O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

 
2. Mexnat psixologiyasining fan sifatidagi predmeti. 
O’quv maqsadi-Mexnat psixologiyasining asosiy predmetlari 
vazifalarini, uning soxalar sistemasini tushunish va malakali ishchilar tayerlash 
yuzasidan olib boriladigan pedagogik faoliyatda uz ixtisosi buyicha ularni xal 
kilishda bevosita ishtirok etish. Mexnat psixologiyasining predmeti. Mexnat 
psixologiyasi psixologiya fanning bir soxasi bulib, turli mexnat faoliyatlaridan 
uziga xosligini ijtimoiy tarixiy va konkret ishlab chikarish sharoiti, mexnat 
kuroli, mexnat ta’limi metodlari xam psixologiyaning mexnatkash shaxs
psixologik sifatiga kura urganadi. Mexnat faoliyati - psixologik moxiyati 
mexnatkash shaxsi xususiyatlari ( uning kasbiy kobiliyati sifatida) xamda 
uning ishlab chikarish muxiti bilan uzaro xamkorligi mexnat psixologiyasining 
predmetini 
tashkil 
kiladi. 
Mexnat 
faoliyatining psixologik 
moxiyati 
mexnatkashga uning kasbi takozo kiladigan psixik xususiyatlarga , xolat va 
protsesslarga 
kuyiladigan 
talablardan 
iborat 
buladi.Ishlab 
chikarish 
faoliyatining, xar xil turlari (kasb va ixtisoslar) uni muvaffakiyatli amalga 
oshirish uchun ishchi shaxsning turli tuman xususiyatlarini: uning maksadga 
yunaltirilganligi, tajribani, xarakterni, kobiliyatni, psixik xolatlarni, dikkat 
e’tiborni, tasavvurni, xotirani fikrlashni, emmotsionalikni va psixomotorikani 
talab kiladi- bu mazkur faoliyatga kobiliyatni belgilaydi.
Mexnatkashning psixik xususiyatlari psixik protsesslarining xolati va
xususiyati turlicha, ularning ishlab chikarish faoliyati esa, muayyan sifatlarni 
talab kiladi. Ishlab chikarishda mexnatkashlarga kuyadigan talabi va
mexnatkashning bu talablarini bajara olish imkoniyatlari urtasida karam-

---

89 
karshilik paydo buladi. Bu uzlashtirilaetgan mexnat turiga laekatli yoki 
professional ta’lim jaraenida xam psixologik amaliy faoliyat davomida talab
kilinadigan shaxsiy sifatlar rivojlanishi mumkin texnologiyasi va texnik 
vositalarni insonning umumiy psixik xususiyatiga moslashtirish zarurati ana
shundan kelib chikadi. Ishlab chikarishda mexnatkashga kuyadigan talabi bilan 
mexnat kashning talabni kondiradish imkoni urtasidagiziddiyatni yukolgan
mexnat psixologiyasining birinchi asosiy problemasidirki, uni xal kilish u stida 
psixolog mutaxassislargina emas balki, injenerlar, texniklar, novotor ishchilar 
va xunar texnika ta’limi pedagoglari xam ishlamokdalar. Bu problemani xal
kilish talablardan texnika vositalariga va ishlab chikarish texnologiyasiga 
boglikligi tufayli murakkablashib boradi. Texnika vositalari va ishlab 
chikarish texnologiyasi uzgarib turadi, ular ayni paytda ishchilar psixikasiga 
bulgan talabni xam uzgartiradi. Uz navbatida psixika xam ma’lumotlar,tajribalar 
oshi-shiga, shaxs munosabatlaridan uzgarishiga karab uzgarib turadi. Ishchilar 
uzaro xamkorlik kiladigan ishlab chikarish muxiti bu 
eng avval ular bilan birgalikda bitta ishlab chikarishi zvenosida brigadada 
xamda umuman ishlab chikarish kollektivida ishlaydigan kishilardir. Kollektiv 
uzining xar bir a’zosiga muayyan talablar kuyadi. Kollektiv va shaxsning uzaro 
xamkorligidan mexnat psixologiyasining 2 chi muxim problemasi-ishlab
chikarish protsessida shaxslararo kulay munosabat xamda kooxonada kulay 
sotsial psixologik muxit yaratish problemasi vujudga keladi. 
Tashki muxit- bu ishchi doimo uzaro xamkorlik kiladigan mexnatning 
moddiy va estetik sharoiti xamda ishlab chikarishning texnik vositalaridir.
Ishning temperatura sharoiti eritishi va predmetlarning ishchilar kayfiyatiga va 
kayfiyatining borishiga ta’sir kursatib uning ishga yarokliliga va unumdorligiga 
ijobiy yoki salbiy ta’sir kiladi. Ishchi boshkariladigan texnika vositalar uzining 
murakkabliligi mexnat talabligi, xarakatchanligi tuzuk yoki buzukligi 
boshkarilishga kulay yoki nokulayligi va xatto tashki kurinishi bilan xam uning 
psixikasiga ta’sir etadi. Birok uzaro xamkorlmk ta’sir texnik vositalarni ishchi 
kanday xolatning tushishi va kanday boshkarishga xam boglik.
Tashki muxit ichining yukori darajada ishchanligini ta’minlaydigan 
darajada kutarish mexnat psixologiyasining 3 chi eng asosiy problemasidir. 
Mexnatkashning ishchanligi. Ishning xarakterligi ish sur’ati maromi mexnat va
xordikdan almashinib turishi texnologik jaraen birga ishlaetgan kollektiv 
a’zolarining uzaro xamkorligi ta’minlanadigan jismoniy akliy asabga xam 
boglik. Bularning xammasi ishlab chikarish mexnatini tashkil kilish sistemasi
tomondan ta’sinlaydi. Mexantkashlarning yukori darajadagi ish kobiliyatini
ta’minlash va ularning mexnat unumdorligini oshirish maksadida mexnat 
jaraenlarini 
psixologik 
asoslash- 
mexnat 
psixologiyasining 
eng
muximproblemalardan biridir. Mexnat psixologiyasi uz problemalarni xal
kilishda sifatni oshirish va mexnat faoliyatini engillashtirish uchun xamda 
mexnatkashlarga kasbiy ta’lim berish va ularni muvoffakiyatli tarbiyalash ular 
tomonidan kasb tanlash va uni uzlashtirishni yaxshi ta’minlash uchun umumiy 
psixologiyani konuniyatlaridan foydalanadi:- shu bilan birga mexnat
psixologiyasi uzt spetsifik konuniyatini kashf etkdi. Psixologik xodisalarni 

---

90 
urganish ulardan mexnatda va ishchi shaxsini shakllantirishning foydalanish
printsiplarini ishlab chikardi bu bilan umumiy psixologiya fanni boyitadi.
Mehnat psixologiyasi mustakil soxa sanaladigan sotsial psixologiya bilan xam 
uzviy boglangandir. Mehnat psixologiyasi uz tarakkieti davomida mexnat 
xakida kupgina psixologik bilimlarni tupladi va muayyan sistemaga keltirdi. 
Mehnat jaraenida ulardan okilona mexnatkashlar ish laekati va mexnatni 
unumdorligini oshirishda katta samara beradi. Shuning uchun xozirgi sharoitda 
mexnat psixologiyasi tugrisidagi bilimlarni tuplovchi va sistemalovchi fannigina
emas va ishlab chikarish kuchlaridan biri bulib xam koldi.Mehnat 
psixologiyasi predmetining uzlashtirilishini tekshirish.