O’zbekistan respublikasi joqari ha’m orta arnawli bilimlendiriw ministrligi

Flesh-yad ózi ne?

Flesh-yad (anglichan flash -memory) — bul yarım ótkeriwshiler (integral mikrosxemalar) tiykarında jaratılǵan, informaciyanıń saqlanıwı ushın qosımsha energiya talap etpeytuǵın (energiya tek informaciyanı jazıwda isletiledi), belgili bir ólshem degi informaciyanı programmalıq jazıw sikli sheklengen, informaciyanı programmalıq qayta oqıp alıw sikli shegaralanbaǵan, informaciyanı programmalıq jollar menen uzatıw ushın mólsherlengen ıqsham ólshem degi zamanagóy yad apparatı esaplanadı.

Flesh yad modulları formatı túrme-túr hám belgili bir ólshemge iye bolǵan informaciyalardı programmalıq jol menen jazıp saqlaw hám qayta oqıw imkaniyatın beredi. Flesh yad modullarına informaciyanı qayta -qayta jazıw ciklleri sanı sheklengen (ádetde 10 mıń siklgacha) boladı. Flesh-yad modulları basqa informaciya jazıp saqlaw apparatlarǵa salıstırǵanda informaciyanı qayta -qayta jazıwlar sanı shegaralanǵan bolıwına qaramastan, ápiwayı disketa yamasa CD-R, CD-RW disklarına salıstırǵanda shıdamlılıǵı, isenimliligi hám ıqshamlıǵı menen ajralıp turadı. Flesh-yad modullarınıń házirgi jaǵdayı Flesh-yad modullarınıń kemshiligi bul olardıń informaciya saqlaw fazosining kólemi úlken bolǵan qattı disklarǵa (búgingi kúnde bul tarawda erisilgen eń maksimal disk fazosining kólemi 750 Gb ni uyımlastırıp atır ) salıstırǵanda kamligi esaplanadı. Búgingi kúnde flesh yad modullarınıń eń úlken informaciya saqlaw kólemi 16 Gb den asıp ketip atırǵanlıǵın búydew múmkin. Bul kemshilikti saplastırıw hám olardıń nátiyjesin asırıw boyınsha ilimiy-ámeliy izertlewler alıp barılmaqta. Daslep, Apple kompaniyası, keyinirek Samsung korporasiyasi flesh yad modullarınıń informaciya saqlaw kólemin 64 Gb jetkezgenligin xabar berishdi. Sonday etip, bul tarawda alıp barılıp atırǵan izertlewler jaqın keleshekte flesh yad modullarınıń informaciya saqlaw kólemin jańa texnologiyalar tiykarında daslep 128 Gb ga keyinirek bolsa 256 Gb jetkiziwdi qaratıp atır.

F lesh-yad modulları óziniń ıqshamlıǵı, salıstırǵanda arzanlıǵı hám kem elektr quwatı jumsawı sebepli keń paydalanılıp atır. Flesh-yadqa informaciyanı jazıw process Flesh-yad informaciyanı yacheyka (cell) dep atalıwshı “qulfi júziwshi” tranzistorlar dızbekinde saqlaydı. Dástúriy apparatlarda birdey júzeli hár bir yacheyka bir bıyt informaciyanı saqlay aladı. Bunday apparatlar anglichan single-level cell, SLC dep júritiledi. Birpara jaratılǵan jańa apparatlarda hár bir yacheykaga bir bitdan kóp bolǵan informaciyanı saqlay alıw múmkinshiligine iye Arxitekturası ILI NE (NOR) elementine tiykarlanǵan flesh yad apparatlar Bunday flesh-yad túrleriniń tiykarında ILI NE (NOR) tranzistor elementleri jatadı. Tranzistorda basqarıwshı hám “júziwshi qulf” lar ámeldegi boladı. Júziwshi qulıp tolıq qorǵawlanǵan hám de elektronlardı 10 jıl múddetkeshe saqlaw múmkinshiligine iye. Yacheykalarning kirisiw hám shıǵıw jollıq bar. Programmalıq jazıw processinde kernew basqarıwshı qulfda elektr maydanın payda etedi hám ol jaǵdayda tunnel effekti payda boladı. Birpara elektronlar qorǵaw qatlamı arasından tunnelga ótedi hám suzuvchan qulfda tóplanǵan halda saqlanadı. Tranzistordıń júziwshi qulfdagi elektr zaryadları shıǵıw hám kirisiw jolların keńeytiredi jáne onıń ótkezgishligin asıradı, bul hádiyse informaciyanı oqıw ushın qol keledi. Programmalıq jol menen informaciyanı oqıw apparattıń energiya sarpı tárepinen kútá úlken parıq etetuǵın process. Flesh-yad apparatlarına informaciya jazıw procesi salıstırǵanda úlken energiya sarp etiw etiwshi process esaplanadı, informaciyanı oqıw procesi bolsa salıstırǵanda kem energiya sarp etiw etiwshi process bolıp tabıladı. Flesh-yad apparatlaridagi informaciyanı óshiriw ushın basqarıwshı qulfga keri joqarı kernew beriledi hám elektronlar júziwshi qulfdan shıǵıw jolına oqib ótedi (tunnellashadi). ILI NE (NOR) arxitekturalı flesh yad apparatlarında hár bir tranzistorǵa bólek kontakt keltiriwdi talap etiliwi sebepli ol apparattıń fizikalıq kólemin úlkenlashtirib jiberedi. Bul mashqala I-NE (NAND) arxitekturalı flesh-yad apparatlarında óz sheshimin tapqan. Arxitekturası I-NE (NAND) elementine tiykarlanǵan flesh yad apparatları Bunday flesh-yad túrleriniń tiykarında I-NE (NAND) tranzistor elementleri jatadı. Islew principi N OR túrine uqsas bolıp, tek yacheykalarning jaylasıwı hám kontaktlari menen parıq etedi. Usınıń sebepinen hár bir yacheykaga bólek individual kontakt ornatıw talap etińmeydi, sol sebepli NAND chipining kólemi hám baxası talay arzanlasadı. Sonıń menen birge, bunday chiplarda jazıp alıw hám informaciyanı óshiriw procesi talay tezlik menen ámelge asıriladı. Flesh-yaddıń payda bolıw tariyx Flesh yad apparatın 1984 jılda Tamaqtasıba firmasınıń jumısshısı Fudzi Masuoka oylap tabıw etken. «Flesh» atınıń da sol firmanıń basqa bir jumısshısı Syodzi Arizumi oylap tapqan. Bunday atdı ol yad daǵı maǵlıwmatlardı óshiriw procesi fotochaqmoqqa (ingl. flash ) uqsaǵanlıǵı sebepli usınıs etken. Masuoka óz oylap tapqanın Kaliforniya shtatınıń San-Fransisko qalasında ótkerilgen xalıq aralıq konfrenciyada (IEEE 1984 International Electron Devices Meeting) kórsetken. Intel kompaniyası 1988 jılda dáslepki bar flesh yad chiplarining NOR túrin satıwǵa chiqgan. Flesh-yadlardıń NAND-túri Tamaqtasıba firması tárepinen 1989 jılda International Solid-State Circuits Conference'da daǵaza etildi. Bunday túrdegi-flesh yad apparatları úlken jazıw tezligine hám chiplarning ıqshamlaw maydanına egaligi menen ajralıp turar edi. NAND túrine tiyisli flesh-yadlardı standartlastırıw menen Open NAND Flash Interface Working Group (ONFI) kompaniyası shuǵıllanadı. Qabıl etilgen standart retinde 2006 jıl 28 dekabrde shıǵarılǵan. ONFI 1. 0 túrdegi flesh-yaddıń qánigelestirilgen versiyası esaplanadı. ONFI toparı NAND chiplarning Intel, Micron Technology hám Sony sıyaqlı iri óndiriwshileri tárepinen qollanıp turadı. Flesh-y adlardıń kórsetkishler Birpara jaratılǵan flesh-yad apparatlarında informaciyanı qayta islew tezligi 100 Mb/s ge shekem jetkizilgen. Ádetde flesh-kartalar kóp túrdegi tezliklerge iye boladı hám standart CD (150 Kb/s) menen belgilenedi. Sonday etip, 100 x dep kórsetilgen tezlik 100 x 150 Kb/s = 15 000 Kb/s = 14. 65 Mb/s ni ańlatadı. 2005 jılı Tamaqtasıba hám SanDisk kompaniyaları 1 Gb informaciya siydırıw kólemine iye bolǵan NAND chiplarining prezentaciyaın ótkeriwgen. Olarda kóp teksheli yacheyka texnologiyası tiykarında islengen bolıp, bir tranzistor bir neshe bıyt informaciyanı “suzuvchan” qulfdagi elektr zaryadlarınıń túrli dárejelerin qollaǵan halda saqlawı múmkin edi. Samsung kompaniyası 2006 jıl Sentabr ayında 40 nm texnologiyalıq process tiykarında orınlanǵan 8 Gb chip prezentaciyaın ótkergen. 2007 jıldıń sońǵı máwsimlerinde Samsung kompaniyası dúnyada dáslepki márte flesh yad modullarınıń NAND túrine tiyisli bolǵan MLC (multi-level cell) chipini jaratılǵanlıǵı tuwrısında informaciya bergen. Bunday chip 30 -nm texnologiyalıq processda orınlanǵan edi. Yad apparatlarda yad kólemin asırıw ushın kóbinese bir neshe chiplardan ibarat dızbekler qollanıladı. 2007 jıl ortalarına kelip USB flesh yad apparatlar hám flesh yad kartalarınıń informaciya siydırıw kólemi 512 Mb den 16 Gb ge shekem ósip keldi.

Fayl sistemaları Flesh-yaddıń tiykarǵı hálsiz jayı - qayta jazıw udayı tákirarlanatuǵınlıǵınıń kamligi bolıp tabıladı. Jaǵday OS maǵlıwmatlardı kóbinese bir estelik maydanına jazıp barıwı nátiyjesinde jáne de salmaqlilesedi. Mısalı, fayl sisteması kestesi júdá tez jańalanıp turadı, sol sebepli yaddıń aldınǵı sektorları óz rezervin talay erte tugatadi. Júklemeni bólistiriw bolsa yadtı islew múddetin sezilerli dárejede asıradı. Bul mashqalanı sheshiw ushın arnawlı fayl sistemaları : exFAT Microsoft Windows operasion sistemaları ushın hám JFFS2 hám YAFFS GNU/Linux operasion sistemaları ushın islep shıǵılǵan. USB flesh yad modulları hám yad kartaları SecureDigital hám CompactFlash ornatılǵan kontrollerge iye bolıp, ol aljasıqlardı tabıw hám ońlawdı ámelge asıradı. Flesh-yad modulları informaciyanı qayta jazıw rezervinen bir ırǵaqta paydalanıwǵa háreket etedi. Bunday apparatlarda arnawlı fayl sistemasın qóllaw maqsetke muwapıq emesligi sebepli ápiwayı FAT fayl sistemasınan paydalanıladı.

Flesh-yad modullarınıń qollanıw tarawları

Flesh-yad modulları qollanıw salasınıń keńligi menen basqa yad apparatlarınan ajralıp turadı. Flesh yad modullarınıń NAND túri keń isletilip atır. Ol cifrlı apparatlardıń USB interfeys portlarına jeńil jalǵanadı hám de kompyuterlerge ornatılǵan zamanagóy operasion sistemalardıń barlıǵında qollap quwatlanadı. Yaddıń NOR túri kóbinese kompyuterlerde, DSL tipidagi modemlar hám marshrutizatorlarning BIOS hám ROM yad modullarında keń qollanılǵan. Úlken tezlikke, kólemi hám fizikalıq ólshemi tárepinen ıqshamlıǵı sebepli USB flesh-yad apparatları bazardan ápiwayı disketlerdi aste qısıp shıǵarıp atır. Mısalı, Dell kompaniyası 2003 jıldan baslap 3. 5 dyumli disklardı jurgiziwshi apparatlardı óz kompyuterlerine ornatıwdı toqtatıp qoyǵan. Búgingi kúnde USB flesh-yad modulları keń assortimentte, ájayıp dızaynlarda hám túrli forma hám ólshemlerde islep shıǵarılıp atır. Házirgi kúnde dúnyanıń elektronika salasında jetekshi bolǵan firmaları tárepinen qattı disklardı flesh-yad modulları (apparatları ) menen almastırıw boyınsha da izertlewler alıp barılmaqta. Bunıń esabına birinshiden kompyuterlerdiń baxası arzanlashsa ekinshiden operasion sistemanı yadqa júklew tezligi keskin asadı. Mısalı, úshinshi dúnya mámleketleri ushın baxası 100$ átirapında bolǵan noutbuk markalı kompyuterlerin islep shıǵıw joybarında qattı disktıń ornında 1 Gb kólemge iye bolǵan flesh yad modulların ornatıw názerde tutılǵan.

Flesh-yaddıń islew Principi

“Júziwshi” qulfda zaryad ámeldegi bol-magan waqıtta oń maydan tásiri astında basqariluvchi qulfda, “istok” hám “stok” ortasındaǵı taglikda n-kanal payda boladı hám olar ortasında kúsh-lanish júzege keledi “Júziwshi” qulfda zaryaddıń ámeldegi bolıwı tranzistordıń volt-amper kórsetkishlerin sonday ózgertira-diki, nátiyjede informaciyanı ápiwayı oqıw ushın kanal payda bolmaydı hám “istok” hám “stok” ortasında kernew júzege kelmeydi Programmalastırıwda “stok” hám basqa -riluvchi “qulf” ga joqarı kernew beriledi (ádetde ma`nisi eki ret úlken). «Qaynoq» elektronlar kanaldan júziwshi qulfga qaray “injeksiya” ga kirisiwi sebepli tranzistordıń volt-amper kórsetkishleri ózgeredi. Bunday elektronlarǵa olar potensial tosıqtan asıp ótiwi ushın jetkilikli bolǵan joqarı energiyaǵa iye bolǵanlıǵı sebepli “qaynoq” elektronlar dep ataydılar Informaciyanı óshiriw ushın ”istok”ga joqarı oń kernew beriledi. Basqarıwshı “qulf”ga joqarı keri kernew beriliwi menen elektronlar “istokda “tunnel”lashadi

I
nformaciya qa’wipsizligin ta’minlew

Hár qanday shólkemde yamasa zárúrli ob'ektte. Bul qurallar, geyde ob'ektke ornatılatuǵın maǵlıwmatlar urlaw, ózara kelisiwler waqtında yamasa birpara zárúrli ushırasıwlarda ımaratlardı ajıratıw ushın isletiletuǵın baylanıs hám úskenelerdi qorǵaw ushın texnikanı qıdırıwda paydalanıladı. Informaciya qawipsizliginiń texnikalıq quralları : telefon liniyalari Telefon baylanısı liniyalari maǵlıwmatlardıń tarqalıwınıń eń úlken quralı esaplanadı. Telefon liniyalarini aktiv qorǵaw ushın úskenelerdiń kópshiligi stansiya hám abonent apparatı ortasında baylanısqan tıńlaw hám dawıs jazıw úskenelerin zıyansizlantirishga mólsherlengen. Qorǵaw telefon liniyasiga joqarı chastotalı hám tómen chastotalı shawqımlardı jaratıw, sáwbet waqtında elektr tokınıń tártipke salıw arqalı ámelge asıriladı, bul bolsa tıńlaw úskeneleri kiriwindegi signal sapasınıń tómenlewine alıp keledi, sonıń menen birge dawıs jazıw úskenesiniń akustikalıq baslanıwın bloklaydı. Eger radio uzatqıshlardan paydalanılsa, kanal chastotasınıń jılısıwı yamasa uzatıw spektrining tarqalıwı da júz boladı. Informaciya qawipsizligi texnikalıq quralları : elektron sistemalar Zamanagóy biznes jalǵan elektromagnit nurlanıwdı jaratatuǵın elektron qayta islew sistemalarınan paydalanıwdı óz ishine alǵan úlken muǵdardaǵı maǵlıwmatlardan paydalanmastán joq. Qánigelestirilgen texnikalıq qurallar járdeminde olardı basqarılatuǵın aymaqtan sırtda ustap turıw hám keyin maǵlıwmattı tolıq qayta tiklew múmkin. Bunday shıǵındılarǵa qosımsha túrde, isleytuǵın elektron apparatlar qasında mudamı kvazi-statikalıq informaciya elektr hám magnit maydanları ámeldegi bolıp, olar aralıq menen tez azayıp baraveradi, biraq olar jetkilikli dárejede jaqın bolǵan sxemalardı alıwdı talap etedi. Bunday maydanlar o'nlab kilodan o'nlab megahertzgacha bolǵan chastotalarda zárúrli bolıp tabıladı. Bunday halda, qáwipsizlik etiletuǵın aymaqtan sırtda úskenelerdi qabıllaw bul kommunikatsiyalarǵa tuwrıdan-tuwrı jalǵanǵanında, informaciyanı ustap qalıw múmkin boladı. Bunday kanallar arqalı maǵlıwmatlardıń shıǵıp ketiwin istisno qılıw ushın olar girew elektromagnit nurlanıwınıń aktiv maskalanishi menen shuǵıllanatuǵın p aydalanıladı. Kórip turǵanıńız siyaqlı, etarli nátiyjeli usıllar hám zamanagóy kompaniyalarda isletiliwi múmkin bolǵan informaciya qawipsizligi quralları. Kompyuter maǵlıwmatların qorǵaw usılları hám quralları - bul basqınshılardıń abaylarına qarsı gúresiw hám sistema iyeleri hám informaciya paydalanıwshıları tárepinen etkazilishi múmkin bolǵan záleldi minimallastırıwǵa qaratılǵan hár qıylı ilajlar, apparat hám programmalıq támiynat, etikalıq, etikalıq hám huqıqıy normalardıń kombinatsiyası. Maǵlıwmatlardıń kompyuterden shıǵıp ketiwine qarsı gúresiw boyınsha tómendegi dástúriy ilajlardı kórip shıǵıń

Paydalanilg’an a’debiyatlar ha’m internet saytlar

• 
  https://justrust.ru/
  
• 
  https://bumotors.ru/
  
• 
  http://uz.infocom.uz/
  
• 
  http://niservis.narod.ru/