü'1-ilm" adı verilen bu davetçi gruplar, 
İbâdiyye'nin Mağrib, Yemen, Hadramut, Uman ve Horasan'a yayılmasını 
sağlamıştır.  
Uman  İbâdîliği, Mirdâs b. Udeyye'nin bölgedeki faaliyetleri ile başla-
mıştır. 2/8. yüzyılın ilk yarısında hameletü'1-ilm ekiplerinden Uman'a gelen-
lerin gayretleriyle de kökleşmiştir. Yemen ve Hadramut İbâdîliği'nin büyük 
ölçüde çöküşünden iki yıl sonra Uman'daki isyanla Uman İbâdîliği kurulmuş 
oldu ve Cülendâ b. Mes'ûd imamete getirildi. Uman'ın Nezve şehrini merkez 
edinen  İbâdîler, Mûsâ b. Ebû Câbir el-Ezkânî’nin başkanlığında bir şûra 
topladılar (177/794). Şûra üyeleri Muhammed b. Abdullah b. Ebû Affân el-
Ezdî’yi imamete getirdiler. Ancak icraatını beğenmedikleri için iki yıl sonra 
onu azledip yerine Vâris b. Kâ'b el-Harûsî’ye biat ettiler.  Vâris ile onun 
ölümünden (192/808) sonra yerine Gassân b. Abdullah el-Yahmedî imamete 
geçti.  Bu arada Uman ülkesi İbâdî davetinin merkezi oldu ve Basra İbâdî 
ileri gelenleri Uman'da toplandı. Önce Abdülmelik b. Hamîd'e, onun 
ölümünün ardından Mühennâ b. Ca'fer'e bey’at edildi. 280 (893) yılında 
Abbasîler Muhammed b. Nûr kumandasında Uman'a sefer düzenlediler ve 
İbâdîler'in direnmesine rağmen bölgeyi ele geçirdiler.  Ancak Uman'ın istilâsı 
gerçek anlamda bir hâkimiyetin kurulmasını sağlayamamış,  İbâdî imameti 
orada kesintisiz olarak devam etmiştir. Daha sonraları İbâdîlik, Ebü'l-Kâsım 
Saîd b. Abdullah'ın açtığı yolda yürüyerek Uman'daki varlığını Ortaçağ'da da 
sürdürmüştür. Uman İbâdîliği, 16. yüzyıldan itibaren genel olarak hâkim aile 
ve veliaht sistemiyle yürüyen bir imamet şekline bürünmüştür. Bu sistem 
içinde halkın ve İbâdî âlimlerinin beğendiklerine imam, diğerlerine ise vali, 
mütekaddim, melik veya sultan denilmiştir. İbâdîlik bugün de Uman'da Gâfırî 
ve Hinâ kabilelerinin mezhebi olarak devam etmektedir. Yine Kuzey Afrika 
ülkelerinde ve Fas’ta, özellikle Doğu Afrika’da Zengibar adasında olmak 
üzere İbâdîlik varlığını bugüne kadar sürdürebilmiştir. 

---

 
 
49