Türk edebiyati-10 ÜNİTE: tariH İÇİnde türk edebiyati edebiyat-tariH İLİŞKİSİ
TANZİMAT FERMANININ İLAN EDİLME SEBEPLERİ
Yüklə 1,27 Mb.
|
TANZİMAT FERMANININ İLAN EDİLME SEBEPLERİ Tanzimat fermanının ilanı iç ihtiyaçlar ve dış ihtiyaçlara bağlı bir aciliyetler olduğu söylenebilir. Osmanlı Devleti, politik-askeri sorunları çözmek için dış desteğe muhtaçtır, içerde ise hem birlik ruhunu oluşturmak hem de reformlara devam edebilmek amacı vardır: 1.Mısır meselesinde Batının desteğini almak. 2.Boğazlar konusunda Batının desteğini almak. 3.Azınlıklar lehine getirilen düzenlemelerle Batının iç işlerimize karışmasını önlemek. 4.İç siyasi birliği tesis ederek içerdeki sesleri kesmek. 5.Askeri ve teknik alanda başlayan ıslahatları hukuki ve siyasi alana yaymak.
Fermanda verilen bütün sözlerin tamamen yerine getirilememesine rağmen bu çabalar, çağdaşlaşmaya ve cumhuriyet fikrine ön ayak olmuştur. Tanzimat Fermânı'nın okunmasından I. Meşrutiyet'in ilanına kadar geçen dönem, Osmanlı tarihinde Tanzimat Dönemi (3 Kasım 1839 - 22 Kasım 1876) olarak anılır.(Vikipedi) Ferman Abdülmecid’in emriyle Mustafa Reşit Paşa tarafından Gülhane Hatt-ı Hümayunu adıyla Gülhane Parkında yabancı elçilerin de çağrıldığı bir ortamda okunmuş, böylece Osmanlı Devleti’nin çağdaş bir hukuk devleti olma yolunda olduğu mesajı verilmek istenmiştir. NOT: Tanzimat Fermanı kökten değişme değil, sınırlı yönetsel bir değişimdir.
İstanbul’da surların içinde kalan ve bugünkü Fatih, Eminönü ilçelerini kapsayan yere Suriçi denmektedir. Burada camileri, dini yapılar, han, hamam, eğitim kurumları, kültür ve yaşayışıyla Osmanlı-İslam kültür uygarlığını yansıtan bir semttir. Beyoğlu ise Sarayburnu’nun karşısında gelişen ve eskiden Pera denilen yerdir. Bu semtte genellikle yabancılar, azınlıklar yaşardı.
EDEBİYATTA TANZİMAT Tanzimat fermanı politik bir süreçtir. 1839-1876 dönemlerini kapsar. Edebiyatta Tanzimat, 1832’de açılan Tercüme Odası’ndan yetişen Fransızca bilen kişilerin tercüme faaliyetleri, özellikle Fransız Edebiyatından çeviriler yapması beklenmiş, böylece 1839-1860 tarihleri arasında “hazırlık dönemi” geçirilmiştir. Tanzimat kültürünün ilk aydınları olan Ali Paşa, Fuad Paşa, Safvet Paşa, Mustafa Refik, Namık Kemal, Edhem Pertev Paşa, Sadullah Paşa hazırlık döneminde yetiştiler. Çünkü Tercüme Odası siyasi olduğu kadar Batılılaşma kültürünü de oluşturan bir çevreydi. Bu sürede Batı’dan(Fransa’dan) çevirilerle Batılı edebi türler tanınmıştır. Tanzimat Edebiyatı, Şinasi’nin Âgâh Efendi ile birlikte çıkardıkları Tercüman-ı Ahval gazetesi ile başlamıştır(1860). Bu gazete ilk özel gazetedir. Tanzimat Fermanı, nasıl hukuki-siyasi bir yenilikse; Tanzimat Edebiyatı da edebiyatta bir yeniliktir, Tanzimat Edebiyatı, Tanzimat Fermanı’nın açtığı süreçten etkilenerek ortaya çıktığı için Edebiyat tarihçilerince bu adla adlandırılmıştır. TANZİMAT EDEBİYATÇILARI NASIL YETİŞTİLER? Tanzimat edebiyatçıları karar vererek bir araya gelmiş edebi bir grup değildir. Onları birlik halinde gösteren edebiyat tarihidir. Onların çoğu devlet hizmetinde yüksek görevler almış devlet adamlarıdır. Fransızca öğrenmişler, Avrupa’ya gitmişler, Batılı devlet adamı, sanatçı, araştırmacılarla tanışmışlar, eski edebiyatı da Osmanlı kültürü içinde öğrenmişlerdir. Hepsi politikayla da uğraşmış, bu yüzden başları derde de girmiş, görevlerinden azledilmişler veya sürgüne gönderilmişlerdir. Tanzimat döneminin politik-kültürel ortamında yetiştikleri için hemen hepsi yenilik taraftarıdır. Ortak anlayışları halkın adam edilmesi, kültürünün yükseltilmesi, okuma-yazma alışkanlığının yayılmasıdır. TANZİMAT EDEBİYATÇILARI GAZETECİLİĞE NEDEN ÖNEM VERDİLER? Tanzimatçıların zihniyeti halkı adam etmek olduğu için halka en doğrudan ulaşabilecekleri önemli vasıta gazeteydi. Üstelik ticaret bakımından gazete kitaptan daha avantajlıydı. Halkın dilini kullanmak bakımından da gazetecilik bir olanak gibi görünüyordu. Tanzimatçılar gazete aracılığıyla böylece halka ulaşabileceklerdi. Gazeteler kitap, tiyatro haberlerinin verilebildiği, romanların tefrika edilebildiği, şiirlerin yazılabildiği ve edebi konular hakkında da bilgilerin verilebildiği bir olanak sağlıyordu. Toplumsal konuların edebi türlerle anlatılabilmesi de gazetede görünür olabilecek bir konuydu. GAZETELER
TANZİMAT’TA GÖRÜLEN YENİ TÜRLER Bu dönemde gazete, tiyatro, roman, öykü, makale, eleştiri, fıkra, günlük gibi daha çok Batı’da görülen türlerin ilk örnekleri verilmiştir. Bu anlamda bir ilkler tablosu çıkarmak mümkündür.
TANZİMATTA SANAT ANLAYIŞI Tanzimat döneminde sanat anlayışı toplumsal fayda etrafında kümelenir. Yazar ve şairlerin amacı Batılı dikkatleri halka kazandırmak, halkı okuma-yazma alışkanlığına ulaştırmak, halka özgürlük, adalet, vatan, millet, eşitlik, kardeşlik gibi fikirleri aşılamak, onlara kendi haklarını gözetme yollarını öğretmek gibi sosyal(toplumsal) amaçlardır. Bu yüzden Tanzimat’ın ilk dönemi için asıl amaç “Sanat toplum içindir.”anlayışıdır. Bütün bunlara bakıldığında Tanzimat döneminin asıl zihniyeti halka bir şeyler öğretmek, Batı’dan geri kaldıkları için onları adam etmektir. Dolayısıyla birey/akıl/çevre ilişkileri ön plana çıkarak yenileşme zihniyeti başlamış demektir.
Öğretici metinler Tanzimat nesrinin oluşmasıyla iç içe Tanzimat döneminde var olmuşlardır. Tanzimat nesri hem dilin sadeleşmesi bakımından hem de makale, eleştiri, fıkra gibi yeni türlerin tanınması bakımından önce gazetelerde kendini göstermiştir. Tanzimat nesri böylece Osmanlı inşa özelliklerinden kısmen ayrılarak yeni bir nesir(düzyazı) özellikleri oluşturmuştur. Uzun cümlelerin terk edilmesi, süslü Osmanlıca anlatımının bırakılması, noktalama işaretlerinin kullanılması, sade bir dilin kullanılmaya başlanması yeni nesir dilinin özellikleridir. Bu yeniliğin oluşmasında en etkili olan dil ve edebiyat Fransız cümle yapısıdır. O dönemde edebi anlamda Batı dendiğinde kastedilen şey, Fransa, Fransız edebiyatıdır. Not: Tanzimat nesri, tam anlamıyla Osmanlı inşasından kopmadığı için eski ile yeni özellikler bir arada görülebilmiştir. Bu durum şiirde de vardır. Bu eski-yeni beraberliğine “ikicilik” denir ki benzer bir durum geçiş dönemi özelliği taşıyan Karahanlı döneminde de görülmüştür. Makale/Eleştiri Türü İlk makaleyi Şinasi yazmıştır. “Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi” adlı makale Tercüman-ı Ahval’de yayımlanmıştır. Tasvir-i Efkâr gazetesinde ise Namık Kemal’in “Lisan-ı Osmaninin Edebiyatı Hakkında Bazı Mülahazatı Şamildir” adlı eleştiri/makale türü yazısı yayımlandı. Daha sonra Hürriyet gazetesinde Ziya Paşa, “Şiir ve İnşa” makalesini yayımlamıştır ki bu makale yine eleştiri özelliğini de taşır. Gerçekte bu dönemde makaleler, eleştiri/polemik üslubuyla karışık ilk örnekler olduğu için dört başı mamur makale özelliği göstermezler. Tanzimat öğretici metinlerine eski-yeni tartışmaları(polemikleri) damga vurmuştur. Ziya Paşa, “Şiir ve İnşa” makalesinde divan şiirinin dilini eleştirerek bu dilin milli olmadığını, yapay olduğunu savunur. Ona göre bizim gerçek edebiyat ve dilimiz halk edebiyatı ve dilidir. Ne var ki Ziya Paşa, bir müddet sonra “Harabat” adlı antolojisinin mukaddimesinde(ön sözünde) bu fikirlerini değiştirerek halk edebiyatını kötüler, divan dilini yüceltir. Namık Kemal, “Lisan-ı Osmaninin Edebiyatı Hakkında Bazı Mülahazatı Şamildir” adlı makalesinde(yahut eleştirisinde) Ziya Paşa’nın “Şiir ve İnşa”da yaptığı gibi Osmanlı dilini eleştirir. Ancak Ziya Paşa fikrinden dönünce Namık Kemal onunla polemiğe girer ve onun Harabat Mukaddimesi’nde divan şiirinin dilini öven fikirlerini iki eserde tenkit eder(eleştirir): Tahrib-i Harabat ve Takib-i Harabat. Bu eleştirilerini Celal Mukaddimesi’nde de devam ettiren Namık Kemal, oryantalist Ernest Renan’ın İslam’a yönelttiği eleştirileri de “Renan Müdafaanamesi” adlı eseriyle eleştirir. Bu tip eleştirel/polemik üsluplu eski-yeni tartışmaları İkinci Tanzimat döneminde de devam edecektir.
1.Halka düşünce vermek için kaleme alınmışlardır. 2.Konular genişlemiş hemen her konuda öğretici metin yazılabilmiştir. 3.Somut ve gözleme dayalı metinler yazılmış, genellikle açıklama, tartışma, örneklendirme gibi anlatım türleri kullanılmıştır. 4.Hürriyet, eşitlik, kanun ve hukukun üstünlüğü, adalet, bilim, teknik, edebiyat, sanat konuları daha çok işlenmiştir. 5.Dil, Osmanlı nesrine göre sadedir, ancak günümüz dikkate alındığında yeterli değildir. 6.İlk defa bu dönemde noktalama işaretleri kullanılmış, konuşma çizgileri gösterilmiştir.
2.Divan nesri ahlaki, dini, tasavvufi ve tarihi konuları kapsarken Tanzimat nesri adalet, eşitlik, özgürlük, kanun, hak, hukuk, sanat, edebiyat gibi konuları işler. 3.Divan’da dil süslü, Tanzimat’ta sadedir. 4.Divan’da daha bireysel bir üslup, Tanzimat nesrinde ise toplumsallık ön plandadır. 5.Divanda nesir tezkireler, tarihler, dini eserler, gazavatnameler gibi türler, Tanzimat’ta ise gazete üzerinden nesir yayılmıştır. 6.Divan’da Doğu kültürü, Tanzimat’ta Batı kültürü baskındır. 7.Divan edebiyatında konu dolaylı işlenmiş, Tanzimat’ta doğrudan konuya geçiş yapılmıştır. 8.Divanda noktalama kullanılmamış, Tanzimat’ta kullanılmıştır. 9.Divanda şiir nesirden öndedir, Tanzimat’ta iki türe de önem verilmiştir. 3.COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER(ŞİİR) Tanzimat edebiyatının zihniyeti halka faydalı olmak, ona bir şeyler öğretmek olduğu için Tanzimat şiiri de buna göre oluşmuştur. Öncelikle divan şiirinin yüksek zümreye hitap eden soyut dünyasını terk etmişler, nesirde işledikleri konuları şiirde de işlemişlerdir. Tanzimat şiirinin 1. döneminin genel özellikleri şunlardır: 1.Tanzimat Dönemi Şiiri:
DİVAN ŞİİRİ TANZİMAT ŞİİRİ KARŞILAŞTIRMASI
Yüklə 1,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|