O’zbekiston Respublikasi Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi

O’zbekiston Respublikasi
Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi
Navoiy davlat konchilik va texnologiyalar universiteti
Energo-mexanika fakulteti
Elektr Energetika kafedrasi
5a-20EE guruh talabasi
Aliyev Umidning
Elektr energetika tizimining auditi fanidan
Mustaqil ishi
Qabul qildi: Ramazonov B.
Mavzu: Avtomatlashtirilgan elektr yuritmaning energiya auditi.
Reja:

• Avtomatlashtirish haqida umumiy ma’lumot
• Ishlab chiqarish mexanizmlarida avtomatlashtirilgan elektryuritmalar
• Rostlanmaydigan elektryuritmalar

Ma’lumki, butun dunyoda ishlab chiqilgan energiyaning qariyib 60 – 70 % ini turli mexanizm va uskunalarning elektryuritmalari iste’mol qiladi. Jahonda ishlab chiqilgan elektr energiyaning deyarli 50 % ini o‘zgaruvchan va o‘zgarmas tok elektryuritmalari iste’mol qiladi.
SHu munosabat bilan avtomatlashtirilgan elektr yuritmalar vositasida energiya tejamkorlikni ta’minlash va mazkur sohada raqobatbardosh malakali kadrlarni tayyorlash muhim ahamiyat kasb etadi.
Hozirgi vaqtda avtomatlashtirilgan elektr yuritma vositasida energiya tejashning quyidagi yo‘llari mavjud:
1. Ishlab chiqarish mexanizmi yuklamasining real o‘zgarishiga qarab motor tanlash usulini takomillashtirish yo‘li bilan elektryuritmaning motori quvvatini to‘g‘ri tanlash, chunki motorning quvvati yuklama quvvatidan kichkina bo‘lsa, motor energiyani noeffektiv o‘zgartiradi va ishlaganida o‘zida va elektr uzatish liniyasida isrof bo‘ladigan quvvat anchagina kattalashadi.
2. Ishlab chiqarish mexanizmlarida avtomatlashtirilgan elektryuritmalarning aktiv massasi (mis va temir)ni kattalashtirish hisobiga FIK va quvvat koeffitsientining qiymatlari energiya .ejaydigan elektr motorlardan foydalanish;
3. Rostlanmaydigan elektryuritmalardan rostlanadigan elektryuritmalarga o‘tish, bunda faqat avtomatlashtirilgan elektryuritma tizimida emas, balki ishlab chiqarish mexanizmida ham resurslar (suv, issiqlik va b.) ni tejashga imkon beradi.
4. Rostlanmaydigan elektryuritmalarda yuklama o‘zgaruvchan bo‘lganda, shuningdek boshqariladigan avtomatlashtirilgan elektryuritmalarda texnologiya jarayoni talabiga binoan elektr yuritma koordinatalarini o‘zgarishidan yuzaga keladigan hollarda eng kam energiya talab qilinishini ta’minlaydigan maxsus texnikaviy echimlarni ishlab chiqish va yaratish.
Energiya tejashning yuqorida keltirilgan yo‘llardan birini tanlash va amalga oshirish texnologik mexanizm tomonidan yuzaga keltiriladigan konkret sharoitlarga bog‘liq bo‘lib, ularning har biri uzining ma’lum afzalliklariga va kamchiliklariga egadir.
Energetik krizis va energiya tashuvchilar baholarining o‘sib borishini e’tiborga olib, elektryuritmani boshqarnsh vositalarini takomillashtirish hisobiga talab qilinadigan energiyaning anchagina qismini tejashni ta’minlaydigan yo‘l alohida ahamiyatga egadir. Isikbolli yo‘l bu to‘rtinchi yo‘l hisoblanadi, bunda avtomatlashtirilgan elektr yuritmani boshqarish algoritmini takomillashtirish hisobiga 30 – 40 % energiyani tejash imkonini beradi.
O‘zgaruvchan va qo‘zg‘atish quvvat isroflarining tengligini ta’minlovchi o‘zgarmas tok elektr yuritmasining sxemasi. Motorning minimum quvvat isrofi ish rejimida ishlashi shartidan kelib chiqqan hoda quyidagi tenglamani yozamiz:
bu erda quyidagi belgilashlar qabul qilingan:
Tenglamaning chap tomoni o‘zgaruvchan quvvt isroflarini o‘ng tomoni esa mexanik quvvat isroflarini hisobga olinmagan o‘zgarmas quvvat isroflarini bildiradi. Tenglamaning o‘ng tomonidagi quvvat isroflari po‘latdagi magnit isroflari va qo‘zg‘atish chulg‘amining elektr isroflaridan iborat bo‘lgani uchun qo‘zg‘atish quvvat isroflari deb ham atash mumkin. SHuning uchun ham motorning minimum quvvat isrofi shartini quyidagi ko‘rinishda yozish mumkin:
Elektryuritmaning minimum rejimida ishlashini ta’minlovchi izlanuvchi tizimi. Ko‘rib chiqilgan elektryuritmalarni avtomatik rostlash tizimlari umumiy quyidagi kamchiliklarga ega:
har bir motor uchun koeffitsientlarning qiymatlari ma’lum bo‘lishi shartligi va ular asosida har biri uchun alohida funksional o‘zgartkich va rostlagichlarni rostlash zarurligi;
motorlarning ko‘rsatkichlari (birinchi navbatda chulg‘amlarining aktiv qarshiliklari) ilashi davomida o‘zgarishi va bu o‘z navbatida quvvat izroflarini optimizatsiya qiluvchi avtomatik boshqarish tizimlarida sezilarli xatoliklarga olib keladi.
Bu kamchiliklardan xoli bo‘lgan elektryuritmaning izlanuvchi avtomatik boshqarish tizimi sxemasi 14, a – rasmda tasvirlangan. Motorning yakor va qo‘zg‘atish chulg‘amlari iste’mol qilayotgan to‘liq aktiv quvvatni o‘lchaydigan quvvat o‘lchov o‘zgartkichi (QO‘O‘) va uning qiymati quyidagiga tengdir:

Foydalanilgan adabiyotlar va saytlar:

Foydalanilgan adabiyotlar : 1. Salimov Elektr mashinalar 2. https://packpdf.com/doc/physics/173-ozgarmas-tok-elektr-mashinalari 3. https://aim.uz/referaty/55-fizika/20304-o-zgarmas-tok-elektr-mashinalari.html