39
boyitish, vaziyatga to‘g‘ri
baho berish, muammoning yechimini topishga imkon
beradigan
pedagogik
shart-sharoitlarni
yaratish,
tajriba-sinov
ishlari
sub’ektlarining imkoniyatlarini muammo yechimiga jalb etishga xizmat qiladi.
Suhbat individual, guruhli hamda ommaviy shaklda o‘tkaziladi. Odatda
suhbat jarayonida o‘quvchilarning imkoniyatlari to‘la
namoyon bilishga erishish
muhim. O‘quvchi shaxsini g‘oyaviy va manaviy-axloqiy jihatdan shakllantirishda
o‘qituvchining jonli nutqi, o‘quvchi bilan o‘zaro munosabati tasirchan usullardan
hisoblanadi. Suhbat jarayonida o‘quvchi shaxsini yaqindan anglash mumkin, u
haqidagi tasavvurlar yanada boyiydi.
O‘quvchi bilan suhbatlashish jarayonida uning shaxs sifatida shakllanishiga
yordam beradigan ma’lumotlar
beriladi, ijtimoiy va tabiiy borliqqa nisbatan
munosabat baholanadi, ijobiy sifatlar rag‘batlantirilib, salbiy holatlar aniqlanib,
ularni bartaraf etish yo‘l-yo‘riqlari ko‘rsatiladi.
Quyidagi shartlarga amal qilish suhbat
metodining samaradorligini
taminlaydi:
1) maqsaddan kelib chiqqan holda suhbat uchun belgilanuvchi savollarning
mazmuni aniqlash, savollar o‘rtasidagi mantiqiylik, izchillikni taminlash;
2) suhbat joyi va vaqtini aniq belgilash;
3) suhbat ishtirokchilarining sonini aniqlashtirish;
4) suhbatdosh to‘g‘risida avvaldan muayyan ma’lumotlarga ega bo‘lish;
5) suhbatdosh bilan munosabatning samimiy bo‘lishiga erishish;
6) suhbatdoshning o‘z fikrlarini erkin, batafsil ayta olishi uchun sharoit
yaratish;
7) savollarning aniq, qisqa, ravshan berilishiga erishish;
8) olingan ma’lumotlarni o‘z vaqtida tahlil qilish.
O‘quvining ijtimoiy ongini shakllantirish uchun tashkil
etiladigan suhbatlar
uchun quyidagi mavzular yo‘nalish sifatida tanlanadi:
1) etik mavzular (ijtimoiy manaviy-axloqiy meyorlar, jamiyatda ustuvor o‘rin
tutuvchi ijtimoiy munosabatlar, jamoa orasida o‘zini tutish qoidalari va b.);
2) estetik mavzular (tabiat go‘zalligi, shaxslararo munosabatlar, inson
go‘zalligi);
3) siyosiy mavzular (davlatning ichki va tashqi siyosati,
dunyo voqealari,
xalqaro munosabatlar va h.k.);
4) ta’lim va bilishga oid mavzular (koinot, hayvonot va o‘simliklar dunyosi,
elektronika va b.).
Suhbatlarning mehnat, huquqiy, ekologik, iqtisodiy va gigienik mavzularda
tashkil etilishi ham ijobiy natijalarini beradi. O‘quvchilar bilan suhbat davomida
o‘quvchilarga o‘z fikrlarini
erkin ifoda etishlari, mustaqil fikrlashlariga imkon
beruvchi savollar bilan murojaat qilish foydali. Bu borada bahs-munoazaralarning
ahamiyati katta.
Pedagogik jarayonda suhbatning quyidagi turlari qo‘llaniladi:
1) kirish suhbati (o‘quv ishlarining boshida tashkil etiladi; uni tashkil etishdan
ko‘zlangan maqsad hal etilishi zarur bo‘lgan ishlar mohiyatining o‘quvchilar
tomonidan anglab yetilganligini tekshirib ko‘rishdan iborat);
2)
yakuniy
suhbat
(o‘quvchilar
tomonidan
egallangan
bilimlarni
40
umumlashtirish va tizimlashtirish maqsadida amalga oshiriladi);
3) Katexisizm (qisqa bayonli suhbat; lot. “catec’ēsis”, qad. yun. “κατηχισμός”
– o‘git, nasihat; o‘quvchilarning boshlang‘ich bilim darajasi, ularning yangi
mavzuni o‘zlashtirishga tayyorgarliklarini aniqlash
uchun dars avvalida yoki
so‘nggida qo‘llaniladi);
4) evristik suhbat (yangi bilimlarni muammoli tarzda egallashga
yo‘naltiriladi; unga ko‘ra savollar ketma-ketlikda beriladi, buning natijasida
o‘quvchilarda mustaqil fikrlash, bilish faolligi, tahlil qilish, dalillarni bayon etish
laqyoati yuzaga keladi);
5) tushuntirish (o‘quv
materiali mazmunini isbot, tahlil, umumlashma,
taqqoslash asosida bayon qilish bo‘lib, u hikoyaga nisbatan birmuncha keng
qo‘llaniladi; tushuntirish chog‘ida o‘quv materialining qiyin o‘rinlariga urg‘u
berilib, mazmun ochiladi; tushuntirish samarasi o‘qituvchining ko‘rgazmali
vositalardan foydalanishiga ko‘p jihatdan bog‘liq)
41
.
Dostları ilə paylaş: