«Tarbiyasi qiyin» yoki «tarbiyasi og‘ir» bolalar bilan olib boriladigan ijtimoiy pedagogik faoliyat mazmuni

2.2. “Tarbiyasi qiyin» yoki «tarbiyasi og‘ir» bolalar bilan olib boriladigan ishlar.

Hozirgi vaqtda Rossiyada yosh avlod o'rtasida ta'lim va o'z-o'zini tarbiyalash istagi pasaymoqda. Voyaga etmaganlar o'qitish va professionallikka qarshi qadriyatlarni shakllantiradilar. Malaka olish va ish topish istagini almashtirish doimiy ish joyiga "bir martalik" ishni bajarish yoki yangi narsalarni qidirish orqali tez va oson daromad olish istagi keladi internetda masofadan turib pul ishlash imkoniyatlari. Albatta, bu zamonaviy o'spirinlarni o'qitish va tarbiyalashning o'ziga xos xususiyatlarida aks etadi. Voyaga etmaganlarning dunyoqarashini shakllantirish to'g'risida zamonaviy siyosiy va iqtisodiy muammolar ham ta'sir ko'rsatmoqda.
Qishloq va kichik shaharlarda ishsizlikning kuchayishi Rossiya ota-onalarning ijtimoiy hayot tarziga olib keladi, va ularning oilalari disfunktsional sifatida ro'yxatga olinadi .Oila, ijtimoiylashuvning boshlang'ich instituti sifatida u ongga asos soladi bolaning dunyoqarashini shakllantiradigan dunyoning ma'lum bir tasviri. Ammo, agar oila disfunktsional bo'lsa, unda sotsializatsiya bolaning rivojlanish jarayoniga asotsial yo'nalishni berishi mumkin [10, 162-163-betlar]. Bunday oilalarda tarbiyalangan o'spirinlar, qoida tariqasida, ko'pincha qiyin ta'lim va pedagogik beparvolikdan aziyat chekishadi.
Ta'lim olish qiyin bo'lgan o'smirlar atamasi XX asr boshlarida faol ishlatilgan. Shunday qilib, A. S. Makarenko, P. G. Belskiy, L. S. Vygotskiy ta'limning qiyinligi bolalarga ta'sir ko'rsatadigan uzoq vaqt davomida noqulay psixofiziologik va ijtimoiy omillar majmuasi sifatida aniqlandi, natijada, bolaning xatti-harakatlarida salbiy o'zgarishlarga olib keladi, va keyin uning fe'l-atvoridagi o'zgarishlarga .O'smirning xatti-harakatlaridagi salbiy o'zgarishlar uning kognitiv faoliyatga bo'lgan munosabatida aks etadi. Shuning uchun voyaga etmaganning pedagogik e'tiborsizligi tarbiyaning qiyinligining natijasidir.
20-asrning boshlarida pedagogik beparvolik etarli ijtimoiy tajribaning yo'qligi va uning o'rniga xulq-atvorning shakllangan defektiv ijtimoiy-axloqiy modeli sifatida belgilandi. Pedagogik jihatdan e'tiborsiz qolgan bolalarni tavsiflovchi belgilarga ijtimoiy madaniyat, bilim va tarbiyaning juda past darajasi kiradi .
V. V. Davydov pedagogik e'tiborsizlikni xulq-atvor, ong, o'quv faoliyatidagi rivojlanish me'yorlaridan barqaror og'ish deb ta'riflaydi, bu uning rivojlanishining o'zidan orqada qolishida namoyon bo'ladi va yoshga bog'liq imkoniyatlar atrof-muhitning salbiy ta'siri, noto'g'ri ta'lim usullaridan foydalanish, oilada yoki
Pedagogik jihatdan e'tiborsiz qolgan bolalar odatda yo'q ta'lim va ta'limni rivojlantirish yoshiga qarab, birinchi navbatda, ota-onalardan (boshlang'ich sotsializatsiya instituti sifatida) olinadi. O'qitish qiyinligi va natijada pedagogik e'tiborsizlik ota-onalar, o'qituvchi va o'smirning farovonligiga qiziqqan boshqa shaxslarning o'z vaqtida aralashuvisiz, bu ko'pincha voyaga etmaganning yangi ijtimoiy maqomga ega bo'lishiga olib kelishi mumkin – qarovsiz, shuningdek, giyohvandlik, psixotrop va (yoki) giyohvand moddalarni muntazam ravishda iste'mol qilishni o'z ichiga olgan huquqbuzarliklar va antisosial harakatlarga moyil bo'ladi.
Zamonaviy o'smirlar o'rtasida antisosyal qadriyatlar shakllanishiga yo'l qo'ymaslik, antisosyal turmush tarzini olib borish, huquqbuzarliklar sodir etish, shuningdek, ta'lim qiymatini oshirish o'qituvchi qadriyatlarni shakllantirishda faol ishtirok etishi kerak.
O. A. Xodunova ta'kidlashicha, qiyin ta'limni engish birinchi navbatda o'qituvchi va o'spirin oilasining o'zaro munosabatlaridan boshlanishi kerak.
Oilada bo'lgani kabi, ongli pedagogik ta'sirlar yordamida ota-onalar tomonidan tarbiyalash qiyin bo'lgan bola uchun u xulq-atvorning umumiy qabul qilingan axloqiy ko'rsatmalarini, qadriyatlar tizimini shakllantiradi
Pedagogik ta'sir usullarini tanlashda tarbiyasi qiyin bo'lgan o'spirin oilasiga yordam va yordam ko'rsatish. D. S. Troitskaya quyidagilarni ta'kidlaydi:
pedagogik jihatdan rivojlangan bola tarbiyalangan oila bilan o'qituvchi ota-onalarning psixologik va pedagogik madaniyatini oshirish dasturlarini ishlab chiqishi va amalga oshirishi kerak .
I. R. Sorokina pedagogik jihatdan e'tiborsiz qoldirilganlar bilan ishlashni ta'kidlaydi.Bolalar, birinchi navbatda, psixologik va pedagogik chora-tadbirlar majmui bo'lib, uning doirasida o'qituvchilar va psixologlarning umumiy sa'y-harakatlari muammolarni erta aniqlash va o'smirlar va oilalarga o'z vaqtida kompleks (ijtimoiy-psixologik va pedagogik) yordam ko'rsatishga qaratilgan xavf guruhlari . Bunday holda, voyaga etmaganning ota-onasidan tashqari, pedagogik jihatdan e'tiborsiz qolgan bolalar bilan o'qituvchining ishiga psixolog va xodim qo'shilishi kerak (agar kerak bo'lsa) muayyan muammolarni hal qilish uchun ijtimoiy xizmatlar.
D. S. Troitskayaning fikricha, pedagogik jihatdan e'tiborsiz qolgan o'smirga birinchi navbatda sinf o'qituvchisi yordam beradi va bu o'zini namoyon qiladi
Ta'lim va taraqqiyot dasturini ishlab chiqish va amalga oshirishda yordam berish kerak aks ettiruvchi o'z-o'zini hurmat qilish, ichki nazorat lokusi, muvaffaqiyat motivatsiyasini rivojlantirishga qaratilgan uning shaxsiyati.
Agar pedagogik jihatdan e'tiborsiz qolgan o'spirin moyil bo'lsa voyaga etmaganlar ishlari bo'yicha inspektsiya xodimlarini ijtimoiy xulq-atvorga jalb qilish muhimdir, ular ota-onalar va o'qituvchi bilan birgalikda voyaga etmaganlar bilan tarbiyaviy ishlar va individual profilaktika ishlarini olib boradilar ¹⁹.
Shunday qilib, pedagogik ish o'qitilishi qiyin bo'lgan va pedagogik jihatdan ijtimoiy-pedagogik reabilitatsiyaga yo'naltirilishi kerak e'tiborsiz qolgan o'spirin axloqiy qadriyatlarni, hurmatli turmush tarzini, ijtimoiy mavqeini va ta'lim oluvchining ijtimoiy aloqalarini shakllantirish bo'yicha chora-tadbirlar majmui bo'ladi. Bunday bolalar bilan pedagogik ishning bir qismi sifatida sizga tibbiy, psixologik yordam, shuningdek, ijtimoiy muammolarni hal qilishda yordam kerak bo'lishi mumkin.

XULOSA

Shuni aytish lozimki, “tarbiyasi og’ir“ bolalar uchun ular yashayotgan muhit, oila, ular o’qiyotgan jamoa, sinfning roli juda kattadir.
Tarbiya jarayoning samaradorligini oshiruvchi psixologik mexanizmlar tarbiyali bo’lim – bu xulq – atvorini nazorat qilishdan iboratdir: Bunday nazorat inson yomon xatti-harakatlarini bajarmaslik imkoniyatini beradi.
Agar shaxs xulq-atvorini axloqiyligi haqida qayg’ursa, u ijtimoiylashuvga erishgan bo’ladi.
Tarbiyalanganlik ijtimoiylashuvini o’rganish jarayoni sifatida qaraladigan yosh psixologiyasida olingan natijalarga asoslanadi: Bola o’zini egosentrik emas, balki tarbiyali tutishi uchun tarbiyalanganlik qanday rag’batlantirilishi kerak? Tarbiya o’z muhitiga ko’ra ijtimoiy jihatdan ijobiy ehtiyojlarni hosil qilishdir. Agar ta’lim shaxsning ongini shakllantirish bo’lsa, tarbiya uning ongsizlik sferasiga ta’sir etishdir. Bolalarga ularni tarbiyalaydiganlarga hissiy yaqinlik xos. Odatda 6 oylik bolalar unga g’amxo’rlik qiladigan ota-onasiga bog’lanib qoladilar. Ota-onaning oldida bo’lish, ular bilan muloqotda bo’lish bolalarga juda yoqadi, ulaning yo’qligi bolalarga yoqmaydi. Ota-onaning g’amxorligini bildiradigan so’zlar xatti-harakatlar bola uchun juda kata ahamiyatga ega, uni erkalamaslik, suymaslik salbiy ahamiyatga ega bo’ladi. Xulq-atvorning dastlabki ijtimoiylashuvi xuddi shu o’rganish jarayoni orqali sodir bo’lishi mumkin: xulq-atvorning istalgan shakllari g’amxo’rlik va e’tibor bilan taqdirlanadi, kutilmagan shakllari esa qo’llab-quvatlanmaydi. Lekin, yaxshi xulq-atvorlarni rag’batlantirish va yomon xulq-atvor hamma bolalarga ham taaluqli emas.
Bolalarni tarbuyalash samaradorligini oshirishda an’na va urf-odatlarning roli katta. Tarbiya jarayonida g’amxorlikning funksiyasi kattadir. Bolalar befarq ota-onalarga nisbatan g’amxor ota-onalarga ko’proq taqlid qiladilar. G’amxo’r ota-onalar bolalarning salbiy xulq-atvorini qo’llab-quvatlamaganda bola o’z xatti- harakatlarining oqibatini ertaroq anglaydi.
Konfutsiy “Eskini o’zlashtirgan, yangini tushunishga qodir insongina tarbiyachi bo’la oladi.” degan edi.
Hamma kishilar ham bir xilda bo’lmaydi, shuningdek, oilalar ham turlichadir. Shubhasiz bolalar ham bir biriga o’xshamaydi. Bu tabiiy xol. Lekin ko’pincha kattalar buni unitib qo’yadilar, o’zlaricha qandaydir umumiy tavfsiyalardan yordam ko’rishga moyil bo’ladilar va bunda: “ bola… bajarishi kerak”, “bolaga mumkin emas” kabi so’zlarni ishlatadilar. Bu esa xato. Bola avval boshidanoq hech narsani bajarishga majbur emas, unga hech narsa joiz ham emas. Aksincha, kattalar bolaning meyorida rivojlanishi uchun sharoit yaratishlari, uni kishilar orasida yashashga o’rgatishlari, ularning his-tuyg’ularini, xohish-istaklarini va ishlarini tushunishlari lozim. Vaqt o’tishi bilan, payti kelganda uning o’zi nimalar qilishi kerakligini, kimga nima qilishga majburligini, kimning oldida qarzdorligini va bu qarzlarni boshqa kishilarga o’z ota-onalariga, do’stlariga va nihoyat, o’z bolalariga nisbatan mexr-muhabbat, mexribonligi bilan uzishni tushunib oladi.