Өзбекстан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билимлендириў министирлиги

7. Maqtımqulı 
poeziyasınıń kórkemlik ózgeshelikleri. Bul másele 
tuwralı sóz bolǵanda, eń birinshi náwbette, Maqtımqulı poeziyasınıń 
kórkemlik 
dárekleri tikkeley xalıq poeziyası, xalıq danalıǵı menen ushlasatuǵının aytıwımız 
tiyis. Onıń qosıqlarınıń xalıqshıllıq qásiyeti de olardıń xalıq danalıǵı menen tıǵız 
baylanısı arqalı ólshenedi. Xalıq poeziyasında sáwlelengen mártlik, batırlıq, 
jomartlıq (saqıylıq), iyman, insap, qánáátshillik, xújdan, ar-namıs sıyaqlı ásirler 

Baqıl – sıqmar, shıǵımsız adam. 

Jáhil – ilim-bilimsiz, mádeniyatsız, nadan adam. 

---

136 
dawamında xalıq etikası qáliplestirgen dástúrler Maqtımqulı qosıqlarında qayta 
islenip, jańasha jańladı. 
Maqtımqulı qosıq qurılısınıń Shıǵıs klassikalıq poeziyasında keń qollanatuǵın 
aruz ólsheminde kóplegen ǵázzeller, muhammesler jazdı. Biraq bul ólshem keń 
xalıqtıń kórkem talǵamına, qabıl etiwine awır bolǵanlıqtan, ol kópshilik qosıqların 
xalıq poeziyasında burınnan qáliplesken barmaq (sillabika) ólsheminde jazdı. 
Maqtımqulınıń qosıqları, tiykarınan, tórt qatarlı bántlerden turadı, bántlerdegi 
qatarlardıń buwın sanları teń bolıp keledi, qatardıń aqırı birgelkili seslik uyqaslar 
menen támiyinlenedi, bánttiń tórtinshi qatarı aldınǵı úsh qatardıń mazmunın 
tastıyıqlap, bant basar xızmetin atqaradı, tórtinshi qatardıń aqırı, kóbinese, redif

sózler menen juwmaqlanadı. Ádebiyattanıwda uyqastıń bunday túri a - a - a - b dep 
shártli túrde belgilenedi hám ol birgelikli uyqas dep ataladı.
Jaq - sı - dan // sha - ra – pat, // ja - man - nan // zı - yan - a =11 buwın 
Iz - ze - tin - de // bol - ǵıl // jaq - sı - nıń // mu - dam - a =11 buwın 
Sóz // má - ni - sin // bil - mes // zey - ni // pás // a - dam - a =11 buwın 
Da - na - lar - dıń // ayt - qan // só - zi - ne // tur - mas (redif) - b = 11buwın 
(«Sazına turmas») 
Tómende segiz buwınlı qosıqtan bir mısal. 
Hár // mu -qam - ǵa // dó - ner // dún - ya - a= 8 buwın 
Túr - li // jol - ǵa // sa - lar // dún - ya - a=8 
A - wır // dáw - let // qa - lar // dún -ya - a=8 
Kóp // men – men - lik // et - ken // er-den. (redif)- b - 8 
(«Íqırarsız erden») 
Qosıqtıń bunday birgelikli sulıw uyqaslar menen bezeliwi onıń emocional 
tásirsheńligin arttıradı, jeńil oqılıwın támiyinleydi, namaǵa ańsat túsedi, tıńlaǵanda 
jaǵımlı etedi. Qosıqtıń bunday qasiyetleri onıń xalıq arasında keń tarqalıwın 
támiyinleydi. 
Poeziyanıń shırayın shıǵaratuǵın tiykarǵı ámellerdiń biri – bul til sheberligi, 
sonıń ishinde kórkem leksikanı (sózlerdi) qollanıw sheberligi bolıp tabıladı. 

Redif – qosıqtıń hár bántiniń tórtinshi qatarında qaytalanatuǵın sóz yamasa sóz dizbekleri. 

---

137 
Maqtımqulı kórkem leksikanıń túrleri bolǵan sinonimlerdi, antonimlerdi jaylı- 
jayında isletiwdiń ájayıp ustası. Ásirese, ol qollanǵan antonimler qatań qarama- 
qarsı boyawlar (aq-qara, qızıl-jasıl h. b.) xızmetin atqarıp obrazlardı túrlendiriwde, 
kórkemlewde jaqsı xızmet etedi.