N ə s I m I a d ı n a d I l ç İ L i k I n s t I t u t u

okuma,  muhafaza    koruma,  naliş    inleme,  nevaziş    okşama,  ihraç   

çıkarma,  tediye    ödeme,  istikbal    karşılama,  temadi    uzama, 

müzayede    artırma)  aktiv  rol  oynamış  bu  şəkilçi  terminlərin 

türkləşməsində  də  əsas  vasitələrdən  biridir:  tarh  –  çıkarma,  mizan   

sağlama,  teşri    yasama,  icra    yürütme,  tehammür    mayalanma, 

tasfiye    arıtma,  temeyyu  –  sıvılaşma,  tahkik  –  gerçekleme,  tekanuz  – 

çelişme və s. 

Sifət  yaratma  xüsusiyyətinə  malik  olan  -ma

2

  şəkilçinin  yaratdığı 

isimlərin  əksəriyyətində  də  sifətlik  xüsusiyyəti  hiss  olunmaqdadır. 

Görünür, ilk  yaranarkən sifət şəklində olan  bu sözlər tədricən qəlibləşib 

isimləşmişdir.  Xüsusilə  yeməklə  bağlı  sözlər  bu  qəbildəndir:  dolma, 

şekerleme,  sarma,  ezme,  akıtma,  tarama,  bulama,  katlama,  kaplama, 

pastırma, dürme, tarama, söğürme, çevirme, haşlama. 

-ma

2 

  şəkilçisinin  sözyaratma  funksiyalarından  biri  də  fellərə 

qoşularaq  əşya  adı  bildirən  isimlər  yaratmaqdır.  Bu  sözlər  hərəkət  adı 

bildirən  isimlərlə  omonim  xarakter  daşıyır:  asma,  burma,  sıtma,  inme, 

saçma, donanma, yarma, kazma, döşeme, çizme və s.  

---

 

64 

 

Azərbaycan  dilində  də  bu  şəkilçi  proses,  hal-vəziyyət  ifadə  edən 

isimlərin  yaranmasında  olduqca  işləkdir:  uydurma,  döşəmə,  gəlmə, 

qızdırma,  vuruşma,  suvarma  və  s.  Qeyd  etdiyimiz  məna  çalarını  ifadə 

etməsi  şəkilçinin  termin  yaratmadakı  rolunu  daha  da  artırır.  «Bu 

şəkilçidən  terminlərin  yaranmasında  daha  çox  istifadə  olunmasının  əsas 

səbəbi  də  elmdə  hərəkət  və  proseslə  bağlı  anlayışların  daha  zəngin  ol-

masıdır»  [5.  S.  61].  Ayrı-ayrı  prosesləri  ifadə  edən  bu  şəkilçi  geniş 

sözyaratma  qabiliyyətinə  malikdir:  görmə,  durulma,  sorulma,  süzülmə, 

maqnitlənmə, aşqarlama, şüalanma, süzmə və s. 

 Terminyaratma  zamanı  bu  şəkilçi  nəinki  sadə,  həm  də  düzəltmə  

fellərə  artırılır.  Ən  çox  -laş

2

,  -lan

2

,  -dır

4

  şəkilçilərindən  sonra  artırılan              

-ma

2

  şəkilçisi    düzəltmə  fellərin  ifadə  etdiyi  hərəkəti  adlandırmaq 

vəzifəsini  yerinə    yetirir:  əhəngləşmə,  durulaşdırma,  qatılaşdırma, 

fırlanma,  sızlaşma  və  s.  Həm  alınma,  həm  də  milli  sözlərə  qoşulan  bu 

şəkilçi  nümunələrdən  göründüyü  kimi    onları  məsdərləşdirir,  yəni  felə 

isim  xüsusiyyəti qazandırır və tədricən onlar isimlik  qazanır. Ancaq bu 

şəkilçinin  yaratdığı  yeni  sözlər  arasında  müasir  dildə  əşya  adı  bildirən 

sözlər əksəriyyət təşkil edir: çəkmə, süzmə, qovurma, döşəmə. Təsirli və 

təsirsiz  fellərə  qoşularaq  proses  ifadə  edən  şəkilçi  vasitəsilə  yaranan 

isimləri 2 qismə bölmək  mümkündür: a) prosesin gedişini ifadə edənlər 

(becərilmə,  anlama,  qidalanma,  baltalama,  doydurma,  buxarlanma);              

b)  prosesin  nəticəsini  və  ya  bitmiş    bir  prosesi  ifadə  edənlər  (vurma,