Osmanlı Devletinden Türkiye Cumhuriyetine İdeolojilerin Etkileri Ali Fuat GÖKÇE* Özet

Sonuç

Osmanlı Devletinin son yüzyılı içinde görülen fikri akımların, ülkenin bekasını sağlamayı amaç edinen reformlar çevresinde ve dış etkilerden, özellikle Fransız Devriminin sonuçlarından etkilendiği aşikardır. Bu akımlar içinde Batıcılık, İslamcılık ve Türkçülük siyasal kültürümüzün oluşmasında önemli yer tutmaktadır. Bunlar içinde kronolojik bir sıralama yapmak gerekirse ilk sıraya Batıcılığı yerleştirmek gerekir. Sonrasında yaşanan gelişmeler İslamcılık ve Türkçülük ekseninde oluşmuştur. Osmanlıcılık düşüncesi ise Berlin anlaşmasına kadar devem etmiş, bu döneme kadar çok uluslu yapıya sahip olan devleti Osmanlı kimliği altında toplamayı amaç edinmiş, ancak yerini İslamcılığa bırakmıştır. Osmanlıcılığın tarihin derinliklerinde yer almasıyla birlikte görülen İslamcılık ise Cumhuriyete giden süreçte yerini Türkçülüğe bırakmış ancak tamamen silinmemiştir. Bu akımlar Türk siyasal hayatında büyük bir etki bırakmış ve ilerici, gerici ve bölücü kavramları siyasal alanın vazgeçilmez kavramları olarak sürekli olarak kullanılmış ve halen kullanılmaktadır.

Türk Siyasal hayatının tarihsel sürecinde yaşananlar, iktidar-muhalefet ilişkisi Tanzimat sonrası başlayan mücadelelerin Cumhuriyete geçiş ve sonrasında da aynı şekilde ve eksende devamı şeklindedir. İsimleri ve kimlikleri ve yöntemleri farklı olmasına rağmen hepsinin ortak amacı ülkenin bekasını sağlamak olmuştur. Fikri ayrılıklar iktidar mücadelesinde yöntemsel farklılıklarla beraber görülse de amaç aynıdır.

Hepsinin ortak özellikleri halktan tezahür etmemeleridir. Batı’da olduğu gibi iktisadi temelden yoksun, halk desteği olmadan, yönetici ve aydınların zorlaması ve katkılarıyla, mücadeleleriyle ortaya çıkmış olmalarıdır. Toplumsal tabanı olmayan ve üretim ilişkilerinden uzak, iktisadi bir içerik taşımayan, yönetici kadro tarafından devletin bekasını sağlamaya yönelik reform hareketleri halk tarafından benimsenmemiştir. Bunun sonucu ise yapıcı olmayan, çelişkili iktidar- muhalefet ilişkisini ortaya çıkarmıştır.

Milli Mücadele döneminin kısa süreli toplumsal tabanlı birlikteliği zaferin ardından Cumhuriyetin kurulma aşamasında ve Anayasa çalışmalarında yeniden ayrışmalara ve yukarıdan baskılı reformlara dönülmesine neden olmuştur. Sebebi ise siyasal mücadeleyi yapan kadroda ve kültürde henüz değişikliğin olmamasıdır. Bu dönemin hakimleri kendi düşünceleri doğrultusunda ülkenin refah seviyesini, artırırken, yönetimle aynı düşüncede olmayan bireyler ya da toplumun diğer kesimleri ilk fırsatta kendilerini temsil edebilecek siyasal oluşumlarda yer almışlardır. Bunlar 1945 yılına kadar olan dönemde kısa aralıklarla kurulan siyasal partilerde yer almış ancak çarpık, çelişkili ve yapıcı olmayan iktidar- muhalefet ilişkilerinin sonucu olarak iktidarın gücünden nasiplerini almışlardır.

İkinci Dünya Savaşı sonrasında tüm dünyada cereyan eden demokratikleşme ve demokrasi hareketleri Türkiye’de de hissedilmiş ve çok partili hayata geçiş süreci hızlanmış ve bu sürece iktidar destek vermiştir. İktidar partisi içinde yer alanlar tarafından kurulan muhalefet partisi içinde kısa zamanda toplumun diğer kesimleri birleşmiştir.

Sonuç olarak, Osmanlı Devletinin son dönemlerinde görülen fikri akımlar devletin değişim ve dönüşümünde doğrudan etkili olmuştur. Osmanlı Devletinin son dönemlerinden Türkiye Cumhuriyetine geçiş sürecinde fikri akımların mücadelesi tamamen devletin bekasını sağlama yönünde olmuştur. Keza Türk siyasal hayatının geçmişten günümüze kadar olan yaşanan sürecinde, temellerini o dönemden alan fikri akımlar iktidar- muhalefet ilişkisinin itici gücünü teşkil etmiştir.
Kaynaklar

Abadan, Yavuz (1957). “Osmanlı İmparatorluğunda Anayasa Sistemine Geçiş Hareketleri”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt: 14, Sayı: 1, s. 3-37.

Akçura, Yusuf (2001). Türkçülüğün Tarihi. İstanbul: Kaynak Yayınları.
Akşin, Sina (1992a). “Siyasal Tarih”, Türkiye Tarihi 3, Osmanlı Devleti 1600-1908. Ed. Sina Akşin. İstanbul: Cem Yayınevi.
Akşin, Sina (1992b). “Düşünce ve Bilim Tarihi (1839-1908)”, Türkiye Tarihi 3, Osmanlı Devleti 1600-1908. Ed. Sina Akşin. İstanbul: Cem Yayınevi.
Arai, Masami, (2000). Jön Türk Dönemi Türk Milliyetçiliği (Çev: T. Demirel). İstanbul: İletişim Yayınları.
Aydemir, Şevket Süreyya (1966). Tek Adam Mustafa Kemal Cilt I, 1881-1919. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Aydemir, Şevket Süreyya (1970). Makedonya’dan Orta Asya’ya Enver Paşa Cilt I, 1860-1908. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Aydemir, Şevket Süreyya (1971). Makedonya’dan Orta Asya’ya Enver Paşa Cilt II 1908-1914. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Berkes, Niyazi (2003). Türkiye’de Çağdaşlaşma. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Çaylak, Adem (2012) “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Öneli Siyasal Akımlar ya da Türkiye’de Siyasetin Üç/İç Yüzü”. Osmanlı’dan İki Binli Yıllara Türkiye’nin Politik Tarihi. Ed. A. Çaylak, M. Dikkaya vd. Ankara. Savaş Yayınevi. s. 23-58.
Demir, Şerif (2011). “Tanzimat Döneminde Bir Devlet Politikası Olarak Osmanlıcılık”. Türkiyat Araştırmaları Dergisi. S: 29, s. 331-348.
Deniz, Faruk (2005). “Türkiye’de Batıcılık Tasavvurunun Gelişimi ve Dönüşümü”. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul.
Elöve, Mustafa Emil (1952). “İkinci Meşrutiyet Devrinin Siyasi Hayatına Bir Bakış”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt: 9, Sayı: 1-2, s. 183-235.
Eryılmaz, Bilal (1992). Osmanlı Devletinde Millet Sistemi. İstanbul: Ağaç Yayıncılık.
Gökalp, Ziya (1986). Türkçülüğün Esasları. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Gökçe, Ali Fuat (2010). “Osmanlı Klasik Döneminde İdari Reform Hareketleri: Koçi Bey Risalesi”. Yasama Dergisi. Yıl: 5, S: 14, s. 59-76.
Göktolga, Oğuzhan (2013). “Osmanlı Geçmişi: Osmanlı’da Toplumsal, Siyasal Yapı ve Son Dönem Düşünce Akımları”. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Türkiye’de Siyasal Hayat. Der: A. Karadağ. Ankara: Orion Yayınları. s. 1-34.
Gözübüyük, A. Şeref, Suna Kili (1982). Türk Anayasa Metinleri 1839-1980. Ankara: TBMM Kütüphanesi, http://yenianayasa.tbmm.gov.tr/docs/1876/1876ilkmetinler/1876-ilkhal-turkce.pdf, (Erişim Tarihi: 22.05.2014).
Gümüş, Musa (2008). “Anayasal Meşruti Yönetime Medhal: 1856 Islahat Fermanı’nın Tam Metin İncelemesi”. Bilig Dergisi. Sayı: 47, s. 215-240.
Gündüz, Mustafa (2007). II. Meşrutiyetin Klasik Paradigmaları. Ankara: Lotus Yayınları.
Heywood, Andrew (2007a). Siyasi İdeolojiler. (Çev: H. İnanç). Ankara: Adres Yayınları.
Heywood, Andrew (2007b). Siyaset. (Çev: B. Şahin). Ankara: Adres Yayınları.
Heywood, Andrew (2007c). Siyasi İdeolojiler. (Çev: A.K. Bayram). Ankara: Adres Yayınları.
Kara, İsmail (1994). İslamcıların Siyasi Görüşleri. İstanbul: İz Yayıncılık.
Karaca, İclal (1991). “1919 Yılı Osmanlı İmparatorluğu’nda Osmanlılık Fikri Üzerine Değişik Görüşler” Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi. Cilt: 2, Sayı: 7, s. 539-550.
Karpat, Kemal. H. (2011). Osmanlı’dan Günümüze Ortadoğu’da Millet, Milliyet ve Milliyetçilik. (Çev: R. Boztemur). İstanbul: Timaş Yayınları.
Kongar, Emre. (2008). 21. Yüzyılda Türkiye, 2000’li Yıllarda Türkiye’nin Toplumsal Yapısı. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Kılınçkaya, Derviş (2012). “Serbest Cumhuriyet Fırkasının Toplumsal Tabanı ve Cumhuriyet Halk Partisi” Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi. Yıl: 8, Sayı: 15. s. 3-15.
Kurt, Yılmaz (1998). Koçi Bey Risalesi. Ankara: Akçağ Yayıncılık.

Kushner, David (1979). Türk Milliyetçiliğinin Doğuşu.(Çev: Ş.S. Türet vd). İstanbul: Kervan Yayınları.

Mardin, Şerif (1992). Jön Türklerin Siyasi Fikirleri 1895-1908. İstanbul: İletişim Yayınevi.
Nişancı, Şükrü (2012). “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Öneli Siyasal Akımlar ya da Türkiye’de Siyasetin Üç/İç Yüzü”. Osmanlı’dan İki Binli Yıllara Türkiye’nin Politik Tarihi. Ed. A. Çaylak, M. Dikkaya vd. Ankara. Savaş Yayınevi. s. 59-91.
Ortaylı, İlber (1985). “Osmanlı İmparatorluğunda Millet”. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi. C: V. İstanbul.
Pedrosyan, Y.A. (1969). “1859 Yılındaki Kuleli Vakasının Karakterine ve Bunun Türkiye Tarihindeki Yerine Dair” (Çev:İ. Kaynak). Belleten Dergisi, Cilt: XXXIII, S: 132, s. 587-593.
Reyhan, Cenk (2008). “Jön Türk Hareketi Üzerine Kavramsal Bir Çerçeve”. Akademik Bakış Dergisi. Cilt: 1, Sayı: 2. s. 121-138.
Sertoğlu, Mithad (1963). Mufassal Osmanlı Tarihi Cilt 6. İstanbul: Güven Yayınevi.
Tabakoğlu, Ahmet (2008). Türkiye İktisat Tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
Timur, Taner (1994). Türk Devrimi ve Sonrası. Ankara: İmge Yayınevi.
Tunaya, Tarık Zafer (2003a). İslamcılık Akımı. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Tunaya, Tarık Zafer (2003b). Türkiye’de Siyasal Gelişmeler 1876-1938, Mütareke, Cumhuriyet ve Atatürk. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Tunaya, Tarık Zafer (2004). Türkiye’nin Siyasal Hayatında Batılılaşma Hareketleri. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Türkdoğan, Orhan (2009). Türk Toplumunun Tarihsel Kimliği ve Günümüz Sorunları. İstanbul: IQ Yayıncılık.
Ülken, Hilmi Ziya (2005). Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi. İstanbul: Ülken Yayınları.
Vincent, Andrew (2006). Modern Politik İdeolojiler. (Çev: A. Tüfekçi). İstanbul: Paradigma Yayınları.