Mühazirə ekologiyanin aktualliğI, predmeti və qenezisi

Mühazirə 10

EKOLOJI HƏRƏKATLAR

1. Beynalxalq
Ətraf mühit haqqında BMT proqramı (ingiliscə UNEP, United Nations Environment Programme)
UNEP 1972 ildə BMT sistemi çərçivəsində yaradılmış proqramdır. Bu qurumun vəzifəsi bugünkü və gələcək soyların rifahı naminə ətraf mühitin yaxşılaşması və qorunmasına yönəlmiş tədbirlərin tətbiq edilməsi və təşkilindən ibarətdir. Proqramın şüarı “İnkişaf naminə ətraf mühit”dir.

UNEPin baş qərargahı Keniyanın paytaxtı Nayrobidə yerləşir. Onun başqa ölkələrdə də altı böyük regional ofisləri vardır. Bu qurum qlobal və regional səviyyələrdə ekologiya problemləri ilə bağlı istənilən məsələlərə baxır.

Eyni zamanda UNEP yer atmosferi, dəniz və yerüstü ekosistemlərlə bağlı çeşidli layihələr həyata keçirir. Bundan başqa bu qurumekologiya və ətraf mühitin qorunması üzrə bağlanmış beynalxaq anlaşmaların bağlanmasında iştikar edir, ölkələr və qeyri-hökümət təşkilatları ilə əməkdaşlıq edir, çeşidli layihələri maliyələşdirir. UNEPin fəaliyyət dairəsinə həhlükəli kimyavi maddələr, hava və suların çirklənməsi üzrə tövsiyələrin verilməsi də daxildir.

1988-ci ildə Beynalxalq meteoroloji təşkilat UNEPlə birlikdə İqlimin Dəyişməsi üzrə Ekspertlərin Hökümətlərarası Qrupunu (IPCC) yaratmışdır. Eləcə də UNEP Qlobal Ekoloji Fondunun (GEF)təsisçilərindən biridir.

UNEP tərəfindən hər il Beynalxalq ətraf mühit günü qeyd olunur.

UNEP günəş enerjisinin inkişafı proqramlarını maliyələşdirir, günəş panelləri alanlara giymətdə güzəştlərə gedir. Bununlada onların alıcılarını həvəsləndirir. Bu proqram Hindistan, Tunis, Mərakeş, İndoneziya, Meksika kimi ölkələrdə üğurla həyata keçirilir.

2004-cü ildən başlayaraq, UNEP Yaxın Şərqdə (özəlliklə də İraqda) bataqlıqların qorunması üzrə layihəni maliyələşdirir. Çünki 2001-ci ilin gğstəricilərinə görə, oradakı bataqlıqların 90% məhv edilmişdir.
Ətraf mütit üzrə Avropa agentliyi (EEA; European Environment Agency)
Ətraf mütit üzrə Avropa agentliyi Avropa məkanında ətraf mühit haqqında informasiyaların yığımı və təhlilini həyata keçirən Avropa Birliyinin təsisatıdır. Fəaliyyəti 1993-cü ildən başlanmışdır. Baş qərargahı Kopenhagen şəhərində yerləşir.

EEA aşağıdakı vəzifələri yerinə yetirir:

- Avropa Birliyi (AB) ölkələri ekoloji durum haqqında informasiya ilə təmin etmək; ətraf mühitin durumu haqqında informasiyaların tərtib edilməsi, dəyərləndirilməsi və mübadiləsi, ətraf mühitin durumu və ekoloji tədqiqatların nəticələri haqqında etibarlı informasiyaların kütləvi yayımını təmin etmək;

- Avropa informasiya şəbəkəsinin koordinasiyası və ətraf mütitə baxışların keçirilməsi; bunların ətraf mühitin beynalxalq monitorinqlərinə daxil edilməsi, ətraf mühitin monitorinqlərin aparılması üçün ölkələrə yardım etmək və bu məsələlər üzrə məsləhətlər vermək;

Dəyən ziyanın dəyərləndirmə metodlarının və bərpa işlərinin təkmilləşdirilməsi;

- beynalxalq əməkdaşlıqda iştirak etmək.

EEA-nın işində təkcə AB ölkələri deyil, həmdə bu təşkilatın ideya və fəaliyyəti ilə razılaşan və bölüşən başqa ölkələr də iştirak edə bilər. Belə olarsa onlarla özəl anlaşmalar bağlanır.

AB-də EEA ilə birlikdə Avropa ətraf mühitə baxış və informasiya şəbəkəsi adlanan ətraf mühitin monitorinqi sistemi fəaliyyət göstərir
İqlimin dəyişməsi üzrə ekspertlərin hökümətlərasrası qrup (ingiliscə Intergovernmental Panel on Climate Change, IPCC)
Günümüzdə insan fəaliyyəti elə miqyasda genişlənib ki, o qlobal iqlim kimi təbiət sistemlərinə təsir edir.Bir çox bilginlər iqlimin dəyişməsinin çox ağır və qarşısıalınmaz sonucları ola bilər. buna görə də tezliklə tədbirlər görülməlidir. Başqaları isə bu təhlükənin şişirdilmiş olmasını iddia edərək, nigarançılığın əsassız olduğunu deyirlər.
Buna görə iqlim dəyişmələri o qədər aktual problemdir ki, siyasətçilərə bu barədə obyektiv bilgilər verilməli, bu prosesin səbəbləri açıqlanmalı; onun ətraf mütitə, toplumlara, iqtisadiyyata təsirinin miqyası bildirilməli; qarşısının alınması imkanları bilinməlidir.

Bu səbəblər üzündən Ümumdünya meteoroloji təşkilatı və BMT-nin ətraf mühit üzrə proqramı 1988-ci ildə IPCC-i təsis etmişdirlər. Ekspertlər qrupunun vəzifəsi bütün dünyadan alınmış iqlim dəyişmələri haqqında elmi-texniki və ictimai-iqtisadi informasiyaları hərtərəfli, obyektiv, açıq dəyərləndirilməsindədir. Bu dəyərləndirmə bütün dünyanın ekspertləri tərəfindən yazılmış texniki və praktiki ədəbiyyatın əsasında verilir. IPCC-in məruzələri bu problem üzrə siyasət üçün aktual olan baxışların balanslandırılmış nöqteyi-nəzərlərinin ortalığa çıxarılmasıdır. Bunu edərkən təşkilatın özü siyasətə qarışmır. Yaranan gündən IPCC bir çox yayımlar yayımlamışdır. Onlardan siyasətçilər, alimlər, tələbələr və ekspertlər istifadə edirlər.

IPCC UNEPə daxil olan ölkələr üçün açıq olan hökümətlərarası bir qurumdur. Onun ekspertləri ildə bir kərə toplantılara yığılırlar. Burada IPCC-in strukturu, prinsipləri, iş prinsipi haqqında qərarlar çıxarılır. Eləcə də bu təşkilatın sədri və idarə heyyəti seçilir.

IPCC-in üç işçi qrupu vardır. Birincisi iqlim sistemininiqlim dəyişmələrinin və iğlim sisteminin elimi aspektlərini dəyərləndirir. İkincisi iqlim dəyişmələrinə təbii və sosial iqtisadi sistemlərin məruz olmasını dəyərləndirir, iqlim dəyişmələrinin mənfi və müsbət təsirlərini və onlara adaptasiya imkanlarını araşdırır. Üçüncüsü isə istixana qazların tullanmasının qarşısını alınma imkanlarını və iqlim dəyişmələrinin yumuşalmasının başqa yollarını dəyərləndirir. Təşkilanın maliyyələşməsini hökümətlər könüllü olaraq edirlər.

IPCC-in məruzələri bir neçə cilddən ibarətdir. Orada iqlim dəyişmələri haqqında hərtərəfli elmi-texniki və ictimai-iqtisadi informasiyalar, problemdən çıxış yollarının nəzəri aspektləri vardır.

IPCC-in birinci məruzələri 1990-cı, ikincisi 1995-ci, üçüncüsü isə 2001-ci illərdə dərc olunmuşdur. Orada iqlim dəyişməsi ilə bağlı narahatlıq elmi cəhətdən əsaslandırılmışdır.