O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi r. S. Razikov

 
 

---

89 
VIII. YUQORIGA YUK KOʻTARISH VA TASHISH 
ISHLARIDA XAVFSIZLIK SHARTLARI 
 
8. 1. Yuklarni qoʻlda tashish 
Yuklarni qoʻlda tashish ishlarini bajarish, uzunligi 50 m va 
yuqorigi balandligi 3 m gacha boʻlgan masofalargagina ruxsat 
etiladi. Bunda koʻtarilishi mumkin boʻlgan yukning maksimal 
qiymati quyidagilardir: bologʻat yoshiga yetmagan qizlar uchun 
(16 dan 18 yoshgacha) – 7 kg; balogʻat yoshiga yetmagan oʻgʻil 
bolalar uchun (16 dan 18 yoshgacha) – 13 kg; 18 yoshdan katta 
ayollar uchun – 9 kg; 18 yoshdan katta erkaklar uchun – 30 kg. 
(San PiN №0049-96).
Ayollarga, ikki kishiga, zambilning ogʻirligi bilan qoʻshib 
hisoblaganda, 22 kg dan ogʻir boʻlmagan yuk koʻtarishga ruxsat 
beriladi. Boshqa barcha hollarda yuk koʻtarish, tushirish va tashish 
ishlari mexanizatsiyalashtirishi kerak. (San PiN №0051-96).
Tashilayotgan yukning xavfli-xavfsizligiga qarab, sharoitga 
mos ravishda himoya vositalari ishlatiladi.
 
8. 2. Yuk koʻtarish va tashishda qoʻllanadigan mexanizmlar 
AT korxonalarida yuklarni tashish va yuqoriga koʻtarish 
uchun koʻpgina mashina va mexanizmlar ishlatiladi. Tashuvchi 
mexanizmlar asosan gorizantal yoʻnalishda harakatlanadilar. 
Davriy ravishda ishlaydiganlarga esa avtomobillar, avto va 
elektrogruzchiklar, temir yoʻl vagonlari va hokazolar kiradi.
Yuqoriga yuk koʻtaruvchi uskunalarga koʻprik kranlari, 
avtomobillarga oʻrnatilgan tal va boshqalar kiradi.
Yuk koʻtarish va tashish uskuna va mashinalari “Davlat kon 
texnik nazorat” agentligi tomonidan rasmiylashtirilgach, texnik 
koʻrikdan oʻtgandan soʻng ishlatilishi mumkin. Texnik koʻrik 

---

90 
toʻliq-har uch yilda bir marta va qisman-har 12 oyda bir marta 
oʻtkazilishi mumkin.
Toʻliq texnik koʻrikda yuk koʻtarish mashinalari yaxshilab 
qarab chiqiladi, statik va dinamik sinovlardan oʻtkaziladi. Qis-
man texnik koʻrikda esa statik va dinamik sinov oʻtkazilmaydi.
Koʻrik paytida barcha mexanizm va elektr asboblari, xavf-
sizlik asboblari, tormozlar, boshqarish apparatlari, signal beruv-
chi va yorituvchi asboblar ishlab turgan holda tekshirib chiqiladi.
Statik sinov mashinaning yuk koʻtarish qobiliyatidan 25 
foiz koʻp yuk ortilgan holatda oʻtkaziladi. Bunda yuk yerdan 20-
30 sm. yuqoriga koʻtarilib, 10 minut davomida ushlab turiladi va 
shundan soʻng qoldiq deformatsiyalar bor yoki yoʻqligi tekshirib 
chiqiladi. Dinamik sinov mashinaning yuk koʻtarish qobiliyati-
dan 10 foiz koʻp yuk ortilgan holatda bir necha marta koʻtarib va 
tushirib bajariladi.
Mashinalarning bevosita yuk koʻtaruvchi moslamalari 
(stropalar, trosslar, zanjirlar, qisqichlar, ilgaklar va boshqalar) 
foydalanishga tushirilishidan oldin va har galgi sozlashdan soʻng 
sinovdan oʻtkazilishi kerak. Sinov me’yordagi yuk koʻtara olish 
qobiliyatidan 25 foiz koʻp yuk ortilgan holda bajariladi.
Poʻlat arqonlar (trosslar) oʻramning har qadamidagi uzilgan 
simlar soniga va zanglash sababli diametrining kamayganligiga 
qarab, me’yorga solishtirib, ishga yaroqliligi yoki yaroqsizligi 
aniqlanadi.
Poʻlat arqon yoki zanjirlarni oddiy sinalmagan simlar bilan 
ulab uzaytirish mumkin emas. Yerdan biroz koʻtarilgan yuklarni 
tagiga kirib stropalarni oʻtkazish mumkin emas, ularni yoʻgʻon 
sim yoki ilgak bilan bajarish kerak. Sinov muddati tugamagan 
stropalardan foydalanish kerak. Yuk notoʻgʻri osilgan vaqtda 
stropalarni bolgʻa yoki misrang bilan urib toʻgʻrilash mumkin 
emas. Buning uchun yukni yerga tushirib, qaytadan ilgaklarni 
toʻgʻrilab ilish kerak. Yukning usti toza boʻlmasa, tuproq, 
shagʻal ostida boʻlsa, yoki ustida boshqa narsalar boʻlsa uni 

---

91 
koʻtarish mumkin emas. Tanaffus vaqtida yoki ish tugagandan 
soʻng yukni yerdan koʻtarilgan holda qoldirib ketish qat’iyan 
man qilinadi.