Oğuzlar (TÜrkməNLƏR) faruq süMƏR


I HİSSƏ OĞUZLARIN TARİXİ



Yüklə 6,75 Mb.
səhifə4/102
tarix04.12.2023
ölçüsü6,75 Mb.
#138177
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   102
276- Folklor Faruq Sumer Oghuzlar Tarixleri Boy Teshkilati Dastanlari Ramiz Asker Urmu Turuz 2014

I HİSSƏ


OĞUZLARIN TARİXİ

A. OĞUZLAR HAQQINDA ƏN QƏDİM MƏLUMATLAR




1. OĞUZ ADININ ETİMOLOGİYASI
Oğuz adının etimologiyası haqqında bir çox fikirlər irə­li sü­rülmüşdür. Məşhur macar alimi Y.Nemet oğuz sözünü ok-uz şək­lində təhlil etmişdir. Onun fikrincə «ok» qəbilə, boy, «z» isə cəm ədatıdır1. Beləliklə, oğuz «boy­lar» demək­dir. Həqiqətən, oxun qədim zamanlarda boy mənasına gəl­di­­yi məlumdur. Qər­bi göytürk dövləti də on boydan ibarət idi və həmin on boya on ox deyilirdi.
«Ox»un boy mənası ifadə etdiyinin izi oğuz elinin boy təş­kilatında* da görülür. Oğuz eli, bilindiyi kimi, iki qola ay­rı­lır, bun­lardan birinə boz-ox, digərinə üç-ox deyilirdi. İkinci adın üç oxdan meydana gəldiyi şəksizdir. Ancaq başda V.Banq ol­maq­la bəzi alimlər oğuzlarda «ğ» səsinin olması sə­­bə­bilə Ne­metin bu fikrinə etiraz etmişlər2. Son illərdə isə oğuz adının əsli haqqında başqa izahlar ortaya çıxmışdır3. Biz Nemetin fikrinə daha çox haqq veririk4.
Məlum olduğu kimi, Orta Asiyada ilk dəfə olaraq mütəşək­kil və böyuk bir imperiyanı çinlilərin Hiun-nu adlandır­dıqları qövm qurmuşdur. Elm alə­mində bu qövmün türk mənşəli oldu­ğu qəbul edilmişdir. Çin qaynaqlarının göy­türklərin, uyğurların və qırğızların hiun-nuların nəslindən olduqlarını gös­­­­tərmələri bu xüsusda ən mühüm dəlillərdən biridir. Türk dövlət təşkila­tı­nın həqiqi qurucuları olan hi­un-nular e. ə. III əsrin sonlarında qon­şuların çə­kindiyi qüv­vətli bir qövm halına gəldilər. E. ə. 209-cu ildə çinlilərin Mao-Tun (yəni Mətə) adlandırdıqları şəxs bu qövmün hökmdarı oldu.
Fəaliyyətindən də göründüyü kimi, Mao-Tun tarixdə türk­lərin məlum olan ilk hökmdarıdır. Çin qaynaqlarında belə rəva­yət edilir ki, Mao-Tun gənc bir şahzadə ikən ögey ana­sının şid­dətli təsiri altında olan atası tərə­fin­dən hiun-nu­ların cənub-qərb qonşuları yüe-çilərə girov olaraq göndəril­miş, sonra isə Teo­man həmin qövmə hücum etmişdir. Bundan məqsədi oğlunu öl­dürmək üçün düşmənlərə bəhanə vermək imiş. Həqiqətən, yüe-çilər Mao-Tunu öldürmək üçün ax­tarmış, ancaq tapa bil­mə­miş­lər. Çünki Mao-Tun uğ­ra­yacağı faciəli aqibəti anlayaraq qaç­mış və atasının yanına gəlmiş­di. Teo­man oğlunun bu mü­vəf­fə­qiyyətindən özünü sevinən kimi göstərmiş, ona di­viziya ko­man­­­dirliyi vermişdir. Ancaq Mao-Tun atasının ona etmək istə­diyi pisliyi unutmamış, fürsət taparaq Teomanı və yaxın adam­larını öldürmüşdür. Beləliklə, hiun-nuların taxtına sahib olan Mao-Tun hərbi səfərlərilə dövlə­ti­nin sərhədlərini geniş­lən­dirə­rək dövrünün ən qüdrətli hökmdarlarından biri olmuş­dur1.
Mao-Tunun və xələflərinin bir sıra qoşa sərkərdələri vardı. Onlar sağ və sol olmaq üzrə iki yerə ayrılırdılar. Buradan hi­un-nu imperiyasını təşkil edən elin sağ və sol olmaq üzrə iki qola ay­rılmış olduğu nəticəsi çıxır. Çin qay­naqları geniş hi­un-nu im­periyasının 24 sərkərdə tərəfindən idarə olundu­ğu­nu gös­tərir2. Buradan da hiun-nu elinin 24 boydan yaran­dığını söy­ləmək mümkündür.
Bilindiyi kimi, XIV əsrin əvvəllərində yazılmış oğuz­ların dastani tarix­lə­rində3 türklərin ilk fateh hökmdarları olaraq Oğuz xandan bəhs edilir. Hətta burada da Oğuzun dini ina­mın­dan dolayı atası Qara xan tərəfindən öldürül­mək istə­nil­diyi, an­caq onun döyüşdə qalib gələrək öz atasını öldürdü­yü nəql edi­lir. Digər tərəfdən Oğuz elinin sağ və sol olmaq üzrə iki qola ay­rıl­dığını, sağ qola boz-ox, sol qola isə üç-ox deyildiyini, oğuz eli­nin 24 boydan ibarət olduğunu bilirik.
Bir çox müəlliflər zikr edilən bu bənzərliklərə görə əfsanəvi Oğuz xanın tarixi Mao-Tun olması ehtimalını irəli sürmüş­lər. Biz bu məsələdə diqqəti ancaq aşağıdakı hallara cəlb et­mək is­təyirik; oğuzların dastani tarixləri Mao-Tundan təx­minən 1500 il sonra yazılmışdır və həmin dastani tarixin Oğuz xana aid his­səsi milli qayə güdən ziyalı bir türkün təxəy­yü­lü­nün məh­su­lu­dur. Digər tərəfdən, oğuzların 24 boydan iba­rət olduq­la­rı haq­da məlumatlar da XI əsrdən qədimə getmir.

Yüklə 6,75 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   102




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin