Muradzadə lalə salman qizi "Kommersiya banklarının əsas əməliyyatlarının təkmilləşdirilməsi"

Nağdsiz hesablaşmalar - banklardakı hesablar üzrə yazılış qaydasında aparılan pul hesablaşmalarıdır. Bu zaman hesab­laşmalarda nağdi pul iştirak etmir və pul vəsaitleri ödəyicin hesabından silinərək pul alanın hesabına daxil olunur. Nağdsiz hesablaşmalar sistemi sənəd dövriyəsində istifadə olunan hesablaşma prinsipleri, forma və üsularını özündə əks etdirir.

Nağdsiz pul dövriyəsi aşağıdakı qurumlar arasındakı hesablaşmaları özündə cəmləşdirir:

• 
  kredit müəssisəlarında hesabı olan müxtəlif mülkiyət formalı müəssisə, idarə və müəssisəları;
  
• 
  kreditin alıması və ödənilməsi ilə əlaqədar hüquqi və fiziki şexslerlə banklar arasındakı;
  
• 
  əmək haqqı və qiymətli kağızlar üzrə gəlirlerin ödənilməsi üzrə hüquqi şexslerlə fiziki şexsler;
  
• 
  vergilerin, yığımların və digər məcburi ödənişlerin döv­lət xəzinəsinə ödənilməsi və eləcədə büdcə vəsaitlerın alıma­sı üzrə fiziki və hüquqi şexsler ilə dövlətin xəzinəsi arasındakı.
  

Məhsulun satışı prosesın, dövriyə vəsaitlerin dövriyəsın sürətləndirilməsi əsasən hesablaşmaların səmərəli teşkilindən asılıdır.

Nağdsiz hesablaşmalar əmtəə və qeyri əmtəə əməliyatları üzrə həyata keçirilir.

Bazar münasibətleri şəraitində nağdsiz hesablaşmalar aşağıdakı prinsipler əsasında həyata keçirilir:

• 
  nağdsiz hesablaşmalar bankda müştəriler üçün vəsait­lerin saxlanılması və köçürülməsi üçün açılmış bank hesabları vasitəsi ilə aparılır;
  
• 
  müəssisə və müəssisəlar sərbəst surətdə istənilən hesablaş­ma formasını seçə bilerler;
  
• 
  hesablaşmaların təsərrüfat, kredit və ^: digər müqaviləlerdə nəzərdə tutulmuş müddətler üzrə aparılması
  
• 
  bank tərəfindən ödənişlerin ödəyicın sərəncamı əsa­sında onlar tərəfindən müəyən olumuş növbəlilik əsasında hesabda olan vəsait müqavilində aparılması;
  
• 
  mal-materialar yola salındıqdan, xidmətler göstərildik­dən, işler görüldükdən sonra ödənilməlidir. Razılaşmaya əsasən əvvəlcədən ödənişə içazə verilir.
  

Bir biri ilə iqtisadi münasibətlerdə olan subyektlerin hesab­laşmaları banklar arası hesablaşma kimi qəbul olunur. Banklar arası hesablaşmalar aşağıdakı halarda meydana çıxır;

• 
  ödəyiciilə vəsait alan müəssisəın hesabları müxtəlif banklarda olduqda;
  
• 
  banklar qarşılıqlı kreditləşmə apardıqda və nağdı puların yerid əyişildikdə.
  

Banklar arası hesablaşmalar bankların biri biri ilə müxbir münasibətler üzrə bağladıqları müqavilə əsasında müxbir hesablar vasitəsi ilə aparılır.

Müxbir hesabların köməyi ilə aparılan banklar arası hesablaşmaların iki variantı mövcuddur:

Birinci – komersıya banklarnın biri biri ilə müxbir münasibətlerinə əsaslanan qeyri mərkəzləşdirilmiş variant;

İkincisi - mərkəzləşdirilmiş variant. Bu zaman banklar arasındakı hesablaşmalar bankların Mərkəzi Bankda açdıqları müxbir hesablar vasitəsi ilə həyata keçirilir.

Resbublikamızda banklar arası hesablaşmaların ikinçi variantından istifadə olunur. Banklar arasındakı hesablaşmalar Mərkəzi Bankin zonalar üzrə açdığı Hesablaşma Kassa Mərkəz­leri (HKM) vasitəsi ilə aparılır.1 yanvar 2006-cı ilə AR-da 11 ərazi idarəsi fəaliyət göstərir.

Banklar arası hesablaşmalar sistemində klirinq hesablaşma sistemi əhəmiyətli yer tutur.Klirinq - qarşılıqlı ödənişlerin üzləşməsinə (zaçotuna) əsaslanan hesablaşma qaydasıdır. Klirinqin iki növu mövcuddur: