Өзбекстан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билимлендириў министирлиги

4. Jiyrenshe áńgimeleriniń kórkemlik ózgesheligi. Jiyrensheniń áńgimeleri 
qısqa syujetli, kishkene bir waqıyanıń súwretlemesi menen tamamlanatuǵın 
shıǵarmalar bolıp keledi. Bas qaharmanlardıń obrazların ashıw ushın qosımsha 
obrazlar, kórkem detallar, allegoriyalıq suwretlew usılları, sonday-aq, janlandırıw 
usılları qollanıladı. Syujetlerge tiykar etip aqıl-nasiyat mazmunına iye, novellalıq 
belgileri bar qısqa ǵana tásirli waqıyalar alınadı. 
Tili. Jiyrensheniń áńgimeleri qara sóz benen bayanlanadı, olarda sol 
zamandaǵı kitabiy tildiń leksikalıq, fonetikalıq yamasa sintaksislik (gáp qurılısı) 
elementleri bayqalmaydı, olar janlı xalıq tili menen bayanlanǵan. 
Sheshenlik áńgimelerdiń kompoziciyalıq qurılısı da ózgeshe. Syujetlerde 
endi bolatuǵın waqıyanıń shárt-sharayatları, qatnasıwshıları súwretlenedi, bunnan 
soń tiykarǵı waqıya kishkene epizod túrinde beriledi, izinde waqıyanıń finalı 
(sheshimi) beriledi. Mısalı, «Jiyrensheniń bayıwlılar menen sóylesiwi» degen 
áńgimede Jánibek xan menen Jiyrensheniń ań awlap júrgeni hám adamları posıp 
ketken góne jurtta iyesiz tamnıń diywalına qonıp qıyqıw salıp otırǵan bayıwlılar 
súwretlenedi. Bunnan soń tiykarǵı waqıya – Jiyrensheniń bayıwlılar menen 
sóylesiwi hám onıń izinen waqıyanıń sheshimi Jiyrensheniń sheshenlik sóziniń 
Jánibek xanǵa kúshli tásir etiwi hám onıń óziniń zalımlıǵın moyınlawı beriledi. 
5. Sheshenlik sózlerdiń baspadan shıǵıwı hám izertleniwi. «Qaraqalpaq 
legendaları hám anekdotları» degen atamadaǵı toplamda 1960-jılı basılıp shıqtı. 
(Baspaǵa tayarlaǵanlar Q.Maqsetov hám N.Kamalov.) Sońınan olar 1992-jılı 
«Qaraqalpaq ańızları, ápsanaları hám sheshenlik sózleri» degen kitapta qayta 
basıldı (Baspaǵa tayarlaǵanlar S.Bahadırova, Q.Mámbetnazarov). Sheshenlik 
áńgimeler sońǵı mártebe júz tomlıq «Qaraqalpaq folklorı»nıń 82-tomına kirgizildi 
xám 2014-jılı baspadan shıqtı.


Kitapxanalardan usı kitaplardı tawıp alıp, Jiyrensheniń sheshenlik áńgimelerin oqıp shıǵıń. 

---

155 
Jiyrensheniń sheshenlik sózleri qaraqalpaq filolog-ilimpazları K.Mámbetovtıń 
«Erte dáwirdegi qaraqalpaq ádebiyatı» (Nókis, «Bilim»,1992), A.Pirnazarovtıń 
«Jiyrenshe» (Istoriya karakalpakskoy leteraturı, «Tashkent», «Fan», 199, str. 71-
79) degen miynetlerinde izertlengen. 
Izertlewshilerdiń pikiri boyınsha, Jiyrensheniń sheshenlik sózleri qaraqalpaq 
ádebiyatındaǵı gúrriń janrının milliy kórkem saǵaları bolıp tabıladı.