Mühazirə mətnləri 15 movzu üzrə-30 saat Hazırladı: Qida məhsulları mühəndisliyi və ekspertiza kafedrasının
Yüklə 473,55 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- STANDARTLAŞDIRMANIN TARİXİ VƏ İNKİŞAFI
- Mövzu 2. Standartlaşdırmanın mahiyyəti və metodları Plan
- STANDARTLAŞDIRMANIN MAHİYYƏTİ
- Standartlaşdırma üzrə normativ sənəd
- Dövlətlərarası standartlar
- Standartlaşdırma obyektləri
- Mövzu 3.Standartlaşdırmanın növləri, onların işlənib hazırlanması, tətbiqi və yenidən baxılması Plan
- STANDARTLAŞDIRMANIN NÖVLƏRİ
- Mövzu 4: Standartlaşdırmanın Dövlətlərarası Sistemi, Avropa İttifaqı çərçivəsində standartlaşdırma Plan
- AVROPA İTTIFAQI ÇƏRÇİVƏSİNDƏ STANDARTLAŞDIRMA
|
AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI KƏND TƏSƏRRÜFATI NAZİRLİYİ AZƏRBAYCAN DÖVLƏT AQRAR UNİVERSİTETİ “ISTEHLAK MALLARININ STANDARTLAŞDIRILMASI VƏ SERTİFİKATLAŞDIRILMASI ” fənnindən “İstehlak mallarının ekspertizası və marketinqi” ixtisasının tələbələri üçün Mühazirə mətnləri 15 movzu üzrə-30 saat Hazırladı: Qida məhsulları mühəndisliyi və ekspertiza kafedrasının dosenti Xankişiyev Yusif Həsən oğlu Gəncə-2017-2018-cı tədris ili Mövzu 1. Standartlaşdırmanın qısa inkişaf tarixi Plan:
ƏDƏBİYYAT
“Standartlaşdırma və sertifikatlaşdırma” Gəncə- 2011
“Standartlaşdırmanın əsasları” Bakı- 1999
“Standartlaşdırma, keyfiyyətin idarə olunması və məhsulların qiymətləndirilməsi” Gəncə - 2003 STANDARTLAŞDIRMANIN TARİXİ VƏ İNKİŞAFI İnsan cəmiyyətinin inkişafı ilə uyğun olaraq onların əmək fəaliyyəti də daimi təkmilləşmişdir. Bu da müxtəlif məmulatların, alətlərin və metodların yaranmasına səbəb olmuşdur. İnsanlar tarix boyu çalışmışlar ki, əmək fəaliyyətinin ən yararlı nəticələrini seçib, onlardan istifadə etsinlər. Məsələn, qədim Romada su kəmərinin tikilməsində müəyyən diametrə malik borulardan istifadə edilməsi, Misirdə fironlar saraylarının tikilməsində 410x200x130 mm ölçüyə malik kərpiclərdən istifadə olunması buna misaldır. Sayma sistemi qədim zamandan standart olmuşdur. Bu sistem tarix boyu inkişaf etmiş və təkmilləşdirilmişdir. Roma hökmdarlığından sonra Roma ədədlərin əvəzinə ərəblər daha yaxşısını təklif etmişlər. O vaxtdan etibarən ərəb ədədləri bütün ölkələrdə tətbiq edilir. Milli xarakterə malik olan pul vahidləri artıq çoxdandır ki, beynəlxalq qarşılıqlı əvəz olunmaya malikdir. Hər pul sistemi öz ölkəsində standartdır. Bu və ya digər ölkədə hər hansı pul islahatının aparılması hazırlıq tələb edir və ona ciddi reforma kimi baxılır. Beynəlxalq ticarət, xidmətlər mübadiləsi, turizm və s. sahələrdə də qızıl paritetə əsaslanmış pul vahidlərinin standart mühasibliyi mövcuddur. Bunun dəyişməsi bəzən ağır nəticələrə gətirib çıxarır. İntibah dövründə ölkələr arasında iqtisadi əlaqələrin yaranması ilə əlaqədar olaraq, standartlaşdırma metodlarından daha geniş istifadə edilməyə başlandı. Məsələn, Venesiyada gəmiqayırmanın inkişafı ilə əlaqədar olaraq gəmiləri əvvəlcədən standart ölçüdə hazırlanan detallardan yığırdılar. Maşın istehsalına keçidlə əlaqədar olaraq standartlaşdırma çox böyük sürətlə inkişaf etməyə başladı. Məsələn, 1875-ci ildə Fransız Leblan tərəfindən yaradılmış tüfəng qıfılı heç bir əlavə əməliyyat aparılmadan eyni vaxtda hazırlanmış tüfənglərin üzərində yığıla bilirdi. Burada qarşılıqlı əvəzolunma və uyğunluq prinsipləri istifadə edilmişdir. Almaniyada kütləvi istehsala keçmək məqsədi ilə kral zavodunda bütün tüfənglərə 13,9 mm çapında standart müəyyən edilmişdir. 1845-ci ildə İngiltərədə maşınqayırmada birləşdirici yivlər sisteminin standartı, həmin dövrdə Almaniyada dəmir yolunda relslərarası məsafənin standartları qəbul edilmişdir. 1875-ci ildə beynəlxalq standartlaşdırmanın başlanğıcı hesab edilən 19 dövlətin nümayəndələri tərəfindən Parisdə metrik konvensiya yaradıldı və beynəlxalq ölçülər və çəkilər bürosu təsis edildi. Dünyanın bütün ölkələrində ölçü və çəki sistemi mövcuddur. Əvvəllər bizim ölkəmizdə arşm, düym və metrik sistemləri işlədilirdi. Bunlar da istər sənaye istehsalında, istərsə də insanlar arası anlaşılmamazlığa səbəb olurdu. Bu nöqsanları aradan qaldırmaq üçün 14 sentyabr 1918-ci ildə Sovet ölkəsində standartlaşdırmanın geniş inkişafına təməl qoyan metrik ölçü və kiloqram çəki sisteminin həyata keçirilməsi haqda dekret imzalandı. Metrik sistem ABŞ-da 1866, İngiltərədə 1873-cü ildə qanunlaşdırılmasına baxmayaraq indiyədək də bu ölkələrdə düym sistemi hökm sürür. Düym sistemindən istifadə edən ABŞ-da və digər ölkələrdə metrik düym ölçülərinin qarşılıqlı əvəzolunması üçün mikrodüym qəbul edilmişdir. 1 mikrodüym 40 mikrona bərabərdir. Rusiyanın sənaye istehsalında standartlaşdırma ilk dəfə XVI əsrin ortalarında torpaq üçün mərmilərin hazırlanmasında tətbiq olundu. Standartlaşdırma XVIII əsrdə dəmir, silah, istehlak malları istehsalında və s. tətbiq olunmağa başladı. XX əsrin əvvəllərində dəmiryolu tikintisinin başlanması ilə əlaqədar olaraq standartlaşdırma növbəti inkişaf mərhələsinə keçdi. Vaqonların rəngi, dəmiryolunun eni, qoşqu qurğusunun hündürlüyü, təkərlərin diametri və digər elementlər standartlaşdırıldı. Lakin, qatarların hərəkətinin vahid istiqaməti nizama salınmamışdı. Bunun nəticəsidir ki, indiyə qədər də Moskva-Rzayan xəttində qatarlar sol tərəflə hərəkət edir. Nəqliyyat vasitələrinin hərəkət istiqamətinin standartlaşdırılması insanlar üçün böyük əhəmiyyətə malikdir. XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərində elm və texnikanın inkişafı ilə əlaqədar olaraq, standartlaşdırmanın yeni inkişaf mərhələsi başladı və standartlaşdırma üzrə milli təşkilatlar yaradıldı. 1901-ci ildə İngiltərədə standartlar komitəsi yaradıldı. Onun əsas vəzifəsi xammal, məhsullar və hərbi texnika üzrə standartlar yaratmaq və tətbiq etmək idi. XX əsrin əvvəllərində bir çox ölkələrdə hərbiləşdirmənin güclü inkişafı ilə əlaqədar olaraq böyük həcmdə hərbi sursatların istehsalı tələb olunurdu. Birinci dünya müharibəsi dövründə və ondan sonra bir çox dövlətlərdə standartlaşdırma üzrə milli təşkilatlar yaradıldı. Məsələn, Hollandiyada 1916-cı ildə, Almaniyada 1917-ci ildə, Fransada, ABŞ-da və İsveçrədə 1918-ci ildə. Mövzu 2. Standartlaşdırmanın mahiyyəti və metodları Plan:
ƏDƏBİYYAT
“Standartlaşdırma və sertifikatlaşdırma” Gəncə- 2011
“Standartlaşdırmanın əsasları” Bakı- 1999
“Standartlaşdırma, keyfiyyətin idarə olunması və məhsulların qiymətləndirilməsi” Gəncə - 2003 STANDARTLAŞDIRMANIN MAHİYYƏTİ Standartlaşdırmanın ümumi məqsədi məhsulların, işlərin və xidmətlərin keyfiyyət məsələləri üzrə istehlakçıların və dövlətin maraqlarının mühafizə edilməsindən ibarətdir. “Standartlaşdırma haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 1-ci fəslinin 1-ci maddəsində aşağıdakı anlayışlar verilir. Standartlaşdırma – məhsullar üçün norma, qayda və xarakteristikaları müəyyənləşdirən fəaliyyət olub, aşağıdakıları təmin etmək məqsədi daşıyır:
Standart – maraqlı tərəflərin əksəriyyətinin razılığı əsasında hazırlanmış və müvafiq səlahiyyətli təşkilat və orqanlar tərəfindən təsdiq edilən, kütləvi istifadə üçün nəzərdə tutulmuş məhsulların keyfiyyət və təhlükəsizliyinə dair tələbləri müəyyənləşdirən normativ sənəddir. Standartlaşdırma üzrə normativ sənəd – müəyyən növ fəaliyyətin, yaxud onun nəticələrinin ümumi olan icra və istifadə norma, qayda və xarakteristikalarını əks etdirən normativ hüquqi aktdır. Beynəlxalq standartlar – dünya dövlətlərinin əksəriyyətinin qəbul və istifadə etdiyi standartlar, norma, qayda və tövsiyyələrdir. Regional standartlar – texniki-iqtisadi əməkdaşlıq edən bir qrup regional dövlətlərin qəbul və istifadə etdikləri standartlar, norma, qayda və tövsiyyələrdir. Dövlətlərarası standartlar – iki dövlətin qarşılıqlı razılığı əsasında qəbul və bir-biri ilə müvafiq münasibətlərdə istifadə etdiyi standartlar, norma, qayda və tövsiyyələrdir. Milli standartlar – ayrı-ayrı müstəqil dövlətlərin ərazisində müvafiq qaydada hazırlanıb, istifadə edilən standartlar, norma, qayda və tövsiyyələrdir. Standartlaşdırma obyektləri – standartlaşdırma üzrə işlərin predmeti olan və şərti vahidlərin, işlərin və anlayışların köməyi ilə keyfiyyət və kəmiyyətcə xarakterizə edilə bilən məmulatlar, proseslər, qaydalar, metodlar və istehsal vasitələridir. Standartlaşdırma beynəlxalq miqyasda, regionda, ölkədə, iqtisadi rayonda, sənaye sahələrində, trest, firma, müəssisə və hətta sex daxilində aparıla bilər. Standart göstəriciləri – şərti vahidlər, işarələr və ya anlayışların köməyi ilə ifadə edilən standartlaşdırma obyektlərinin xarakteristikalarıdır. Ölçü, kimyəvi tərkibi, fiziki xassə, kütlə, istismar keyfiyyətləri, səmərəlilik, davamlılıq, etibarlılıq və s. standart göstəriciləri ola bilər. Parametr – məmulatın hər hansı xassəsini xarakterizə edən qiymətdir. Parametrlər standartda adətən parametrik sıralar şəklində göstərilir. Standartlaşdırma sahəsində yuxarıda göstərilən əsas terminlər standartlaşdırmanın elmi prinsiplərini öyrənən Beynəlxalq (İSO) Təşkilatı tərəfindən müəyyən edilmiş və dünyanın bir çox ölkələri tərəfindən qəbul edilmişdir. Məhsulun və xidətlərin keyfiyyətinin yüksəldilməsini təmin edən normativ sənədlər sistemində standartlar əsas yerlərdən birini tutur. Standartlarda keyfiyyətin əsas göstəriciləri və göstəricilərin ölçülərinin xarakteristikaları müəyyənləşdirilir. Standartlar elm və texnikanın son nailiyyətlərini özündə cəmləşdirir. Ona görə də onlar ölkənin iqtisadiyyatının inkişafına böyük rol oynayırlar. Çünki standartlar qabaqcıl təcrübənin, mütərəqqi üsulların geniş yayılmasına imkan yaradır. Standartlaşdırma elmin, texnikanın və qabaqcıl təcrübənin nəticələrinə əsaslanaraq nəinki hazırki, həmçinin gələcək inkişafın əsasını təşkil edir və elmi-texniki tərəqqi ilə bağlı olaraq daim inkişafdadır. Elmi-texniki və iqtisadi tərəqqinin sürətlənməsində standartlaşdırmanın böyük əhəmiyyəti vardır. O, elmin və texnikanın son nailiyyətlərinin, optimal həllərinin və nəticələrinin istehsalatda tətbiqini təmin edir, maşın hissələrinin qarşılıqlı əvəz olunmasına zəmanət verir, xammal və materiallardan səmərəli istifadəni, məhsulun keyfiyyətinin yaxşı nümunələr səviyyəsində saxlanmasına və bazar iqtisadiyyatının inkişafına imkan yaradır. Mövzu 3.Standartlaşdırmanın növləri, onların işlənib hazırlanması, tətbiqi və yenidən baxılması Plan:
ƏDƏBİYYAT
“Standartlaşdırma və sertifikatlaşdırma” Gəncə- 2011
“Standartlaşdırmanın əsasları” Bakı- 1999
“Standartlaşdırma, keyfiyyətin idarə olunması və məhsulların qiymətləndirilməsi” Gəncə - 2003 STANDARTLAŞDIRMANIN NÖVLƏRİ Standartlar məzmun və təyinatından asılı olaraq aşağıdakı növlərə bölünür:
Konkret məhsula aid olmayan standartlara, o cümlədən, ümumtexniki və təşkilati-metodik standartlara, dövlət standartlaşdırma sistemi növlər müəyyən etmir. Bu cür standartlara ümumi normaların standartları, sinifləşdirmə və sənədləşdirmə sistemləri standartları, fiziki kəmiyyətlərinin vahidlərinin standartları, texniki təhlükəsizlik tələbləri standartları və s. aiddirlər. Ümumi texniki şərtlərin standartları eyni cinsli məhsul qrupu üçün ümumi olan istismar xarakteristikalarını, qəbul qaydalarını, nəzarət metodlarını, nişanlama, qablaşdırma, daşınma və saxlanılma qaydalarını, məmulatın komplektliyini və onun qarant iş ömrünü və s. müəyyənləşdirir. Texniki şərtlərin bölmələrinə aşağıdakılar daxildir:
“Texniki tələblər2 bölməsinə aşağıdakılar daxildir:
Texniki şərtlərin standartlarının digər standartlardan fərqi odur ki, onlar konkret məhsula hərtərəfli tələbləri təyin edir. Ümumi texniki tələblərin standartları eyni cinsli məhsul qrupu üçün ümumi olan optimal keyfiyyət səviyyəsini təmin edən norma və tələbləri müəyyənləşdirir. Keyfiyyət səviyyəsi konkret məmulatın layihələndirilməsi zamanı nəzərdə tutulmalı və onun istehsalı zamanı təmin olunmalıdır. Məhsulun növündən və təyinatından asılı olaraq onun fiziki və mexaniki xassələrinə , etibarlılığına və uzunömürlülüyünə, texniki estetik göstəricilərinə, məhsulun istehsalında istifadə olunan xammala, yarımfabrikatlara və s. tələblər müəyyənləşdirilə bilər. Texniki tələblərin standartları ümumi texniki tələblərin standartlarından fərqli olaraq konkret məhsul növlərinə tələblər qoyur. Parametrlərin standartları məmulatın əsas istismar xarakteristikalarına görə onların parametrik və və ya ölçü sıralarını müəyyənləşdirir. Bu xarakteristikaların bazasında məhsulun konkret tipləri və modelləri layihələşdirilir. Tiplərin, əsas parametrlərin və ölçülərin standartları-standartlaşdırılan məhsulun əsas xassələrindən asılı olaraq tiplərini, həmçinin bu tipləri xarakterizə edən əsas parametrləri və ölçüləri müəyyənləşdirir. Tiplərin standartları məmulatın verilmiş növünün inkişaf perspektivini nəzərə almalıdır. Bu ancaq hazırda buraxılan məmulatın deyil, həmçinin kütləvi istehsal üçün hazırlanmış məmulatların tiplərinə və əsas parametrləri özündə əks etdirməlidir. Konstruksiyaların standartları-konkret tip ölçülərinin və modellərin işlənub hazırlanması zamanı müəyyən qrup məmulatların unifikasiyasını və qarşılıqlı əvəz olunmasını təmin etmək məqsədi ilə onların əsas parametrlərini və konstruktiv həllini müəyyənləşdirir. Markaların standartları-materialların və xammalın markalarının nomenklaturasını, onların kimyəvi tərkibini, istismar və istehlak xassələrini, və nəzarət metodlarını təyin edir. Bu standartlar xammal və materiallar üçün tətbiq olunur. Onların əsas vəzifəsi markaların sayını minimuma endirməkdir. Çeşidlərin standartları-məhsulun həndəsi formalarını və ölçülərini təyin edir. Qəbul qaydalarının standartları müəyyən qrup və növ məhsullarının qəbulu zamanı keyfiyyət və kəmiyyətcə onlara qoyulmuş vahid tələbləri təmin etmək məqsədi ilə məhsulun qəbul qaydalarını müəyyən edir. Sınaq metodlarının standartları müəyyən məhsul qrupunun sınağı üçün nümunələrin götürülmə qaydalarını, istismar xarakteristikaların sınaq metodlarını müəyyən edir. Məhsulun növündən asılı olaraq sınaq metodları tətbiq olunur. Standartlarda aşağıdakı növlərdə sınaqlar nəzərdə tutulur:
Nişanlama, qablaşdırma, saxlama, daşınılma qaydalarının standartları-məhsulun əsas xarakteristikaları haqqında istehlakçıya informasiya vermək məqsədi ilə onun nişanlanmasına, qablaşdırılmasına, saxlanmasına və daşınmasına tələbləri müəyyən edir. Ölçü cihazlarının və ölçülərin yoxlama metodları və vasitələri üçün standartlar-onların ən səmərəli yoxlama metodlarını təyin edir. Bu yoxlamalarda lazimi yoxlama dəqiqliyini təmin edən texniki vasitələrin istifadəsi standartlarda öz əksini tapır. Istismar və təmir qaydaları standartları verilmiş şəraitdə məmulatların işləmə qabiliyyətini təmin edən və onların istismar xarakteristikalarına zəmanət verən ümumi qaydaları təyin edir. Tipli texnoloji proseslərin standartları-müəyyən məhsul növünün hazırlanması üzrə texnoloji əməliyyatların yerinə yetirilməsi srdıcıllığını və bunun üçün lazımi texniki vasitələri təyin edir. Bu standartlar mütərəqqi istehsal texnologiyasını tətbiq etmək və buraxılan məhsulun yüksək keyfiyyət səviyyəsini təmin etmək üçün yaradılır. Mövzu 4: Standartlaşdırmanın Dövlətlərarası Sistemi, Avropa İttifaqı çərçivəsində standartlaşdırma Plan:
ƏDƏBİYYAT
“Standartlaşdırma və sertifikatlaşdırma” Gəncə- 2011
“Standartlaşdırmanın əsasları” Bakı- 1999
“Standartlaşdırma, keyfiyyətin idarə olunması və məhsulların qiymətləndirilməsi” Gəncə - 2003 1992-ci il martın 13-də keçmiş SSRI-yə daxil olan müs təqil dövlətlərin nümayəndələri tərəfindən standartlaş dır ma sa hə sində razılaşdırılmış siyasətin aparılması və əmək daş lığın ge nişləndirilməsi barədə razılaşma imzalanmışdır. Həmin razı laş ma MDB ölkələrinin dövlətlərarası standartlaşdırma sis te mi nin əsasını təşkil edir. Bu sənədə əsasən keçmiş SSRI döv ründən qalan və qüvvədə olan dövlət standartları döv lət lərarası stan dartlar kimi qüvvədə qalır, onun etalon bazası birgə isti fa də edilir, standartlaşdırma, sertifikatlaşdırma və metrologiya sis tem lərinin qarşılıqlı tanınması üçün isə iki tərəfli razılaşma tələb edilir. Həmin dövlətlərin hökümətləri səviyyəsində Standart laş dırma, Metrologiya və Sertifikatlaşdırma Dövlətlərarası Şu rası (SDAŞ) yaradılmışdır. Onun əsas funksiyalarına aşağı da kılar daxildir:
Şura tərəfindən qəbul edilmiş qərarlar nümayəndəliyi şura üzvü olan dövlətlər üçün məcburidir. 12 MDB dövlətinin milli stan dartlaşdırma, metrologiya və sertifikatlaşdırma orqan la rı nın rəhbərləri daxildirlər. Azərdaycan Respub likasının Döv lət Standartlaşdırma və Metrologiya Mərkəzi (Azərdöv ləts tan dart) həmin Şuranın üzvüdür. Standartlaşdırmanın Dövlətlərarası Sisteminin əsas işçi orqanı- Standartlar, Metrologiya. Sertifikatlaşdırma Bürosu – Be lorus Respublikasının paytaxtı olan Minsk şəhərindədir. Qəbul edilən ənənəyə görə şuranın iclasları növbə ilə razı laşmanın üzvü olan ölkələrdə keçirilir. Standartlaşdırmanın Döv lətlərarası Sisteminin fəaliyyəti nəticəsində SSRI döv ründə qalan normativ-texniki sənədlərin fondu (25 min dövlət, 40 min sahə standartı, 35 min texniki-iqtisadi informasiya təs ni fatları) və etalon bazası (fiziki kəmiyyətlərin 140 met roloji etalon vahidləri) saxlanmışdır. Hazırki dövrə qədər MDB üzvü olan dövlətlərin milli standartlaşdırma sistemlərinin qarşılıqlı tanınması prosesi bü töv lükdə tamamlanmışdır. Standartlaşdırmanın Dövlətlərarası Sisteminin işçi or qa nları standartlaşdırma üzrə dövlətlərarası texniki ko mitələrdən (SDTK) ibarətdir. Həmin komitələr dövlət lərarası standartları işləyir və digər konkret işlər görür. 200-dən çox Stan dartl aş dır ma üzrə texniki komitənin fəaliyyəti nəticəsində dövlət standartlarının işlənilməsi, qəbul edilmiş illik planların əsa sın da aparılır. Dövlətlərarası standartların və onlara dəyişik lik lə rin qəbul edilməsi ildə 2 dəfə keçirilən Stan dartlaşdırmanın Döv lətlərarası şurasının iclaslarının qərarları əsasında həyata ke çirilir. Dövlətlərarası standart laş dırma üzrə işlərin aparıl ması qaydalarının ümumi müddəaları DST 1.0-92 standartında verilmişdir. Standartın qəbulunun lehinə ən azı iki dövlətin nü mayən dələri səs veribsə, o qəbul edilir. Razılaşmanın üzvü olan dövlətin standartlaşdırma üzrə milli orqanı qüvvədə olan milli standartları dövlətlərarası stan dartların layihəsi kimi təklif edə bilər. Məsələn, son zamanlar qəbul edilmiş dövlətlərarası standartların 70%-ni Rusiya Fe derasiyasının standartları təşkil edir. Beş il (1992-1997-ci illər) müd dətində 2500 normativ-texniki sənəd qəbul edilmişdir. Onlar, əsasən məcburi sertifikatlaşdırmaya məruz qalan məh sul lara texniki şərtlərin işlənməsinə yönəlmişdir. Qəbul olunan stan dartlar MDB dövlətlərinin məhsullarının beynəlxalq ba zar la ra çıxarılmasına imkan yaradır. MDB dövlətləri çərçivəsində Standartlaşdırmanın Döv lətlərarası Sistemi tərəfindən aparılan işlərin nəticəsində Stan dartlaşdırma üzrə Beynəlxalq Təşkilat (ISO) onu stan dart laşdırma üzrə beynəlxalq regional təşkilat kimi tanınmışdır. Standartlaşdırmanın Dövlətlərarası Sisteminin fəaliyyəti MDB dövlətlərinin ISO və beynəlxalq ticarət təşkilatına (BTT) qəbul olunma prosesinin tezləşməsinə xidmət edir. AVROPA İTTIFAQI ÇƏRÇİVƏSİNDƏ STANDARTLAŞDIRMA Müasir dövrdə ölkələrin iqtisadi inteqrasiyası güclənir, ayrı-ayrı region dövlətlərinin birləşmiş bazarları yaranır. Inteq rasiya proseslərinin ən yüksək inkişafı Avropa Ittifaqı (AI) çərçivəsində müşahidə edilir. Avropa Ittifaqına daxil olan döv lətlərin daxili bazarı 1993-cü il yanvarın 1-də forma laş mışdır. Bu bazar Avropa Ittifaqına daxil olan 15 ölkənin təxminən 400 mln. əhalisinə xidmət edir. Avropa Ittifaqı daxili bazarında ti ca rət üçün milli maneələrin aradan qaldırılması yolunda Av ro pada standartlaşdırmanın inkişafının böyük əhəmiyyəti vardır. Hələ 1957-ci idə Avropa Iqtisadi Birliyinə daxil olan ölkələrin standartlaşdırma üzrə təşkilatlarının rəhbərləri həmin ölkələrin iqtisadi inteqrasiyasını gücləndirmək məqsəd ilə milli standartların bir-birinə uyğunlaşdırılması məsələlərini geniş müzakirə etmişdirlər. Nəticə kimi 1961-ci ildə Standart laşdır ma üzrə Avropa Komitəsi (SEN), 1972-ci ildə Elekt rotex nika da - Standartlaşdırma üzrə Avropa Komitəsi (SENELEK) təsis edilmişdir. Standartlaşdırma üzrə Avropa Komitəsi və Elekt rotexnikada Standartlaşdırma üzrə Avropa Komitəsi çər çi və sində 239 texniki komitə (TK) fəaliyyət göstərir. 1972-ci ildə Avropa Birliyi tərəfindən texniki maneələrin aradan qaldırılmasının mühüm proqramı qəbul edilmişdir. Texniki maneələrə, əsasən, milli standartlarla beynəlxalq stan dart ların arasında olan fərqlər daxildir. Həmin proqram çərçi və sində Avropa Ittifaqı ölkələri üçün məcburi olan vahid stan dart lar sisteminin yardılması nəzərdə tutulurdu. Vahid stan dart larda məhsulun keyfiyyət göstəricilərinin normalarının müəy yən edilməsinə xüsusi diqqət yetirilirdi. Bu sahədə nü mu nə kimi, əsasən Almaniya Federativ Respublikasının dövlət stan dartları (DIN) qəbul edilirdi. Həmin standartlar üzrə hazır lanan məhsulların yüksək keyfiyyətinin təmin olunmasına zəma nət verilirdi. Hələ 1985-ci ildə Avropa Ittifaqı komissiyası etiraf edirdi ki, vahid Avropa standartlarının yaradılması işləri çox ləng gedir. Ona görə komissiya “Avropanın yaşıl kitabı” proq ramını ha zır ladı. Həmin proqramda Avropa ölkələrinin texniki inteq rasi yasını sürətləndirmək üçün Avropada standart laşd ır manın yeni dən qurulması və inkişafı planı verilmişdir. Avropa standartlarında ən müasir texniki və texnoloji naliyyətlər öz əksini tapmalı idi, Direktivlərdə isə Avropa qitəsinə əhali və ətraf mühit üçün təhlükə törədə bilən keyfiyyətsiz məhsulların gətirilməsinə qarşı effektli tədbirlər göstərilirdi. Avropa Ittifaqında standartlaşdırma sahəsində köklü də yi şiklik 90-cı illərin əvvəllərində müşahidə edilməyə baş ladı. Əgər 1991-ci ildə Avropa Ittifaqında 200 direktiv və 1200 Av ropa standartları qüvvədə idisə, artıq 1993-cü ildə on ların sa yı 2-3 dəfə artmışdı. Hazırda Avropa Ittifaqında stan dart laş dırma üz rə normativ bazasına yaxşı hazırlanmış texniki nor ma tiv sə nədlər, o cümlədən, Avropa standartları daxildir. Avropa standartlarının əsas xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, onların əsasına ayrı-ayrı Avropa ölkələrinin ən yaxşı stan dart ları qoyulur. Məsələn, fərdi kompüterlərin elektro maq nit təh lü kə sizliyi üzrə yüksək texniki səviyyəli Isveç standartları bü tün dün yada məşhurdur. Həmin standartlar Avropa Ittifa qının va hid standartlarının əsasına qoyulmuşdur. Müasir dövürdə Standartlaşdırma üzrə Avropa Kmitəsi və Elekt rotexnikada Standartlaşdırma üzrə Avropa Kmitəsi ko mi tələrinin siyasəti ondan ibarətdir ki, ISO və BEK beynəlxalq stan dartları regional standartlar kimi daha çox istifadə edilsin. Bu nun nəticəsidir ki, Avropa Ittifaqı çərçivəsində qüvvədə olan normativ sənədlərin 45% ISO/BEK tərəfindən işlənmiş beynəlxalq standartlardan ibarətdir. Digər tərəfdən Avropa Ittifaqı ölkələrinin sıx inteq rasiya sının qarşıya qoyduğu məsələlər və dünya baza rında olan məh sulla rının rəqabət qabliyyətinin yük səldil məsi zərurəti çox hallar da beynəlxalq standartların burada tətbiqini çətinləşdirir. Bu proseslər həmin birlik çərçivəsində istehsalatın mərkəz ləşməsinə və kooperasiyasına gətirib çıxarır ki, bu da ABŞ və Ya poniya kimi iri ölkələri regional bazarlarda sıxışdırmağa, Avropa Ittifaqı ölkələrinin iqtisadi təsir dairəsini geniş ləndi rə rək, digər ölkələrin iqtisadiyyatına nüfuz etməyə şərait yaradır.
Yüklə 473,55 Kb. Dostları ilə paylaş:
|