Mustaqil ish 1 Mavzu;Axborotni himoyalashning kriptografik usullari shukurov Rustam Reja

Mustaqil ish

1
Mavzu;Axborotni himoyalashning kriptografik usullari
SHukurov Rustam

Reja:

2
1.Simmetrik kriptotizimlar
2.Ochiq kalitli(assemetrik) kriptotizimlar
3.Elektron imzo tizimlari

Axborotni saqlash

• Maxfiylik: axborot faqat vakolatli shaxslar uchun ochiq bo'lishini

ta'minlash.

• Butunlik: ma'lumotlarning aniq va to'liqligini kafolatlash.
• Mavjudligi: zarur bo'lganda ma'lumot vakolatli foydalanuvchilar

uchun ochiq ekanligiga ishonch hosil qilish.

3

Shifrlash

Axborotni himoyalashning aksaryat mexanizmlari asosini shifrlash tashkil etadi. Axborotni shifrlash deganda ochiq axborotni (dastlabki matnni) shifrlangan axborotga o'zgartirish (shifrlash) va aksincha (rasshifrovka qilish) jarayoni tushuniladi

4

Shifrlash

SHifrlash - akslantirish jarayoni: ochiq matn deb ham

nomlanadigan matn shifrmatnga almashtiriladi

Deshifitash - shiflashga teskari jarayon Kalit asosida

shifrmatn ochiq matnga akslantiriladi.

Kalit - matnni shifrlash va shifrini ochish uchun kerakli

axborot.

Kriptografik tizim - ochig matnni akslantirishning T

oilasini o'zida mujassamlashtiradi. Bu oila a'zolari k

bilan indekslanadi yoki belgilanadi k parametr kalit

hisoblanadi. K kalitlar fazosi - bu kalitning mumkin

bo'lgan qiymatiari to’plami. Odatda kalit alifbo harlari

ketma-ketligidan iborat bo'ladi.

5

Kriptologiya

Kriptologiya - axborotni qayta akslantirib himoyalash muammosi bilan

shug'ullanadi (kryptos - maxfy, sirli, logos - fan) Kriptologiya ikki yo'nalishga

bo'linadi kriptografiya va kriptoanaliz Bu ikkala yo'nalishning maqsadlari

qarama-qarshi

Kriptografiya - axborotri qayta akslantirishning matematik usullarini izlaydi

va tadqiq qiladi

Kriptoanaliz - kalit bilmasdan shifrlangan matnni ochish imkoniyatlarini

o'rganadi

6

Kriptologiya

Kriptografik usullardan foydalanishning asosiy yo'nalishi - maxfiy axborotning aloga

kanalidan uzatish masalan (elektron pochta), uzatiladigan

xabaming uzunligini o'rnatish, axbarotni (hujjatlarni, ma'lumotlar bazasini)

shifrlangan holda raqamli vositalarda saqlash.

Shunday qilib, kriptografiya axborotni shunday qayta ishlash imkonini

beradiki, bunda uni qayta tiklash fagat kalitni bilgandagina mumkin.

Shifrlash va deshifrlashda qatnashadigan axborot sifatida biror alifbo asosida

yozilgan matnlar qaraladi. Bu terminlar ostida quyidagilar tushuniladi.

Alifbo - axborot belgilarini kodlash uchun foydalaniladigan chekli toplam.

Matn - alifo elementlarining tartiblangan to 'plami.

7

Kriptografik usullarning turlari

8
1.Simmetrik kalitli kriptografiya: shifrlash va shifrni
ochish uchun bitta kalitdan foydalanadi.
2.Asimmetrik kalitli kriptografiya: ikki xil kalitdan
foydalanadi: ochiq kalit va shaxsiy kalit.
3.Xash funktsiyalari: ma'lumotlar yaxlitligi va
autentifikatsiya qilish uchun ishlatiladigan
ma'lumotlarning noyob barmoq izini yarating.
4.Elektron raqamli imzolar: foydalanuvchilarga
hujjatlarni haqiqiyligi va yaxlitligini ta'minlash
uchun elektron imzolashga ruxsat berish.

Kriptografik usullar

Kriptografik usullarning ikkita asosiy turi mavjud: simmetrik-kalit kriptografiya va assimetrik-kalit kriptografiya.

Simmetrik kalitli kriptografiya shifrlash va shifrni ochish uchun bitta kalitdan foydalanadi, bu esa uni samarali qiladi, lekin ikkala tomon ham bir xil maxfiy kalitni bo'lishishni talab qiladi.

9

Asimmetrik kalitli kriptografiya

Asimmetrik kalitli kriptografiya, shuningdek, ochiq kalitli

kriptografiya sifatida ham tanilgan, ikki xil kalitdan foydalanadi:

ochiq kalit va shaxsiy kalit. Ochiq kalit keng tarqalgan, shaxsiy

kalit esa sir saqlanadi. Bu har kimga ochiq kalit egasiga xabarlarni

shifrlash imkonini beradi, lekin faqat egasi ularni shaxsiy kaliti

bilan shifrlashi mumkin.

10

Xash funksiyalari

• Xash funksiyalari kriptografiyada yana bir muhim vositadir. Ular

ma'lumotlarning yaxlitligini tekshirish va uning buzilmaganligini

ta'minlash uchun ishlatilishi mumkin bo'lgan noyob barmoq izini

yaratadilar.

11

Raqamli imzolar

Raqamli imzolar foydalanuvchilarga hujjatlarni elektron imzolashga imkon beradi, bu imzolovchini tasdiqlash va hujjat o'zgartirilmaganligini tekshirishning xavfsiz usulini ta'minlaydi.

12

Kriptografiyaning qo'llanilishi

Xavfsiz onlayn operatsiyalar: onlayn xarid yoki bank nozik moliyaviy ma'lumotlarni himoya qilish.

Xavfsiz elektron pochta: maxfiylikni ta'minlash va ruxsatsiz kirishni oldini olish uchun elektron pochta xabarlarini shifrlash.

Xavfsiz fayllarni saqlash: fayllarni ruxsatsiz kirish va ma'lumotlar buzilishidan himoya qilish uchun shifrlash.

Xavfsiz aloqa: ovozli va video qo'ng'iroqlarni tinglashdan himoya qilish uchun ularni shifrlash.

13

Kriptografiyaning afzalliklari

14
Maxfiy ma'lumotlarni ruxsatsiz kirishdan himoya qiladi.
Ruxsatsiz o'zgartirishlarning oldini olish orqali ma'lumotlarning yaxlitligini ta'minlaydi.
Xizmatni rad etish hujumlarining oldini olish orqali ma'lumotlarning mavjudligini kafolatlaydi.
Onlayn operatsiyalar va muloqotga bo'lgan ishonchni kuchaytiradi.

Kriptografiyaning muammosi

to'g'ri kriptografik

algoritmlarni

tanlash

15