O‘zbekiston republikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi ulug‘bek hamdamov, abdug‘opir qosimov jahon adabiyoti

Vergiliy (m.o. 70 y) Rimning eng ulug‘ shoiri Publiy Vergiliy 
Maron miloddan oldingi 70 yilda Italiyaning shimolidagi Mantuya 
shahri atrofida tug‘ilgan. Vergiliy oldin Kremonda, keyinchalik Mi-
lan, Rim shaharlarida tahsil oladi; ritorika , falsafa bilimlarini, ay-
niqsa adabiyotni chuqur o‘rganadi. Birq tabiatan yumshoqligi, uy-
atchanligi, notiqlikka qiziqishi va iste’dodining yo‘qligidan faqat bir 
marta sud ishida qatnashib, tez orada o‘z yuritiga qaytib ketadi, bu 
yerda dehqonchilik qiladi va adabiyot bilan shug‘ullanadi. 41 yilda 
Oktavian Avgust o‘zining qo‘shinini Italiyaning shimoliga joylashti-
radi, Vergiliyning mansabdor muxlislari uni imperator bilan tanishti-
radilar. Shoir Avgust saltanatiga chuqur samimiyat va xayrixohlik 
bilan qaragan va o‘z asarlarida Avgust saltanatini kuylovchi, uning 
ishlarini tarannum etuvchi ulug‘ saroy shoiri darajasiga ko‘tariladi.

---

82
Rim eposi asoschisi Vergiliyning “Eneida” dostoni, Homerning 
dostonlari bilan tenglashtirilgan.
Vergiliydan  hammasi  bo‘lib  uchta  asar  yetib  kelgan.  Bu-
lardan  birinchisi  “Bukolikalar”(cho‘pon  she’rlari),  ikkinchisi 
“Gerogikalar”(dehqon qo‘shiqlari) va uchinchisi “Eneida” dostoni-
dir. Mazkur asarlardan tashqari bizga qadar “catalepta”, ya’ni “may-
da-chuda she’rlar” deb ataluvchi yana bir to‘plami saqlanib qolgan. 
Bu  to‘plamga  kirgan  she’rlarning  ko‘pchiligi  neoteriklar,  ayniqsa, 
Katull usulida yozilgan turli-tuman vazndagi she’riy asarlardan ibo-
rat.
Vergiliyning  birinchi  yirik  asari  “Bukolikalar”  o‘nta  she’rdan 
iborat  to‘plamdir.  Bu  to‘plamga  kiritilgan  she’rlarni  ko‘pchiligi 
eklogalar,  ya’ni  she’riy  parchalar  deb  ham  ataladi.  “Bukolikalar” 
muallifining  diqqat  makazida  turadigan  asosiy  masala  –  dehqon-
chilik ishlarining boshqa kasblarga nisbatan a’loligini, oddiy qishloq 
hayotining go‘zalliklarini madh qidishdan va shu yo‘sin yer egalar-
ining manfaatlarini himoya qilishdan iboratdir.
Vergiliyning  dehqonchilik  haqida  yozilgan  ikkinchi  asari  – 
“Georgikalar”  dostoni  ham  mazmun  jihatidan  birinchi  to‘plamga 
juda yaqin turadi. Didaktik mazmundagi ushbu asar yirik-yirik to‘rt 
qismdan  iboratdir.  Bu  qismlardan  birinchisi  g‘allakorlikka,  ikk-
inchisi bog‘dorchilik va tokchilikka, uchinchisi chorvachilikka va 
to‘rtinchisi asalarichilikka bag‘ishlanadi.
Doston  muallifining  otashin  vatanparvarligi,  qishloq  hayotiga 
bo‘lgan jo‘shqin muhabbati, ayniqsa dehqonlarga samimiy xay-
rixohlik bilan qarashi – asarning yuksak badiiy mahorat bilan yozil-
ishini ta’minlagan.
Vergiliyni  Rim  she’riyatining  cho‘qqisiga  olib  chiqqan,  uning 
shuhratini yer yuziga taratgan ulug‘ asari “Eneida” dostonidir. Qa-
dimgi ma’lumotlarga qaraganda, shoir asar ustida o‘n yil ishlagan 
va uni m.o. 19 yilda tugatgan. “Eneida” dostonining butun voqeasi 
Troya shahri tor-mor qilinganidan so‘ng bosh qahramon Eneyning 
o‘z hamrohlari bilan birga Italiyaga qarab yo‘lga chiqishi, uning 

---

83
dengizda tortgan og‘ir mashaqqatlari, nihoyat manzilga yetib keli-
shi, Rim davlatini barpo qilish yo‘lida olib borgan kurashlari tasviri-
dan iborat. Asar har biri olti bobdan(qo‘shiqdan) iborat, ikki qismga 
ajratib  yozilgan.  Birinchi  olti  bob  qahramonning Troyadan  chiqib 
Italiyaga yetib kelish davrida kechirgan saoguzashtlariga, keyingisi 
Italiya tuprog‘idagi janglariga bag‘ishlanadi.
Vergiliy o‘z asarini oxiriga yetkazolmagan bo‘lsa kerak. Chun-
ki dostonda troyaliklar bilan rutullar o‘rtasidagi urushdan keyingi 
voqealarni, masalan, troyaliklarning lotinlarga qo‘shilib, har ikkala 
xalqning totuvlashib ketganini, Eneyning Laviniyaga uylanishi, ular-
dan Iulning tug‘ilishi, Iul naslidan Romul hamda Rem degan egizak 
bolalarning dunyoga kelishi, shular tomonidan Rim shahrining barpo 
etilishi va, nihoyat, dastlabki Rim podshohlari avlodlarining(Yuliy 
Sezar, Oktavian Avgustning ajdodlari) tarqalishi haqidagi afsonalar-
ni ko‘rmaymiz.
Vergiliyning  Rim  she’riyatini  rivojlantirishga  hissasi  beqiyos. 
Yunon dostonchiligining eng murakkab bo‘lgan gekzamert vaznini 
lotin she’riyati talablariga moslashtirishga ko‘plab shoirlar uringan-
lar, biroq bu o‘lchovni mislsiz kamolot bosqichiga ko‘tarish faqat 
Vergiliyga nasib qilgan.