Mustaqil ishi mavzu: Aluminiy fizik va kimyoviy xossalari

Alyuminiy oksidi va gidroksidining amfoterligi
Al₂O₃ xarakterli oksid, alyuminiyning eng muhim kimyoviy birikmasi bo’lib hisoblanadi. Al₂O₃ oq juda isiqqa chidamli modda (t_c=2953^oC, t_k=3000^oC). Toza Al₂O₃ achchiq toshlarni termik parchalab olinadi:
2NH₄Al(SO₄)₂ = Al₂O₃ + SO₃ + H₂O
yoki 600-800^oC da Al(OH)₃-qizdirib olinadi:
Bu holda γ-Al₂O₃ olinadi, u 900^oC da monotrop (monotrop aylanish-bir modifikasiyadan boshqasiga qaytmas fazoviy o’tish) aylanish bilan γ-Al₂O₃ ga o’tadi. γ- Al₂O₃ korund yoki rubin ko’rinishida tabiatda uchraydi, uni sun’iy usulda ham olinadi.
Sanoat miqyosida alyuminiy oksidi boksit (Al₂O₃∙nH₂O), nefelin kaolindan olinadi.Korund (qumtuproq) Al₂O₃ jilvir notoza korund, aralashmalar hisobiga rangli korund (qimmat baho toshlar) qizil rubin (0,3% Cr₂O₃ ) ko’k sampfir(0,2 Ti₂O₃ va Fe₂O₃ izlari), sariq topaz, rangsiz leykosaprif. Alyuminiy oksidining gidrat shaklida Al₂O₃∙nH₂O-boksit, kremniy, temir, titan oksidlari aralashmasi bo’ladi. Minerologik shakllari bo’yicha Al₂O₃. 3H₂O-gidraligit va Al₂O₃∙nH₂O-diasperlar farqlnadi. Alyuminiyning madanlari ichida boskit eng ahamiyatli bo’lib, unda 50% dan ko’proq Al₂O₃ bo’ladi. Ftorid holiday- kriolit Na₃[AlF₆]. Al₂O₃-glinozem. Al₂O₃ bir necha allotropik shakl o‘zgarishlarga ega.
Uy temperaturasida alyuminiy oksidi amalda elektr tokini o’tkazmaydi va dielektrik 1000^oC dan yuqorida sezilarli darajada elektr tokini o’tkaza boshlaydi va yarim o’tkazgich xossasini namoyon qiladi. Temperaturani ortishi bilan elektr o’tkazuvchanligi ortib boradi, bu sharoitda Al₂O₃ o’zidan kislorod chiqarishi natijasida stixiometrik tarkibi buziladi. Bu esa unda elektron o’tkazuvchanlikka olib keladi.
Kimyoviy jihatdan Al₂O₃ ancha inert faqat γ- Al₂O₃ ni komyoviy aktivligi ancha yuqori. Shuni esda tutish lozimki, alyuminiy metallik amfoter xosaa ega bo’lganligi uchun uning oksidi (Al₂O₃) va gidroksidi Al(OH)₃ lar ham amfoter xossaga ega. Shu sababli Al₂O₃ kislotalar bilan ham, ishqorlar bilan ham reaksiyaga kirishadi:
Al₂O₃ +6HCl = 2AlCl₃ + 3H₂O
Al₂O₃ + 6NaOH = 2Na₃AlO₃ + 3H₂
Alyuminiy oksidini asosiy ishlatilish sohasi alyuminiy ishlab chiqarish sanoatidir. Metall sirtini yaltiratishda pol yuvuvchi kukun, katalizator, xromatografiyada adsorbent, abraziv material. Al₂O₃-monokristallari qimmatbaho tosh, zargarlikda, soatsozlikda ko’p ishlatiladi.
Alyuminiy va azot asosida juda qiziq birikmalar mavjud. Tarkibi jihatdan bu birikmalar uglevodorodlarga o‘xshab ketadi:
CH₃-CH₃ CH₂=CH₂ CH≡CH C₆H₆
NH₃-AlH₃ NH₂=AlH₂ NH≡AlH N₃Al₃H₆
Alozan alozen alozin alazol