7
Orta Aziya xalıqlarınıń erte dáwirlerdegi
jazba estelikleri
1. Orta Aziya – áyyemgi dáwirdegi mádeniyat oraylarınıń biri
Kútá áyyemgi dáwirlerde, biziń eramızdan burın, yaǵnıy bunnan 2,5-3 mıń
jıllar ilgeri házirgi Orta Aziya jerlerinde sol zamanlarǵa ılayıq rawajlanǵan
mádeniyat, civilizaciya bolǵan, qala mádeniyatı júzege kelgen. Xalıq otırıqshı
turmıs keshirip, diyqanshılıq, baǵshılıq kásipleri menen shuǵıllanǵan, qalalar
qurǵan. Bul qalalarda áyyemgi baktriyalılar, soǵdılar, xorezmiyler, margianalılar
jasaǵan. Olar áyyemgi parsı tiline tiykarlanıp qáliplesken soǵdı, xorezmiy
tillerinde sóylesken, óz jazıwlarına iye bolǵan.
Usı qalalardı jaǵalap Qızılqum hám Qaraqum eteklerinde, Aral hám Kaspiy
teńizleri boylarında saq hám massaget qáwimleri qonıslanǵan. Olar kóshpeli turmıs
keshirgen, sharwashılıq penen shuǵıllanǵan. Kóshpeli turmıs, shárwashılıq kásip –
civilizaciyanıń bir túri. Kóshpeliler turmıs tárizine, kásip ózgesheligine baylanıslı
kóp nárselerdi oylap tapqan. Tez hám arnawlı jolsız júre alatuǵın eki digirshikli
arbalar, tez tigip hám tez jıynaytuǵın qolaylı úyler, ájayıp toqımashılıq, temirshilik
ónimleri – usı kóshpelilerdiń aqıl-oyınıń jemisleri. Qoy-eshkilerdiń, qaramallardıń,
jılqılardıń, túyelerdiń shıǵınsız ósetuǵın, ıssıǵa, suwıqqa shıdamlı, etli, sútli
tuqımların jetistirgen de usı kóshpeliler.
Kóshpeliler menen otırıqshılar bir-biri menen tıǵız qatnasıqta bolǵan, ózleri
islep
shıǵarǵan
ónimlerdi
almastırıp,
bir-biriniń
mútájin,
talapların
qánáátlendirgen. Usınday tıǵız ekonomikalıq qatnaslar tiykarında olardıń ruwxıy
baylanısları kelip shıqqan: dúnyanı tanıwda, diniy isenimlerinde, kórkem-
estetikalıq pikirlewde bir qansha jaqınlıqlar bolǵan.
Dostları ilə paylaş: 
