ÖĞrenme faaliyeti-1 cevap anahtari

Işık Seviye Ölçü Aletleri: Bir ortamda sağlıklı bir aydınlatma olup olmadığının tespiti gibi alanlarda ortamın ıık seviyesinin ölçülmesi gerekir. Işık seviyesini ölçen bu tür aletlere luxmetre denir. Luxmetre, bir adet ışık dedektörü ve bu dedektörden ışık şiddetine bağlı olarak gelen sinyali değerlendirip gösteren gövde kısmından oluşur. Bu dedektör, genel olarak bir güneş pilidir. Üzerine düşen ışık şiddetiyle orantılı olarak gerilim üreten bu elemanın ucundaki gerilim değeri bize ışık şiddetini verir. Bir ortamın ışık şiddeti ölçüleceği zaman ortamda ışığın eşit olarak dağılmış olmasına dikkat edilir, luxmetrenin detektörü ışığa dik olacak şekilde tutularak ölçüm yapılır. Oda çok geniş veya ışık eşit dağılmamışsa değişik noktalardan ölçülerek değerlendirme yapılmalıdır.
H. SES SEVİYE ÖLÇÜMÜ: Ses, titreşim yapan bir kaynağın hava basıncında yaptığı dalgalanmalar ile oluşan ve insanda işitme duyusunu uyaran fiziksel bir hadisedir. Bir saniyede oluşan titreşimlerin sayısına ses frekansı denir. Ses frekans birimi Hertz (Hz)'dir. Frekansı arttıkça ses tizleşir (incelir). Düşük frekanslı sesler kalın sesleri oluşturur. İnsan kulağı 16Hz ile 20KHz arasındaki sesleri duyabilir. Hava, ses ileten bir ortamdır. Boşlukta ses iletimi mümkün değildir. Ses hızı havada 340 m/sn olarak alınır.

Ses seviye birimi desibel(db)’dir ve desibelmetre adı verilen aletle ölçülür.

MODÜL DEĞERLENDİRME SORULARI
1. Metrenin 10’da birine …………… denir.
2. 75 milimetre ………………. santimetredir.
3. İnç, …………………………. birimidir.
4. Kenarları 2 m ve 3 m uzunluğundaki bir halı …………. m² dir.
5. Yarıçapı 10 cm olan bir çemberin alanı ……………… cm² dir.
6. Bir üçgenin alanının ölçüsü ……….………….. formülüyle bulunur.
7. Metreküp ………………….…… birimidir.
8. Kenar ölçüleri 3 m, 4 m ve yüksekliği 2,5 m olan bir odanın hacmi ………………m³ tür.
9. Çapı 30 cm olan bir basketbol topunun hacmi ……………….. cm³ tür.
10. Fahrenhayt ……………………..birimidir.
11. Kumpas ile ……………ve…….……….ölçülebilir.
12. Mikrometre ile ………………………ölçülür.
13. Birim zamanda alınan yola ……………. denir.
14. Dakikadaki dönüş sayısına ……………. denir.
15. Devir ölçen cihazlar ……………… ve ……………………. dur.
16. Bir ışık kaynağının ışıma gücüne ……………….. denir.
17. Bir yüzeydeki aydınlık ölçüsüne ………………… denir.
18. Ses şiddeti birimi …………………………. dir.


MODÜL 2: ANALOG DEVRE ELEMANLARI
1. DİRENÇLER: Elektrik akımının geçişine karşı gösterilen zorluğa direnç denir. Direnç devrede R(Resistor) harfi ile gösterilir. Direncin birimi “Ohm”dur ve Ω harfi ile gösterilir. Direnç biriminin ast ve üst katlarının küçükten büyüğe doğru sıralanışı mΩ - Ω - KΩ - MΩ şeklindedir. Direnç birimleri 1000’er 1000’er büyür ve küçülür.

Dirençlerin temel olarak iki yaygın kullanım amacı vardır:

Devrenin herhangi bir noktasından istenilen akımın geçmesini sağlamak

Devrenin herhangi bir noktasında istenilen gerilimin elde edilmesini sağlamak.

Kullanım yerlerine göre üç çeşit direnç vardır:

Sabit dirençler

Ayarlı dirençler (potansiyometre, trimpot, reosta)

Ortam etkili(özel) dirençler (LDR, NTC, PTC, VDR)

1.1. Sabit Dirençler

Devre akımını ya da gerilimini belirli bir değerde sabitlemek amacıyla kullanılan, dolayısıyla direnç değerinin değişmediği elemanlara sabit direnç denir. Sabit direnç için kullanılan iki tür devre sembolü vardır.

Bir devrenin çiziminde her iki sembol aynı anda kullanılmamalıdır. Yalnızca biri tercih edilmelidir. Sabit dirençler çok farklı fiziksel yapılarda üretilmektedir. Sabit dirençleri yapılarına göre beş farklı gruba ayırmak mümkündür.

Telli dirençler

Karbon dirençler

Film dirençler

Entegre dirençler

SMD (yüzey montajlı) dirençler
1.2. Ayarlı Dirençler

Direnç değerinin belli bir aralık boyunca ayarlanabildiği dirençlerdir. Böylece bağlandıkları noktanın gerilimini ya da bağlandıkları noktadan geçen akımı ayarlama olanağı olur. Trimpot, Potansiyometre ve Reosta olmak üzere üç türü vardır.

a.Trimpotlar: Devre direncinin bir veya birkaç defa ayarlandıktan sonra bu ayar değerinde sabit



bırakıldığı yerlerde kullanılan dirençlerdir. İnce uçlu tornavida ile ayar yapılır. Düşük güce sahiptirler ve bu bakımdan elektronik devrelerde kullanımı uygundur.

b.Potansiyometreler: Devre direncinin çok sık değiştirilmesi gerektiği yerlerde kullanılır. Direnç değerinin

d
eğişimi el ile değiştirilmeye müsait ince ayar çubuğu sayesinde yapılır. Tıpkı trimpotlar gibidüşük güce sahiptirler, bu bakımdan elektronik devrelerde kullanılmaya müsaittir. Geneliklecihazların ön paneline monte edilir. Potansiyometreler üç başlık altında toplanır. Bunlar;lineer potansiyometreler, logaritmik potansiyometreler, çok turlu potansiyometrelerdir

Lineer potansiyometreler: Lineer(doğrusal) potansiyometrelerde, potansiyometre milinin çevrilme açısına göre direnci doğrusal olarak artar.

Logaritmik potansiyometreler: Logaritmik potansiyometrelerde dönüş açısına göre direnç değişim doğru orantılı değildir, logaritmik olarak artar.

Çok turlu potansiyometreler: Çok turlu potansiyometrelerde, her 360 derece bir tur olarak kabul edilir. Hassas ayar yapmak istenen yerlerde kullanılır. Tur sayısı artıkça hassasiyeti artar.

c. Reostalar: Bu tip ayarlı direncin trimpotlar ve potlardan ayrılan en büyük özelliği yüksek güçlü devrelerde kullanılabilmesidir. Dolayısıyla üzerinden büyük miktarlarda akım geçebilir. Ayrıca reostaların boyutları diğer ayarlı dirençlere göre çok büyüktür. Direnç değeri, sürgü kolu sağa sola hareket ettirilerek değiştirilebilir.

1.3.Ortam Etkili(Özel) Dirençler

Ortam etkili dirençler, ışık etkili dirençler (LDR) ve ısı etkili dirençler (termistörler) olmak üzere ikiye ayrılır.

a
. Işık Etkili(Işığa Duyarlı) Dirençler(LDR): Üzerine düşen ışık şiddetiyle ters orantılı olarak direnci değişen devre elemanlarıdır. Işığa duyarlı sistemleri kontrol edecek elektronik devrelerde yaygın olarak kullanılır. Işığa duyarlı robotlar, otomatik devreye giren gece lambaları, sokak lambaları, flaşlı fotoğraf makineleri gibi örnekler verilebilir.

b
. Isı Etkili(Isıya Duyarlı) Dirençler (Termistör): Gövde sıcaklığındaki değişime bağlı olarak direnç değerini değiştiren elemanlara termistör denir. İki tür temistör vardır. Gövde sıcaklığı yükseldikçe direnci yükselen ve gövde sıcaklığı düştükçe de direnci düşen dirençler Pozitif Isı Kat Sayılı Direnç (PTC) olarak adlandırılır. Gövde sıcaklığı düştükçe direnci yükselen ve gövde sıcaklığı yükseldikçe de direnci düşen dirençler Negatif Kat Sayılı Direnç (NTC) olarak adlandırılır.




c
. Gerilim Etkili Dirençler (Varistör-VDR): Uçlarına uygulanan gerilim miktarı ile ters orantılı olarak direnç değeri değişen elemanlara varistör denir. Bu elemanlar; bobin, röle, trafo, transistör, tristör, anahtar vb. gibi elemanları ani gerilim artışlarının getirdiği zararlı etkilere karşı korumak için adı geçen elemanlara paralel bağlanarak kullanılır.
Sabit Dirençlerin Renk Kodlarıyla Değerlerinin Bulunması

RENKLER	Sayı Değeri			Çarpan	Tolerans
	1. band	2. band	3. band
Siyah	0	0		1
Kahverengi	1	1	1	10	± %1
Kırmızı	2	2	2	100	± %2
Turuncu	3	3	3	1000
Sarı	4	4	4	10000
Yeşil	5	5	5	100000	± %0.5
Mavi	6	6	6	1000000	± %0.25
Mor	7	7	7	10000000	± %0.10
Gri	8	8	8		± %0.05
Beyaz	9	9	9
Altın				0.1	± %5
Gümüş				0.01	± %10
Renksiz					± %20

 

4 Bantlı dirençlerde ilk iki rengin sayı değeri yan yana yazılır, bunların yanına üçüncü rengin sayı değeri kadar sıfır ilave edilir. Bulunan sayı o direncin Ω cinsinden değerini verir, dördüncü renk ise yüzde cinsinden toleransıdır. Eğer bulunan direnç değeri 1000 ve üzerinde ise üst birimlere (Ω veya KΩ) çevrilir.

Örnek: Turuncu – Beyaz – Kahverengi – Altın renklerine sahip bir direncin değerini ve toleransını bulunuz.

3 9 . 10¹ Ω ± %5 = 390 Ω ± %5

Örnek: 4,7KΩ ±%10 toleransa sahip bir direncin hangi renk bantlarına sahip olması gerektiğini bulunuz.

4,7KΩ ±%10= 4 7 00 Ω ± %10

Sarı – Mor – Kırmızı - Gümüş

Örnek: Kahverengi – Siyah – Altın – Altın renklerine sahip bir direncin değerini ve toleransını bulunuz.

1 0 10^-1 ± %5 = 1 Ω ± %5

5 Bantlı dirençlerde ilk üç rengin sayı değeri yan yana yazılır, bunların yanına dördüncü rengin sayı değeri kadar sıfır ilave edilir. Bulunan sayı o direncin Ω cinsinden değerini verir, beşinci renk ise yüzde cinsinden toleransıdır. Eğer bulunan direnç değeri 1000 ve üzerinde ise üst birimlere (Ω veya KΩ) çevrilir.
Örnek: Mavi – Gri – Yeşil – Kırmızı – Altın renklerine sahip bir direncin değerini ve toleransını bulunuz.

6 8 5 00 Ω ±%5 =68500 Ω ±%5=68,5 KΩ ± %5

Dirençler renk bantlarının gösterdiği değeri çoğu zaman tam olarak alamaz. Üretim aşamasında çeşitli etkenlerden dolayı direnç değerinde sapma olur. Üretim aşamasında oluşacak bu sapma standartlara bağlanmıştır. Öngörülen sapma miktarına hata payı (tolerans) denir. Üretici firma dirençleri belli bir hata payında üretmek zorundadır. Direncin hata payı renkli dirençlerde karşılık gelen renk bandıyla gösterilir.
Örnek: 560Ω ±%5 toleransa sahip bir direncin hata payı alt ve üst sınır değerlerini bulunuz.

Hata Payı= 560x 0,05 = 28 Ω

Hata Payı Üst Sınır= 560+28= 588 Ω

Hata Payı Alt Sınır= 560-28= 532 Ω

Bu direncin değerini AVOmetre ile ölçtüğümüzde 588 Ω ile 532 Ω arasında bir değer okumalıyız. Aksi taktirde bu direnç bozuktur.
NOT : Bir dirençte sağ ve sol baştaki renklerden hangisi köşeye yakınsa ilk renk odur. Ayrıca bir dirençte hiçbir zaman siyah ilk renk, altın ve gümüş ise ilk iki renk olamaz.
Direnç Bağlantıları

İstediğimiz direnç değerini bulamadığımız durumlarda dirençler seri, paralel ya da karışık bağlanarak farklı değerlerde dirençler elde edilebilir.

1.Seri Bağlantı: Seri bağlantıda toplam direnç, seri bağlı direnç değerlerinin toplamına eşittir. Yalnız seri bağlı dirençlerin birim katsayıları birbirine eşit olmalıdır( hepsi Ω, hepsi KΩ veya hepsi MΩ gibi).

R_T=R₁+R₂+R₃+….+Rn

2.Paralel Bağlantı: Paralel bağlantıda toplam direnç, paralel bağlı dirençlerin en küçüğünün değerinden daha küçüktür. Yani paralel bağlantı ile direnç değeri azalır. Toplam(eşdeğer) direnç hesabı yapılmadan önce paralel bağlı dirençlerin birim katsayıları eşit değilse birbirine eşit yapılmalıdır( hepsi Ω, hepsi KΩ veya hepsi MΩ gibi).

1/R_T=1/R₁+1/R₂+1/R₃+….+1/Rn

Eğer paralel bağlı direnç sayısı 2 ise; R_T=R₁.R₂/R₁+R₂
Eğer paralel bağlı dirençlerin değerleri birbirine eşit ise; R_T= R/n’dir.

Burada R: Paralel bağlı dirençlerden bir tanesinin değeri

n: Paralel bağlı direnç sayısıdır.
Örnek: Şekildeki karışık bağlı direnç devresinde eşdeğer direnci hesaplayınız.



R_P1=R₁.R₂/R₁+R₂= 10.10/10+10=100/20= 5KΩ R_P2=R₄.R₅/R₄+R₅=20.5/20+5=100/25= 4KΩ

R
_S=R₃+R_P2=1+4= 5KΩ

R_T=R_P1.R_S/R_P1+R_S=5.5/5+5=25/10=2,5KΩ
ÖLÇME SORULARI

1. Aşağıdaki direnç değerlerinden hangisi Kahverengi-Kırmızı-Turuncu-Gümüş renklerine sahip bir

direncin kabul edilebilir hata payı dışında yer almaktadır?

A) 11,8KΩ B) 12,8KΩ C) 13,1KΩ D) 10,6KΩ

2. Aşağıda verilen ayarlı dirençlere ait devre sembollerinin isimleri hangi şıkta doğru sıralamayla


verilmiştir?
A) 1-Termistör, 2-Potansiyometre, 3-LDR, 4-Trimpot B) 1-LDR, 2-Trimpot, 3-Termistör, 4-Reosta

C) 1-LDR, 2-Potansiyometre, 3- Termistör, 4-Trimpot D) 1-LDR, 2-Potansiyometre, 3-VDR, 4-Reosta

3. Direnç aralığı 98KΩ – 102KΩ olarak verilmiş direncin renk bantları hangi şıkta doğru olarak

verilmiştir?

A) Kahverengi, Siyah, Sarı, Kırmızı B) Siyah, Kahverengi, Sarı, Yeşil

C) Kahverengi, Siyah, Kırmızı, Kırmızı D) Kahverengi, Siyah, Turuncu, Altın

4) Turuncu-Yeşil-Mavi-Turuncu-Gümüş renklerine sahip bir direncin değeri hangi şıkta doğru olarak

verilmiştir?

A) 357KΩ ± %10 B) 35,6KΩ ± %10 C) 356KΩ ± %10 D) 375KΩ ± %10

5. Potansiyometre ve trimpot için aşağıdaki önermelerden hangisi doğrudur?

A) İkisi arasında çalışma ilkeleri açısından bir fark yoktur.

B) Potansiyometrede direnç ayarı tornavida gibi ek bir alet kullanılarak yapılır.

C) Bir ses kuvvetlendiricisinde ses şiddetini ayarlamak için trimpot kullanmak daha uygun olur.

D) Belirli bir frekanstan yayın yapacak bir radyo vericisinde anten katı frekansını ayarlamak için pot

kullanılması daha uygun olur.

6. 470 Ω ± %5 toleranslı direncin renk bantları aşağıdaki maddelerden hangisinde doğru verilmiştir?

A) Sarı, Mavi, Kırmızı, Altın B) Sarı, Mavi, Siyah, Altın

C) Sarı, Mor, Kahverengi, Altın D) Mor, Sarı, Kahverengi, Altın

7. Üzerine uygulanan gerilimle direnci değişen devre elemanı hangisidir?

A) VDR B) LDR C) Termistör D) Pot

8. Aşağıdaki şıklardan hangisinde potansiyometre doğru tanımlanmıştır?

A) Direnci, tornavida gibi bir aletle ayarlanır.

B) Direnci diğer ayarlı dirençlere göre nispeten daha düşüktür. Yüksek güçlü devrelerde yüksek akım

kontrolü gereken yerlerde kullanılır.

C) Direnci üzerindeki bir ayar kolu aracılığıyla ayarlanan devre elemanıdır. Belli bir noktadaki elektrik

seviyesinin istenen her durumda ayarlanması gereken yerlerde kullanılır.

D) Üç ayaklı ayarlanabilir direnç olup iki yan uç arasındaki direnç her zaman değiştirilebilir. Orta uç ile

yan uçlar arasındaki direnç ise her zaman sabittir.

9. Işığa duyarlı olarak çalışması istenen bir devrede kontrol elemanı olarak aşağıdaki devre elemanlarından

hangisinin kullanımı uygundur?

A) Termistör B) Pot C) LDR D) VDR
2.KONDANSATÖRLER: İki iletken levha arasına bir dielektrik(yalıtkan) madde konulmasıyla oluşturulan ve elektrik enerjisini depo etme özelliği gösteren devre elemanlarına kondansatör denir. Kondansatörler devrede C(Capasitor) harfiyle gösterilir.

Kondansatörlerin elektriksel değeri kapasite olarak adlandırılır. Kondansatör sığası(kapasitesi) plakaların yüzey alanı ve plakalar arasındaki mesafeyle ilişkilidir. Ayrıca plakalar arasındaki yalıtkan maddenin yalıtkanlık özelliği de kondansatörün sığasını etkiler. Kapasite birimi Farad’dır. Farad büyük bir birim olduğu için bunun ast katları kullanılır. Kapasite birimleri 1000’er 1000’er büyür ve küçülür.

Farad(F) - mili Farad(mF) – mikro Farad(µF) – nano Farad(nF) – piko Farad(pF)
Örnekler: 47F = …………nF 100pF = …………nF

680nF = …………F 1,2nF = …………pF

0,1mF = …………F 10000pF = …………F
Kullanım yerlerine göre iki çeşit kondansatör vardır:

Sabit kondansatörler

Ayarlı kondansatörler
2.1. Sabit Kondansatörler

K
apasitesi değişmeyen kondansatörlerdir. Değişik türlerde sabit kondansatörler vardır. Kutuplu ya da kutupsuz olarak ayrılabilirler. Kutuplu kondansatörlerde artı (+) ve eksi(-) kutupların devreye doğru bağlanması gerekir. Aksi durumda levhalarda aşırı ısınma meydana gelir ve kondansatör bozulabilir.

Kutupsuz Sabit Kondansatör Sembolü

Sabit kondansatörleri yapılarına göre altı farklı gruba ayırmak mümkündür.

Kağıtlı kondansatörler

Seramik kondansatörler

Plastik kondansatörler

Mika kondansatörler

Elektrolitik kondansatörler

SMD kondansatörler

Elektrolitik Kondansatörler

Bu tür kondansatörlere kutuplu kondansatörler de denir. Büyük kapasiteli olup en sık kullanılan kondansatörlerdir. Elektrolitik kondansatörleri devreye ters bağlamamak gerekir. Aksi taktirde kondansatör dielektrik özelliğini kaybeder ve bozulur. Elektrolitik kondansatörleri devreye bağlarken sadece kapasitesine değil üzerinde yazan şarj gerilimine de dikkat edilmelidir. Üzerinde yazan gerilimden daha büyük bir

gerilimde kullanmak da kondansatörün bozulmasına neden olur.

Kutuplu Kondansatör Sembolleri

2.2. Ayarlı Kondansatörler

Kapasite değerleri değiştirilebilen kondansatörlerdir. Yaygın olarak kullanılan iki türü vardır.

a.Varyabl Kondansatör: Kapasite değerleri elle ayarlanır. Levhalar arasında plastik ya da hava vardır. Levhalar birbirine yaklaştıkça kapasite artar, uzaklaştıkça azalır.

R
adyo alıcılarında anten katının frekansını değiştirmek amacıyla ya da sinyal üreteçlerinde istenen frekansı elde etmek amacıyla kullanılabilir.

Varyabl Kondansatör Sembolü

b
.Trimer Kondansatör: Kapasitenin tornavida gibi yardımcı bir aletle ayarlanabildiği kondansatör türüdür. Sığanın bir defa ayarlandıktan sonra belli bir değerde sabit bırakıldığı yerlerde kullanılır. Örneğin; belirli bir frekanstan yayın yapacak radyo vericilerinin yayın frekansı belirlendikten sonra o frekansa göre kapasite ayarı yapılır ve bir daha zorunlu kalmadıkça değiştirilmez.
Trimer Kondansatör Sembolü

23
Rakam ve Harflerle Kondansatör Kapasitesinin Okunması

Kondansatörlerin kapasitesi ve çalışma gerilimleri yükseldikçe gövde boyutları da büyür. Büyük kondansatörlerde kapasite değeri ve çalışma gerilimleri üzerlerinde yazılıyken küçük boyutlu kondansatörlerde bazı kısaltmalar kullanılır. Aşağıda bu kısaltmalardan kondansatör kapasitesinin nasıl okunduğuna dair örnekler görülmektedir.