Universiteti biologiya fakulteti

FIBROBLASTLAR 
Fibroblastlar (lat. fibra - tola, yunon. blastos - kurtak) biriktiruvchi 
to`qimaning asosiy hujayra elementlaridan hisoblanali. Fibroblast yirik (20 mkm ga 
yaqin) noto`g`ri shakldagi hujayra bo`lib, qobig`i bir talay uzun o`simtalar hosil 
qiladi (2-rasm). Sitoplazma chegarasi faqat elektron mikroskopdagina aniq 
ko`rinadi. Fibroblast sitoplazmasida ikki qism: tashqi-ektoplazma va ichki - 
endoplazma tafovut qilinadi. Ektoplazma faqat gialoplazmadan iborat bo`lib, ochroq 
bo`yaladi. Endoplazma esa yadro atrofidagi hujayra organellari va kiritmalari 
joylashgan to`qroq bo`yalgan qismdir. Fibroblast yadrosi yirik, cho`zinchoq shaklda 

---

5 
bo`lib, o`zida asosan mayda euxromatin tutadi. Kam differentsiallashgan 
fibroblastlar yadrosida bir yoki bir nechta yadrocha uchraydi. Hujayra 
differentsiallanishi 
davomida 
yadrochalar 
yo`qolib 
boradi. 
Hujayra 
sitoplazmasining submikroskopik tuzilishi ham differeniiellanish darajasiga 
bog`liqdir. Kam differentsiallashgan fibroblastlarda hujayra organellalari hali 
unchalik taraqqiy etmagandir. Differentsiallanish davomida fibroblastlar sintez 
qobiliyatiga ega bo`lgan aktiv hujayralarga aylanadi. Sitoplazmada juda yaxshi 
rivojlangan endoplazmatik to`r, Golji kompleksi, mitoxondriyalarni, lizosomalarni 
ko`rish mumkin. Gistoximiyaviy analiz hujayra sitoplazmasida mukopolisaxaridlar 
kompleksi, glikogen, ribonukleoproteid va fermentlar borligini ko`rsatdi.
Fibroblastlar sitoplazmasida, asosan, soxta oyoqlarda (psevdopodiylarda) 
diametri 6-7 nm mikrofibrillalar yoki qisqaruvchi ipchalar joylashadi. Hujayra 
sitoplazmasida mikronaychalar ham bo`lib, ularning diametri 20-25 nm ga teng. 
Mikronaychalar hujayra yuzasiniig turg`unligini belgilaydi. Fibroblastlar oddiy 
sharoitda harakatsiz bo`lib, faqat mu-ayyan sharoitlardagina harakat qila oladi. 
Hujayra sitoplazmasi pufakchalarga boy, ular asosan hujayra qobig`i invaginatsiyasi 
hisobiga hosil bo`ladi va pinotsitoz vazifasini bajarishi mumkin. Fibroblast 
sitoplazmasida lipid donachalar, multivezikulyar tanachalar va hatto miyelin 
tuzilmalar ham uchrab turadi. Biriktiruvchi to`qimada turli darajada yetilgan 
fibroblast hujayralari uchrashi mumkin. Ular kam differensiallashgan 
yosh 
fibroblastlar
, 
yetuk 
fibroblastlar 
va 
fibrotsitlarni 
o`z 
ichiga 
oladi. yosh fibroblastlar mitoz yo`li bilan ko`payish qobiliyatiga ega bo`lib, ularda 
oqsil sintezi sust darajada bo`ladi. Funktsional jihatdan eng aktiv hujayralar bo`lib, 
yetuk fibroblastlar hisoblanadi. Ular biriktiruvchi to`qimaning hujayra oraliq 
moddasini ishlab chiqaruvchi asosiy hujayralardir. Bu hujayralar sitoplazmasida 
fibrillyar 
oqsillar 
(kollagen, 
elastin), 
sulfatlangan 
va 
sulfatlanmagan 
glikozaminoglikanlar, proteoglikanlar sintezlanadi va hujayra oraliq muhitiga 
chiqariladi. Biriktiruvchi to`qimada tolalar va asosiy modda hosil bo`lishi, 
jarohatlarning, yaralarning bitishi va chandiq hosil bo`lishi, to`qimaga tushgan yot 
tanachalar atrofida kapsula hosil bo`lishi - bularning hammasi yetuk fibroblastlar 

---

6 
faoliyatining natijasidir. Fibrotsitlar - fibroblastlarning definitiv shakli bo`lib, bu 
hujayralarda organellalar keskin kamaygan bo`ladi. Shu tufayli fibrotsitlarda 
yuqorida qayd etilgan moddalarning sintezi deyarli to`xtaydi. Ba’zi bir sharoitlarda 
(masalan, homiladorlik paytida bachadonda) fibroblastlar silliq mushak 
hujayralariga 
o`xshash 
bo`lgan miofibroblastlarga aylanishi 
mumkin. 
Miofibroblastlar silliq mushak hujayralaridan juda yaxshi taraqqiy etgan 
endoplazmatik to`r tutishi bilan farqlanadi. Va, nihoyat, ma’lum bir sharoitlarda 
biriktiruvchi to`qimada fibroklast hujayrala-rihampaydo bo`lishi mumkin. Bu 
hujayralar gidrolitik fermentlarga boy bo`lib, ular keragidan ortiq hosil bo`lgan 
hujayra oraliq moddaning yemirilishi va so`rilib ketishida ishtirok etadilar. 
Fibroblast hujayralari embrionda mezenxima hujayralaridan, voyaga yetgan 
organizmda esa o`zak hujayralardan hosil bo`ladi. Dastavval fibroblastlarning 
boshlang`ich hujayralari dif-ferentsiallashib, ulardan yosh fibroblastlar, so`ngra esa 
yetuk fibroblastlar hosil bo`ladi. Yetuk fibroblastlar ko`payish va sintez qilish 
qobiliyatini yo`qotgandan so`ng fibrotsitlarga (definitiv shaklga) aylanadilar. 
Fibroblastlarning boshlang`ich hujayralari ikki xil bo`lishi mumkin deb hisoblanadi. 
Ularning birinchi xilidan qisqa muddat (bir necha hafta) yashovchi va himoya - 
trofik to`qimalarda uchrovchi fibroblastlar, ikkinchisidan esa uzoq (bir necha oylar) 
yashovchi va tayanch to`qimalarda joylashuvchi fibroblastlar takomillanadi.