R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

organizm dagi tuzilm alarning zararlanish i vafunktsiyalarining buzilishi oqibatida 
inson od atd agi hayotining izdan chiqishidir deb qarash m um kin bo'ladi.
H ar bir kasallik gom eostazn in g an ch a izdan chiqishi, organ izm n in g o'zgarib 
turgan tashqi m uhit sh aroitlariga m oslash ib olish layoqati yoqolib ketishi, h i­
m o ya m exan izm larin in g susayib qolishi bilan birga davom etib boradi. M ana 
sh u larn in g h am m asi m ah alliy va um um iy struktura o'zgarishlarini keltirib 
chiqaradi.
K asallik k orin ish lari organ izm ga yetgan shikastning o'zigagina bog'liq bo'lib 
q o lm asd an , balki him oyalovchi, kom pen sator va m oslashtiruvchi jarayonlar 
b o sh lan ish iga h am bog'liqdir, chunki kasallik yashash sharoitlariga organizm ­
ning o z ig a x os shakl va d arajalard a m oslashuvidir (I. V. D avidovskiy, 1966).
O d a m d a uchraydigan kasalliklarn in g anchagina qism i a w a l alom atlarsiz 
o'tib b o rad i (kasallik oldi davri) va o'z taraqqiyotining m uayyan bir davrida 
k asallik k lin ik alom atlar, belgilar bilan zohir bo'ladi. M an a shu davr k asal­
likn in g o'tishida him oyalovchi, kom pen sator va m oslashtiruvchi reaktsiyalar- 
ning k o p d a n beri zo'rayib borayotgan struktura o'zgarishlarini b artaraf eta ol- 
m aydigan davr b oshlangan in i bildiradi.
K asalliknin g taraqqiy etishi, avj olib borishida uchta aso siy bosqich tafovut 
etiladi: 1) kasallik qaror topib borad igan bosqich (kasallik oldi davri, k asal­
likn in g boshlanish i); 2) kasalliknin g k lin ik m anzarasi avjiga chiqqan davr; 3) so- 
g'ayish. M an a shu bosqich larn in g h ar qaysisid a struktura o'zgarishlari va kasallik 
ko'rinishlarining n isbati turlicha bo'ladi (Sarkisov D. S, 1988).

---

E T IO L O G IY A S I
K asallikning sabablari ju d a xilm a-xil. Inson atrofidagi m uhitning ham m a 
om illari kasallikka sabab bo'lishi m um kin. Ayni vaq td a tabiiy om illargin a em as 
(bakteriyalar, viruslar, shikastlanish, kanserogen m o d d alar), balki insonn ing 
faoliyatiga aloqad or bo'lgan suniy om illar ham aham iyatga ega bo'lishi m um kin. 
A na sh un day suniy om illar ju m lasig a har xil sintetik, organ ik birikm alarn ing 
turm ushda, oziq-ovqat m asalliqlarida, farm akologik vo sitalard a to b o ra ko'proq 
qollan ilayotgani, q ish loq xo'jaligi va san oatda zaharli m oddalar, ju m lad an pesti- 
sid larn in g tobora ortiqcha ishlatilayotgani kiradi.
K asalliklarning paydo bo'lishida qator om illari, ya’ni kasallikka yo'l ocha- 
digan, u n ga m oyillik tug'diradigan sharoitlar bo'lishi h am aham iyatga ega. O r­
ganizm reaktivligi v a im m u nobiologik m exanizm larnin g holati, keksalik, tashqi 
m uhitning turli noqulay sharoitlari, chekish, his-hayajon larni ju n b u sh ga kelti- 
radigan turli holatlar, ya’ni stresslar shular qatoriga kiradi. M asalan , pnevm oni- 
yalarning bosh lan ish id a infeksiya (pnevm okokk, stafilokokk, v iru s)n in g o'zigina 
aham iyatga ega bo'lib qolm ay, balki organizm reaktivligining holati, sovqotish 
ham aham iyatga egadir. A terosklerozning b o sh lan ish id a lipidlar alm ash in uvin ­
ing buzilishidan tashqari od am n in g chekishi, yoshi, h ad d an tash qari ko'p ich- 
kilik ichishi, kam harakat qilib turm u sh kechirishi h am aham iyatga ega bo'ladi.
E tiologik om iilarning h am m asin i tashqi (ekzogen) v a ichki (endogen) om il- 
larga ajratish rasm bo'lgan. Ekzogen om illar ju m lasig a m exanik, kim yoviy m o d ­
dalar, harorat, ovqat, m ikroblar, viruslar, zam bu rug'lar ta’siri kiradi va hokazo. 
In sonn in g irsiyati, organizm nin g od am yoshi va kon stitutsiyasiga alo q ad o r 
xususiyatlari endogen om illar b o lib hisoblanadi. Etiologik om iilarn in g m an a shu 
ikkala guruhi bir-biriga bog'liqdir, chunki organ izm n in g irsiyati, konstitutsiyasi, 
oliy n erv faoliyatining xususiyatlari insonning filo v a ontogenetik rivojlanish 
tarixid a tash qi m uhit om illari ta’siri ostid a shakllanib borgan.
P A T O G E N E Z I