Mühazirəçi: T. E. N., Prof. İ. M.Əliyev FƏNN: avtomatikanin əsaslari mühazirə 14
Yüklə 49,64 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- GƏNCƏ 2011 AVTOMATİKANIN MƏNTİQ ELEMENTLƏRİ
- MƏNTİQ CƏBRİ, MƏNTİQ CƏBRİNİN ƏSAS QANUNLARI VƏ ONLARIN NƏTİCƏLƏRİ
- Şək. 13.1. Rele qurğuları nəzəriyyəsi qanunlarının izahlı sxemləri: a – yerdəyişmə; b – qruplaşdırma; c – paylama; d – inversiya 3. Paylama qanunu
- MƏNTİQ ELEMENTLƏRİNİN YERİNƏ YETİRDİYİ ƏMƏLİYYATLAR
- Pirs əməliyyatı yaxud oxu
- Şeffer
| AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI KƏND TƏSƏRRÜFATI NAZİRLİYİ
AZƏRBAYCAN DÖVLƏT AQRAR UNİVERSİTETİ MÜHƏNDİSLİK fakültəsi ELEKTRİK MÜHƏNDİSLİYİ kafedrası Mühazirəçi: T.E.N., PROF. İ.M.Əliyev FƏNN: AVTOMATİKANIN ƏSASLARI Mühazirə 14 MÖVZU: AVTOMATİKANIN MƏNTİQ ELEMENTLƏRİ P L A N
ƏDƏBİYYAT
GƏNCƏ 2011 AVTOMATİKANIN MƏNTİQ ELEMENTLƏRİ Məntiq elementləri – elementin giriş və çıxış siqnalları arasındakı müəyyən məntiqi asılığı yerinə yetirirlər. Normal iş rejimi şəraitində yüksək etibarlılıq və cəldişləmə, təcrübi olaraq qeyri-məhdud iş müddəti və işləmələrin sayı məntiq elementlərinin əsasında ən müxtəlif müasir avtomatik, telemexanik, rabitə sistemlərinin və hesablayıcı qurğuların qurulmasına imkan verir. Məntiq elementlərinin girişinə cərəyan və gərginlik üzrə standartlaşdırılmış elektrik vericilərinin siqnalları verilir, çıxışına isə elektromaqnit relelər yaxud xüsusi ümumiləşdirilmiş gücləndiricilər vasitəsilə maqnit işə buraxıcıları, kontaktorlar və digər icra elementləri qoşulurlar. Adətən giriş və çıxış siqnalları cərəyan yaxud gərginliyin diskret qiymətlərindən ibarət olur. Diskret siqnalların qiymətləri yalnız iki səviyyəyə müvafiq gəldiyindən məntiq elementlərinin təhlili və sintezi üçün riyazi məntiq metodundan daha doğrusu məntiq cəbrindən istifadə edirlər. Bu metod elementlərinin işini tənlik şəklində yazmağa imkan verir. Həmin tənlikdə giriş yaxud çıxış siqnalının olması (1), olmaması isı “sıfırla (0) işarə edilir. “Логиka –T”, “Логика – И”(T-tranzistor; И- inteqral sxem) məntiq elementləri; ЭЛМ (ММЕ) maqnit məntiq elementləri və УСЭППА ( SРАЕUS – sənaye pnevmoavtomatika elementlərinin universal sistemi) tipli məntiq elementləri dəst şəklində buraxılırlar. MƏNTİQ CƏBRİ, MƏNTİQ CƏBRİNİN ƏSAS QANUNLARI VƏ ONLARIN NƏTİCƏLƏRİ Rele qurğuları nəzəriyyəsi avtomatikanın müasir nəzəriyyəsinin və əməli riyaziyyatın böyük bölmələrindən biridir. Onun əsasını məntiq cəbrinin riyazi aparatı yaxud Bul cəbri təşkil edir. (Bul XIX əsrin riyaziyyatçısının soy adıdır). Məntiq cəbrinin köməyilə sxemi tərtib etmək, tələb olunan bütün iş şəraititni riyazi olaraq yazmaq və bu şərtlərə görə rele və kontaktlarının sayı minimum olan sxemin tənliyini almaq olar. Rele sxemlərinin analtik yazılış formasının əsasını aşağı-dakı işarələr təşkil edir: A, B, …, X, У, Z … – həssas, aralıq və icra elementləri (adətən onların işçi dolaqları); a, b, …, x,y, z … – normal açıq (qapayıcı) kontaktlar;  …,  … – normal bağlı (açıcı)kontaktlar;
a +b – kontaktların paralel birləşməsi; ab – kontaktların ardıcıl birləşməsi; 1 – daimi qapalı dövrə; 0 – daimi açıq dövrə; ƒ – kontaktların struktur düsturu; F – bütün sxemin struktur düsturu. Bu işarələrdən istifadə edərək, istənilən sxem üçün riyazi struktur düsturu tapmaq olar. Bul cəbrində dörd əsas qanun mövcuddur.
Toplamanın yerdəyişmə qanunu a + b = b + a (13.1) Vurmanın yerdəyişmə qanunu a∙b = b∙a (13.2) 2. Qruplaşdırma qanunu (şək.13.1, b) Toplamanın qruplaşdırma qanunu ( a+b)+c = a+(b+c) (13.3) Vurmanın qruplaşdırma qanunu (a∙b)c = a(b∙c) (13.4) 
Şək. 13.1. Rele qurğuları nəzəriyyəsi qanunlarının izahlı sxemləri: a – yerdəyişmə; b – qruplaşdırma; c – paylama; d – inversiya 3. Paylama qanunu (şək.13.1, c) Toplamaya nəzərən paylama qanunu (a + b)c = ac + bc (13.5) Vurmaya nəzərən paylama qanunu ab + c =(a + b)(b + c) (13.6) 4. İnversiya qanunu (şək.13.1, d) Toplamaya nəzərən inversiya qanunu  =  (13.7)
Vurmaya nəzərən inversiya qanunu  =  (13.8)
Göstərilən ifadələrin sol və sağ tərəflərini adi cəbrdə eyni ifadələr dəyişdirilən kimi bir-birilə əvəz etmək olar. Bul cəbrində adi cəbrin qanunlarından inversiya qanunu və vurmaya nəzərən paylama qanunu fərqlənir. (7) və (8) ifadələrinin sol tərəfinin üzərindəki xətt inkar yaxud inversiya işarəsidir. Bu işarə göstərir ki, bütün funksiya inkar işarəsi altında duran ifadəyə nəzərən əks qiymətə malikdir, daha doğrusu Bir kontakt üçün normal açıq kontakt a təsirinə görə normal bağlı İnversiya qanunu bütün sxemin struktur düsturuna tətbiq edilə bilər. Bunu struktur düsturu F = abcP olan aşağıdakı sxemdə göstərək (P onu göstərir ki, relenin dolağı kontaktlara ardıcıl olaraq qoşulmuşdur) (13.2, a).
Şək. 13.2. P relesinin qoşulmasının düz (a) və invers (b) sxemləri
Relenin dolağının simvolu üzərindəki işarə sxem ekvivalentinə malik deyildir və onu nəzərdən atmaq olar. Birinci sxemdə relə a,b və c bütün kontaktlar qapandıq-da, ikinci sxemdə isə həmin kontaktlar açıldıqda dövrəyə qoşulur. Beləliklə, sxemin struktur düsturu müxtəlifdir, sxemin təsiri (işi) isə əvvəlki kimi qalır. P relesi A, B, C qəbuledici elementləri işlədikdə qoşulur.
1. VƏ YA funksiyası məntiqi toplama (V) yaxud diz-yunksiya adlanır və riyazi olaraq y = x1 + x2 , y = x1V x2 şəklində yazılır. Bu o deməkdir ki, məntiq elementinin çıxışında y siqnalı, x1 və x2 girişlərinin birində siqnal olduqda yaranır. 2. Və funksiyası məntiqi hasil (Λ) yaxud konyunksiya adlanır və riyazi olaraq y = x1 ∙ x2 , y = x1 Λ x2 şəklində yazılır. Bu o deməkdirki, girişdə eyni zamanda x1 və x2 siqnalları olsun. 3.DEYİL funksiyası məntiqi inkar adlanır və riyazi olaraq Bir sıra mürəkkəb məntiq əməliyyatları VƏ YA, VƏ, DEYİL sadə elementlərin əsasında yerinə yetirilir. 4. VƏ – YA – DEYİL funksiyası Pirs əməliyyatı yaxud oxu adlanır və riyazi olaraq 5. VƏ – DEYİL funksiyası Şeffer əməliyyatı yaxud ştri-xi adlanır və riyazi olaraq 6. Yaddaş funksiyası riyazi olaraq Məntiq elementlərinin şərti işarələri və onların məntiq əməliyyatlarını yerinə yetirən rele ekvivalent sxemləri cədvəl 13.1 – də göstərilmişdir.
Cədvəl 13.1 Məntiq elementlərinin şərti işarələri və onların məntiq əməliyyatlarını yerinə yetirən rele ekvivalent sxemləri
Yüklə 49,64 Kb. Dostları ilə paylaş:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
kontaktına ziddir. İkiqat inversiyada 
= a olacaqdır. 
, (13.9)
şəklində yazılır. Bu o deməkdirki, məntiq elementinin çıxışında y siqnalı, yalnız girişdə x siqnalı olmadıqda əmələ gəlir və əksinə.
şəklində yazılır. Bu o deməkdir ki, məntiq elementinin çıxışında siqnal yalnız o zaman olmur ki, girişlərin birində heç olmasa siqnal olsun.
şəklində yazılır. Bu o deməkdir ki, məntiq elementinin çıxışında y siqnalı yalnız o vaxt olmur ki x1 və x2 girişlərində eyni zamanda siqnallar olsun.
şəklində yazılır. Bu o deməkdir ki, məntiq elementinin girişinə x1 siqnalı verildikdə (yaddaşın qoşulması) düz çıxışda y2 siqnalı meydana gəlir. Bu vəziyyət, x1 girişindəki vəziyyət-dən asılı olmayaraq x2 girişinə siqnal verilənə qədər (yad-daşın açılması) saxlanılır.
