Mühazirə 1: İnsan faktoru haqqında ümumi anlayışı

Mühazirə 4. Operatorun işinin xüsusiyyətləri

Plan

1. 
   Funksional vəziyyət və operatorunun insan əməyinin səmərəliliyinə təsiri
   
2. 
   Operator nəzaərətinin vəziyyətinin növləri
   

Funksional vəziyyət və operatorunun insan əməyinin səmərəliliyinə təsiri

Fəaliyyətinin səmərəliliyinə təsir göstərən ən vacib insan şərtlərindən biri zehni funksional vəziyyətdir. Elmi bir kateqoriya kimi bu anlayış əvvəlcə bir orqanizmin fəaliyyətini xarakterizə etmək üçün istifadə edildiyi fiziologiyada yaranmışdır. Zehni funksional vəziyyəti "birbaşa və ya dolayı yolla bir fəaliyyətin fəaliyyətini müəyyənləşdirən, yəni fəaliyyət üçün bir fürsət yaradan bir şəxsin bu funksiyaları və keyfiyyətlərinin vahid xüsusiyyətləri" olaraq təyin edirlər.

Çox vaxt əmək fəaliyyətinin məhsuldarlığına birbaşa təsir göstərmir, əksinə özünü fərqli şəkildə göstərir. Məsələn, əvvəllər asanlıqla, heç bir gərginlik olmadan, avtomatik olaraq, bir neçə saatlıq işdən sonra əlavə səy, müəyyən bir gərginlik, xüsusi diqqət tələb olunur. Bu vəziyyətdə əməyin məhsuldarlığı azalmaya bilər, amma səy özü, gərginlik yorğunluğun başlanğıc əlamətidir.

Yorğunluq sağlamlığın əksidir. Yorğunluğun inkişafından yaranan obyektiv proseslər işçinin şüurunda yorğunluq hissi ilə əks olunur, bu da işləməyi dayandırmaq və ya azaltmaq ehtiyacı haqqında bioloji siqnal kimi təfsir edilə bilər intensivliyi, baxmayaraq ki, bu siqnallar bəzi hisslərdə olduğu kimi gerçəkliyin obyektiv şəkildə əks olunması ilə birlikdə dəqiq deyil, bəzən hətta təhrif olunmuş məlumatlar verir. Müəyyən bir həddə qədər yorğunluq bir insanın işdəki normal bir fizioloji vəziyyətidir, əmək fəaliyyətinin təbii nəticəsidir. Yorğunluq dinamikasının araşdırmaları orqanizmin maksimum imkanları, əmək məhsuldarlığı, emosional-könüllü gərginlik və yorğunluq arasındakı əlaqənin təbiətini ortaya qoymuşdur. Bu nisbət sözdə "iş əyrisi" üzərində düşünmək üçün ən əlverişlidir.

1 2 3 4 5 6 7

İşin başlanğıcı		İşin dövrü			İşin sonu

Şəkil 3. İnsan əməyinin əyrisi

Aşağıdakı dövrləri müəyyən bir şərti ilə ayırd etmək olar. Əməliyyat müddəti: işin əvvəlində hizalanma baş verir (birgə) bədənin bütün iş sistemlərinin eyni vaxtda tənzimlənməsi, mərkəzi sinir sistemi tərəfindən əlaqələndirilir) nəticədə onun maksimum imkanları bir qədər artır və əksər hallarda məhsuldarlıq artır.

Maksimum fürsətlərin yüksək, sabit bir dövrü: Maksimum bədən imkanları, məhsuldarlıq, könüllü gərginlik səviyyəsi bir qədər sabitləşmişdir. Bu dövrdə yorğunluq yoxdur.

Yorğunluğun tam və davamlı kompensasiya müddəti: obyektiv və subyektiv göstəricilərlə qurulan nəticədə yaranan yorğunluq bədənin maksimum gücünü biraz azaldır, lakin yenə də əmək məhsuldarlığını güclə eyni səviyyədə saxlamaq üçün kifayətdir.

Qeyri-sabit kompensasiya dövrü: yorğunluq artır, maksimum imkanların səviyyəsi azalmağa davam edir. Könüllü gərginliyin intensivliyi dəyişir. Zəifləməsi ilə əmək məhsuldarlığı azalır. Bu zaman insan səhv edə bilər. Beləliklə, qeyri-sabit kompensasiya dövründə iki əsas səbəbə görə işin görülməsi qadağan edilməlidir: səviyyənin yığılması və müvəqqəti yorğunluğun daimi yorğunluğa keçməsi və iş adamının “adam-maşın” sistemində etibarlılığının azalması səbəbindən.

Əmək məhsuldarlığının davamlı bir azalması dövrü: artan yorğunluq bədənin maksimum gücünü o qədər azaldır ki, sol əllə edilən səylə insan artıq qısa müddət ərzində müəyyən bir məhsuldarlıq səviyyəsini saxlaya bilmir.

Monotonluq vəziyyəti, fəaliyyətə dəstək verən proseslərin aktivliyinin ümumi azalması ilə xarakterizə olunur və davranış müstəvisində bir şəxs yuxu vəziyyətində boğulur, bu da fəaliyyətin prosesdən kənarlaşdırılmasına səbəb olur.