Q on aylanishi u m um an buzilganida kom pen sator jarayon lar boshlanadi,
b u larn i ikki turga bo'lish m um kin: 1) tuzilish o'zgarishlari bilan b irga davom et-
m ayd igan fun ktsional kom pen satsiya (m asalan , um um iy arterial bosim ko'taril-
g an id a m iokard qisqarish larinin g kuchayishi); 2) yurak tom irlar sistem asining
qan day bo'lm asin biror bo‘lim ida ro‘y beradigan struktura ozgarish lariga alo
q ad o r kom pen satsiya (m asalan , gipertoniya kasalligida tom irlarning gipertrofi-
yaga uchrashi, aorta q o p q o g i stenozida chap qorinch a m iokard id a gipertrofiya
bosh lan ish i an a sh unday k om pen satsiya ju m lasiga kiradi).
B irinchi h old a qon aylanishidagi u yoki bu xildagi o'zgarishlar bata-
m o m barh am topadi, ikkinchi h old a struktura o‘zgarishlari kom pensatsiya
m e x an izm larin m g ishi yaxsh ilanish iga
yordam beradi, xolos. M asalan, m it
ral q o p q o q yetishm ovchiligida qon n in g bir qism i chap yurak bo‘lm asiga qay-
tib keladi. B u n d a sh u bo'lm a bo‘sh lig‘ining kengayishi tabiatan kom p en sa
tor b o la d i. K eyinchalik yurak chap bo'lm asi bo‘shlig‘ining yanada kengayishi
yurak m u sku li uchun qo'shim cha zo'r kelishiga sabab bo'ladi, chunki yurak
b o sh lig 'in in g ko'ndalang kesim i kattalash ganida m iok ard kerakli darajada b o
sim hosil qilish uchun k u ch liroq qisq arish g a m ajb u r bo'ladi. Bu m iokard ning
gip ertro fiy alan ish iga olib keladi. B o lm a bo'shlig'ining kengayishda davom eti
sh i m iok ard n in g qon bilan tam in lan ish i yom onlashuviga sabab bo'ladi, buning
n atijasida y u rak qisqarishlari zaiflashib boradi va yu rak faoliyatida dekom pen-
satsiya holatlari boshlanadi. B unday sharoitlarda yurak qonni kichik qon ayla
nish d o irasid an katta qon aylanish doirasiga va aksincha,
haydab bera olm ay
qoladi, n atijada venoz qon u m um an dim lanib boradi. Ayni vaqtda chap qo rin
cha yetishm ovchiligi ustun turgan bo'lsa, venoz qon ko'proq kichik qon aylanish
do irasid a, o'ng qorinch a yetishm ovchiligida esa katta qon aylanish doirasida
dim lan ib qoladi. O 'tkir yurak yetishm ovchiligi (m iokard infarkti, o'tkir yurak
dekom p en satsiyasi) o'tkir venoz giperem iya boshlanishi bilan birga davom etadi.
Su run kali yu rak yetishm ovchiligi yuzaga kelishida uch davr tafovut qilinadi:
I davri od am tinch turgan m ah alda gem odin am ika va organlarining funktsi-
yalari aynim aydigan boshlang'ich davr, II davri — kichik va katta qon aylanish
d o irasid a qon d im lan ish iga xos belgilar bilan tariflan adi, III davri distrofik davr
bo'lib, gem od in am ika, m o d d alar alm ashinuvi va organlar funktsional holatining
ko'p d arajad a buzilishi bilan ajralib turadi. Bu davr organlarda qaytm as struktura
o'zgarishlari ro'y berish i bilan tariflan adi. Surunkali
yurak yetishm ovchiligida
barch a ichki organ larda venoz qon su ru nkasiga dim lan ib boradi.
P a to lo g ik a n a to m iy a si. V enoz q o n dim lanishi to'qim alarda gipoksiya b o sh
lanish iga olib keladi, sh un in g n atijasida organ va to'qim alarda quyidagi p a
tologik jarayon lar avj olib boradi: 1) plazm orragiya, 2) shish kelishi va q on quyi-
lishi, 3) distrofiya va nekroz, 4) atrofiya, 5) organlarda boshlanadigan sklerotik
o'zgarishlar.
Surunkali gipoksiyada organ larda biriktiruvchi to q im a o sib ketishi fib
roblastlar tom onidan tropokollagen sintezlanib ch iqishining kuchayishiga
bog'liqdir. B unda paren xim an ing halok b o lg an elem entlari o'rnida fibroz to q im a
paydo bo'ladi, shuning n atijasida organ va toqim alar zich tortib, q attiqlash ib q o
ladi.
Sianotik induratsiyaga aso san an a shu o'zgarishlar sabab bo'Jadi, b u n d ay in-
duratsiyaning bosqichlarini qon dim lanib qolgan (m uskat) jig ar m iso lid a yaxshi
kuzatib ch iqsa b o lad i.
Jigarda
qon dim lanib qolishi, y an i jigarn in g m u sk atsim on ko'rinishga kiri-
shi m exanizm ida ikki om il aham iyatga ega: 1) yurakd an otilib ch iqadigan qon
m iqdori kam ayishi va arteriolalarn in g torayishi tufayli jigard a arteria q on aylan
ishining kam ayishi; 2) o'ng yurak bo'lm asi bilan p astki k ovak ven ad a q on bosim i
keskin kuchayib borishi n atijasida paydo bo'ladigan retrograd venoz dim lanish.
Venoz dim lanish h o d isasi jig a r b olak ch alarin in g m arkazida b o sh la
nadi, bu n arsa sin usoidlar kengayib, qonga to'lib ketishiga olib keladi. Jigar
bo'lakchalarining chetki tom on larida qon d im lan ish iga alo q ad o r ho disalar
bo'lmaydi, shunga ko'ra bo'lakchalarning m arkazi to'q rangli, qora>
chetlari esa
och bo'lib ko'zga tashlanadi. Jigar kesm asi m uskat yon g'oqqa o'xshaydigan ola-
bu la ko'rinishda bo'ladi (m uskatsim on jigar). V enoz q o n dim lan ishining davom
etib borishi qon quyilishiga, gepatotsitlar atrofiyaga uchrab, sentrolobular g e m
orragik nekrozlar boshlanish iga sabab bo'ladi. K eyinchalik biriktiruvchi to'qim a
o'sib, jigard a m uskatsim on (yurakka aloqador) sirroz boshlanadi. M arkaziy v e
nalar sklerozi h am qayd qilinadi.
M uskatsim on jig ar kattalashgan, qattiq, chetlari du m aloqlan gan bo'ladi.
Rangi kulrang-sarg'ish tu sda bo'lib, to'q qizil rangli hol-holi b o r jo ylar ko'zga
tashlanadi. M ik roskopd a tekshirib ko'rilganida jig ar bo'lakchalarining m arkaziy
venasi v a sin usoidlari qonga to'lib, gepatotsitlarda atrofiya, destruksiya boshlan-
gani topiladi. Jigar bo'lakchalarining chetki tom onlarida gepatotsitlar giperplazi-
yasi va yog' distrofiyasi qayd qilinadi.
Surunkali venoz dim lan ish da gipoksiya kuchayib borish i m u n o sabati bilan
o'pkada alveolalarga, alveolalar orasid agi to'siqlarga diapedez yo'li bilan ko'p
joylarga qon quyilib, keyinchalik gem osideroz boshlanadi. A lveolalar orasid agi
to'siqlar
keyinchalik fibrozlanib, kapillarlari bitib ketadi (obliteratsiya), kichik
qon aylanish do irasid a paydo bo'ladigan gipertoniya o'pka arteriyalari va arte-
riolalari tobora ko'proq yogonlash ib borishiga olib keladi. A lveolalar orasidagi
to'siqlar sklerozi shu to'siqlardagi gem osideroz bilan birga qo sh ilib, o'pkaning
kulrang induratsiyaga u chrashiga asosiy sabab bo'ladi.
O'pkaning q o n g ir in-
Dostları ilə paylaş: