RevvâDÎler (iv-v/x-xi. YÜZyil)

C.  Tebriz  ve  Civar  Bölgelere  Revvâd  el-Ezd  Kabilesinin 
 Yerleşmesi (132-133/750) 
Hulefâ-i Râşidîn döneminde Irak ve Mısır bölgesinde kurulan ordugâh 
şehirlere askerlerle beraber onların aileleri de iskân edilmeye başlandı. Bu şe-
hirler zamanın en önemli siyasi-askeri ve sosyal merkezlerine dönüştü.
152
 
Fetihlerin akabinde Müslümanlar Azerbaycan’a güney topraklardan yer-
leştirilmeye başlandı ve sonra kuzeye doğru iskânlar devam etti. Güneyde Er-
debil, Tebriz, Merâga, kuzeyde ise Beylekân, Berde ve Şamahı bölgeleri Müs-
lümanların  buradaki  ilk  yerleşim  merkezleri  oldu.  Göç  eden  Müslümanlar 
halkla iyi ilişkiler geliştirdiler. Bunda İslâm’ın dinde zorlama yoktur prensi-
binin de etkili olduğu anlaşılmaktadır.
153
  
Daha  önce  Irak’ta  iskân  edilmiş  olan  Yemenli  Ezd  kabileleri,  Azerbay-
can’ın güney kısımlarına yerleşenler arasında önemli bir yer tutmaktadır. Bu 
kabileye mensup olan Revvâdîler, Abbâsîler devrinde Tebriz ve civarına yer-
leşti ve bu bölgelerde kale, sûr gibi askerî yapılar inşa ettiler.
154
  
Yemenli  Ezd  kabilesi  Kahtânîler  soyundan  gelmektedir.  Ezdliler,  dört 
kola  mensup  olarak  Arabistan,  Suriye  ve  Uman  bölgelerinde  yaşıyorlardı.  
Yesrib  (Medine)  şehrinin  sakinleri  olan  Evs  ve  Hazrec  kabileleri  de  Ezd’e 
mensuptur. Hz. Peygamber 8/629 senesinde Ebû Zeyd el-Ensârî ve Amr b. Âs 
 
150
 İpek, İlk İslâmî Dönemde Azerbaycan, 154. 
151
 İpek, İlk İslâmî Dönemde Azerbaycan, 154. 
152
 Koçyiğit, “İskân”, EK-1: 651-654. 
153
 Gurbanov, Abbâsîler döneminin ilk asrında Azerbaycan, 53. 
154
 İpek, İlk İslâmîi Dönemde Azerbaycan, 154-156. 

---

− Asif Adilov − 
 
 
~ 49 ~ 
es-Sehmî’yi Ezd kabilesine davete gönderdi. Ezdlilerin kabile reisleri bu gö-
rüşmelerden sonra Müslüman oldular.
155
 Daha sonra Ezdlîler h. 10. yılda Hz. 
Peygamberin  yanına  15  kişilik  bir  heyetle  geldiler.  Hz.  Peygamber  onlara 
İslâmiyet’i anlattı ve onlara bir emir tayin etti. Yemenli Ezd kabileleri bundan 
sonra gruplar halinde gelerek İslâmiyet’i kabul ettiler.
156
 
Belâzürî’nin verdiği malumata göre Müslümanlar Azerbaycan’a ilk defa 
Hz. Osman (23-35/644-656) zamanında yerleşmeye başladılar. Eş‘as b. Kays, 
dönemin Kûfe valisi Velîd b. Ukbe tarafından bölgede çıkan isyanları bastır-
mak  ve burada  asayişi  sağlamak  adına  görevlendirildi ve  isyanı bastırarak 
buraya  İslâm  adına  tebliğde  bulunmaları  amacıyla  Müslümanlardan  bir 
grubu yerleştirdi. Eş‘as’ın yerleştirdiği grup, divandan atiyye alan büyük bir 
sahâbî topluluğundan oluşmaktaydı.
157
  
Ali  b.  Ebû  Tâlib’in  halifeliği  zamanında  Eş‘as  b.  Kays,  Azerbaycan  ve 
İrmîniyye’ye vali olarak atandı. Eş‘as b. Kays, Azerbaycan’a geldiğinde bölge 
halkının çoğunun Müslüman olduğunu gördü ve bölgenin merkez şehri Er-
debil’e büyük bir cami yaptırdı. O da Müslümanlardan büyük bir zümreyi 
buraya yerleştirdi. (36/656-657).
158
 
Hulefâ-i Râşidîn döneminden sonra İslâm toplumunun yönetimini üstle-
nen Emevîler, Azerbaycan bölgesine daha çok Kuzey Araplarını iskân eder-
ken, uzun yıllar süren propaganda sonrası Emevî Devleti’ni yıkarak hâkimi-
yeti ele geçiren Abbâsîler bölgeye Güney Araplarını yerleştirmeye başladılar. 
Zira Abbâsîler, Emevî Devleti’ne son verip kendi hâkimiyetlerini oluşturma 
 
155
 Hüseyin Algül, “Ezd (Benî Ezd)”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Ankara: TDV Ya-
yınları, 1995), 12: 46-47. 
156
 Algül, “Ezd (Benî Ezd)”, 12: 46-47. Hz. Peygamber’in diplomatik faaliyetlerinde elçi seçimin-
deki hassasiyeti burada da kendini göstermektedir. Bu bağlamda O’nun, Yemenli Ezd kabile-
lerine elçi gönderirken aynı kabilenin kollarından biri olan Hazrec’e mensup sahabeden bazı-
larını seçmesi dikkate değerdir. 
157
 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 324. 
158
 Belâzürî, Fütûhu’l-büldân, 324. 

---

− Revvâdîler − 
 
 
~ 50 ~ 
başarılarını Güney Araplarına ve İranlı unsura borçluydular.
159
 
Azerbaycan bölgesine yerleşen kabilelerin isimleri hakkında kesin bilgi-
lere sahip olunmasa da burada güney asıllı Arap kabilelerinden Revvâd el-
Ezdî ailesini görmek mümkündür. Revvâd el-Ezd ailesinin Azerbaycan’ın Er-
debil, Urmiye ve Berze etrafına yerleştikleri araştırmacılarca tespit edilmiş-
tir.
160
 
Azerbaycan bölgesinde Versan, Vahş ve Erşak köprüleri Mervan b. Mu-
hammed zamanında yaptırılmıştı. Mervan b. Muhammed bu arazilerin top-
raklarını verimli hale getirdi. Sonra ise adı geçen bölgedeki topraklar onun 
kendi mülkü oldu. Emevîler yıkılıp yerine Abbâsîler gelince bu arazilere de 
onlar tarafından el konuldu. Versan, Müminlerin emiri Ca‘fer el-Mansûr’un 
kızı Ümmü Ca‘fer Zübeyde’nin oldu.
161
 
Abbâsîler yöneticileri değiştirmenin yanı sıra iskân politikalarında deği-
şikliğe gittiler. Onlar, Azerbaycan’ın güneyine, Tebriz ve civarına Yemen asıllı 
Revvâdîler’i,  Anic  bölgesine  Hemdânîler’i,  Berze’ye  Avdîler’i,  Nerîz’e 
Tâîler’i, Serat’a ise Kindîler’i yerleştirdiler.
162
 Müslümanların bölgeye göçleri 
III/IX. asrın başlarına kadar devam etti. Bölgede Hürremî
163
 harekâtı ile Müs-
lümanların göçleri de durmuş oldu.
164
  
Yukarıda  dönem  dönem  ele  aldığımız  üzere  Azerbaycan  Müslümanlar 
tarafından fethedildikten sonra Şam bölgesi, Basra ve Kûfe’den gelerek böl-
geye yerleşenler hakkında kaynaklarda sayısal bazı bilgilere yer verilmekte-
dir. Buna göre 28-29 (649-650) yıllarında Kûfelilerden 6.000, Benî Tağlip’ten 
2.000 civarında insanın bu bölgelere iskân edildiği tahmin edilir. Bu rakam h. 
 
159
 Azerbaycan Bilimler Akademisi Tarih Enstitüsü, Azerbaycan Tarihi, 2: 155. 
160
 Khalil, Athamına, “Emevî Hilâfeti Devrinde Arap İskânı”, trc. Saim Yılmaz, Sakarya Üniversi-