Mühazirə 1 Nanotexnologiya

Qaz yataqlarının təbii rejimləri
Qaz laylarında lay enerjisinin əsas mənbəyini genişlənən qazın təzyiqi, suların və süxurların elastik qüvvəsi və kənar suların təzyiqi təşkil edir.
Bu və ya digər enerji növünün üstünlüyündən asılı olaraq qaz yataqlarında qaz, elastik qaz və subasqı rejimi qeyd edilir.
Qaz yataqlarının rejimi geoloji şəraitdən və işlənilmə tempindən asılıdır. Qazın özlülüyü neftin özlülüyündən 100 dəfələrlə az olduğu üçün qaz yatağında təzyiq neft yatağına nisbətən daha tez paylanır. Odur ki, hər hansı bir quyuda təzyiqin dəyişməsi bütün layda özünü çox tez göstərir.
Qaz rejimi. Qaz rejimində qaz hasilatı genişlənən qazın hesabına əldə edilir. Bu rejim litoloji cəhətdən hər tərəfdən tam hüdudlanmış və tektonik ekranlaşmış tələlərə məxsusdur.
Qaz rejimli yataqlarda lay təzyiqinin düşməsi hasil edilən qazın miqdarı ilə düz mütənasibdir: lay təzyiqinin saxlanılmasına heç bir xarici amil təsir etmir. Qaz yatağının ehtiyatı hesablanarkən bu xüsusiyyət nəzərə alınır.
Qaz rejiminə malik olan yataqlar üçün qazvermə əmsalı 0,80-0,90 çata bilər.
Elastik qaz-subasqı rejimi. Lay enerjisinin əsasını kənar suların zəif təzyiqi, suların, süxurların və genişlənən qazın elastik qüvvələri təşkil edir.
Layın işlənilməsinin ilk dövrlərində qaz yataqlarında genişlənən qazın hesabına qaz rejimi üstünlük təşkil edir. Ayrı-ayrı yataqlar üçün bu rejim müxtəlif müddətdə davam edə bilər və təzyiqin 3-30% düşməsi ilə müəyyən edilir.
İşlənilmə prosesində lay suları konturətrafı zonadan yatağın qazlı hissəsinə doğru hərəkət edir. Qaz-su kontaktı tədricən strukturun yuxarı hissələrinə hərəkət edir və işlənilmə prosesini çətinləşdirir.
Bu rejimdə yatağın qazvermə əmsalı 0,50-0,70 olur.
Subasqı rejimi. Subasqı rejimində kənar (yaxud daban) suları lay enerjisinin əsasını təşkil edir. Qaz yataqlarında subasqı rejiminin meydana çıxması neft yataqlarındakı kimidir. Bu rejimdə istismarın ilk dövründən başlayaraq lay təzyiqi azalır və konturarxası sular yatağa daxil olur. Çıxarılan qazın həcmi ilə yatağa daxil olan bu suların həcmi bərabərləşdikdə lay təzyiqi təxminən bir səviyyədə qalır; qazın hasilatı qaz-su kontaktının qalxması ilə müşayiət olunur. Göstərilən bərabərlik pozulduqda yataqda daha az səmərəli olan elastik subasqı və hətta qaz rejimi yarana bilər.
Subasqı rejimində qazvermə əmsalı maksimum 0,70-ə yə çatır.